HAKİM el-Müstedrek

TEFSİR-2 Sened Sahih Olduğu halde NEBİ (s.a.v.)'in Buhari ve Müslimde Olmayan Kraatleri

1206- Şehitlerin Kabirlerini Ziyaret Etmek ve Onların Kıyamet Gününe Kadar Selamı Aldıkları

3031- * ... Bize Süleyman b. Bilal, Abdula'la b. Abdullah b. Ebi Merve'den tahdis etti. O Katan b. Vehb'den, o Ubeyd b. Umeyr'den, o Ebu Hureyre (r.a.)’den rivayet ettiğine göre Rasulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) Uhud’dan döndüğünde yolunda öldürülmüş olarak Mus'ab b. Umeyr'in yanından geçti. Rasulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) onun başı ucunda durdu ve ona dua ettikten sonra şu ayeti okudu: "Müminler arasında Allah'a verdikleri sözde içtenlikle sebat gösteren nice yiğitler vardır. Onlardan kimisi adağını yerine getirdi, kimisi de beklemektedir. Onlar hiçbir şeyi değiştirmemişlerdir." (Ahzab, 23) Sonra Rasulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu: "Şahitlik ederim ki kıyamet gününde bunlar Allah nezdinde şehittirler. Bu sebeple onların (kabirlerine) gidin ve onları ziyaret edin. Nefsim elinde olana yemin ederim ki kıyamet gününe kadar bir kimse onlara selam verecek olursa mutlaka onun selamını alırlar."

Bu Buhari ve Müslim'in şartına göre sahih bir hadis olmakla birlikte bunu tahriç etmemişlerdir.

Diğer Tahric: ed-Durru'l-Mensur, V, 365'te belirtildiğine göre hadisi Beyhaki, es-Sünenu'l-Kübra'da rivayet etmiştir. Zehebi ise Hakim'i eleştirerek bu hadisin uydurma olduğunu zannediyorum demiştir.

3032- * ... Bize Ebu'l-Abbas Muhammed b. Yakub tahdis etti. .. Bize Muhammed b. Abdurrahman b. el-Beylemani babasından tahdis etti. Onun İbn Ömer’den rivayet ettiğine göre Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem): "Andolsun ki Sebe'liler için kendi meskenlerinde (meskenleri anlamındaki kelimeyi meskenihim değil de mesken kelimesinin çoğulu olarak mesakinihim şeklinde) bir ibret vardır." (Sebe', 15) diye okuduğunu rivayet etmiştir.

Bu çoğunlukla ancak Ebu'l-Abbas'tan diye yazdığımız bir nüshadır. Buhari ve Müslim ise İbnu'l-Beylemani'nin rivayetini delil göstermemişlerdir.

Diğer Tahric: ed-Durru'l-Mensur, V, 334'te yalnızca Hakim tarafından rivayet edildiğini belirtmektedir. Sözü geçen kıraat ise İbn Kesir, Nafi, İbn Abid ve Ebu Bekr b. Asım'ın kıraatidir.

3033- * ... Bize Amr, İkrime’den tahdis etti. O Ebu Hureyre’den rivayet ettiğine göre Allah'ın Nebisi (Sallallahu aleyhi ve Sellem): "Nihayet kalplerinden korku giderilince, Rabbiniz ne buyurdu! diyeceklerdir." (Sebe, 23) diye okumuştur.

Bu Müslim'in şartına göre sahih bir hadis olmakla birlikte bunu tahriç etmemişlerdir.

Diğer Tahric: ed-Durru'l-Mensur, V, 442'de Hakim ve İbn Merduye tarafından rivayet edildiği belirtilmektedir. "Fuzzia: korku giderilince" anlamındaki lafzın ra ve gayn ile kıraati (furriğa) şeklinde Hasen, Katade ve İbn Ya'mer'in kıraatidir. ed-Durru'l-Mensur'da da bu şekildedir. Metinde kaydedilen ise bizim kıraatimize uygun olandır. Cumhurun kıraati de bu şekildedir. Ebu Davud, 3982'de Ebu Hureyre'de ze ve ayn harfi ile okunuşu rivayet etmiştir. Suyuti de kendi nüshasında da böyle olduğunu yani ze ve ayn ile (fuzzia şeklinde olduğunu) belirtmekte sonra şunları söylemektedir: Bununla birlikte bunun ra ve gayn ile (furriğa) şeklinde olma ihtimali vardır. Çünkü Ebu Hureyre bu kelimeyi böylece okurdu. Avnu'l-Mabud, XI, 14'te bu açıklamaları naklettikten sonra Hakim'in zikrettiği bu hadisini de kendisi de ra ve ğayn ile (furriğa şeklinde) zikretmektedir.

3034- * ... Bize Ebu Asım tahdis etti, bize İsmail b. Nafi, Muhammed b. Ziyad'dan tahdis etti. O Muhammed b. Ka'b el-Kurazi'den, o Ebu Hureyre (r.a)’den rivayet ettiğine göre Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem): "Andolsun ki o sizden pek çok kimseyi saptırdı." (Yasin, 62) ayeti(ndeki cibillen: kimse lafzını) şeddesiz olarak (cubulen şeklinde) okumuştur.

Bu senetteki bütün raviler İsmail b. Rafi' dışında sikadırlar. Çünkü Buhari ve Müslim, İsmail'in rivayetini delil göstermemişlerdir.

Diğer Tahric: ed-Durru'l-Mensur, V, S02'de yalnızca Hakim tarafından rivayet edildiğini belirtmektedir. Zehebi dedi ki: Senedinde İsmail b. Rafi vardır ki o helak olmuş birisidir. Lam harfi şeddesiz olarak (cibillen şeklinde değil de cubulen şeklinde) cumhurun kıraatidir.

3035- ... Bize Süfyan b. Uyeyne ile Ebu Usame, Muhammed b. Amr’dan tahdis etti. O Yahya b. Abdurrahman b. Hatıb’dan, o Abdullah b. ez-Zubeyr (r.a)’dan şöyle dediğini nakletti: ez-Zubeyr dedi ki: "Muhakkak sen de öleceksin hiç şüphesiz onlar da öleceklerdir. Sonra muhakkak kıyamet gününde Rabbinizin huzurunda muhakeme olacaksınız." (ez-Zümer, 30- 1) buyruğu nazil olunca ez-Zubeyr şöyle dedi: Ey Allah'ın Rasulü özel günahlar ile birlikte dünyada aramızda olup bitenlerle bizim aleyhimize tekrar geri getirilecek mi? dedi. Allah Rasulü şöyle buyurdu: "Evet, her bir hak sahibine hakkını eksiksiz verinceye kadar bu tekrar onların aleyhlerine geri getirilecektir" buyurdu. Bunun üzerine ez-Zubeyr: Allah'a yemin olsun ki iş gerçekten çok ağırdır dedi.

Bu senedi sahih bir hadis olmakla birlikte Buhari ve Müslim bunu tahriç etmemişlerdir.

Diğer Tahric: Bk. ed-Durru'l-Mensur, V, 614, 615. Hadis ayrıca İmam Ahmed, Müsned, 3008; Tirmizi, 3230 ve Mecmau'z-Zevaid, VII, 100'de belirtildiği üzere Taberani tarafından da rivayet edilmiş ve Heysemi senedinde Ömer de bulunmakla birlikte ravilerinin sika olduklarını söylemiştir. Diğer taraftan Heysemi bu söylediklerinde yanılmıştır. Çünkü hadis rivayetin zahiri onu desteklemekle birlikte Tirmizi'de yer almış ve Tirmizi de hasen, sahihtir demiştir. Ayırca ed-Durru'l-Mensur, V, 327'de verilen kaynaklara da bakınız.

3036- ... Bize Hammad b. Seleme, Sabit'ten bildirdi. O Şehr’den, o Yezid kızı Esma (r.anha)’dan şöyle dediğini nakletti: Ben Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'i: "Ey nefisleri aleyhine ileri giden kullarım Allah'ın rahmetinden ümit kesmeyin. Çünkü Allah bütün günahları mağfiret eder." (ez-Zümer, 53) ve buna aldırmaz diye okurken diye dinledim.

Bu ali (senedi) garib bir hadistir. Ben bu kitabımda şu bir hadis dışında Şehr’den herhangi bir hadis zikretmedim.

Diğer Tahric: Tirmizi, 3237; Ebu Ubeyd, Fedailu'l-Kuran, 37/b; İmam Ahmed, Müsned, VI, 454. Tirmizi hasen olduğunu belirtmekte; Taberani, el-Kebir, xxıV, 161. Senedi hasendir. Şu kadar var ki ilim adamları özelolarak kıraatler ile ilgili rivayetlerinde Şehr'i ayıph kabul etmişlerdir. Bu hususta onun hakkında görüş ayrılığı vardır.

3037- ... Bize İsrail, Ebu İshak'tan bildirdi. O Abdurrahman b. Yezid’den, o Abdullah b. Mesud (r.a.)’dan şöyle dediğini nakletti: Rasulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) bana: "Şüphesiz ki benim rızkı veren, hem pek çetin kudret ve kuvvet sahibi olan" (ez-Zariyat, 58) diye okutup öğretti.

Bu Buhari ve Müslim'in şartına göre sahih bir hadistir.

Diğer Tahric: Tirmizi, 2940; Ebu Davud, 3993; İbn Hibban, Sahih, 6329; İmam Ahmed, Müsned, 3970; Ebu Yala, Müsned, 5333; Beyhaki, el-Esma-u ve's-Sıfat, I, 85; ed-Duri, Kıraatu'n-Nebi, s. 107. Tirmızı: Hasen, sahih bir hadistir demiştir. Buna dair açıklamalar daha önceden geçmiş bulunmaktadır.

3038- ... Bize Muhammed b. Fudayl b. Gazavan babasından tahdis etti. O Zazan’dan, o Ali (r.a.)’den rivayet ettiğine göre Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem): "İman edip soyları iman ile kendilerine uyanların biz soylarını da kendilerine katarız." (Tur, 21) diye okuduğunu rivayet etmiştir.

Bu senedi sahih bir hadis olmakla birlikte Buhari ve Müslim bunu tahriç etmemişlerdir.

Diğer Tahric: ed-Durru'l-Mensur, VI, ı47'de yalnız Hakim tarafından rivayet edildiği belirtilmektedir. Hadis el-Müstedrek'te de bu şekilde (ayetin baş tarafında) "vav"sız olarak zikredilmiştir. Bu ayetin kıraat şekilleri çeşitli olmakla birlikte kıraatler arasında bu yoktur. Zehebi'nin Telhis'indeki şekil ise: "İman edip soyları iman ile kendilerine uyanların biz soylarını da kendilerine katarız" şeklinde "soy" anlamındaki "zürriyet" kelimesi "zürriyyat" diye çoğulolarak kaydedilmiştir. Bu ise İbn Kesir, Asım ve Hamza ya da Kisanin kıraatidir. Bu kıraat sabit ve kıraatler arasında yeri olan bir okuyuştur. Muhtemelen asıl nüshada sabit olan şekil de bu olmalı, bazı müstensihler hata olduğunu düşünerek bu hale sokmuş olmalıdır. Geriye baştaki "vav" harfinin zikredilmemiş olması kalır ki bunun da önemi yoktur. Çünkü bu vav diğer bütün kurraların kıraatinde sabittir. Hazfedilmesi ise Hz. Osman tarafından çoğaltılan mushafın resmine (yazılış şekline) muhalif olduğundan dolayı bu şekli kabul edilemez. Bundan bir hadis sonrasına da bakınız.

3039- ... Bize Veki' tahdis etti, bize İsrail, Ebu İshak'tan tahdis etti. O el-Esved b. Yezid'den, o Abdullah b. Mesud (r.a)'dan şöyle dediğini nakletti: Ben Rasulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'a: "O halde var mı ibret alıp düşünen?" (Tur, 21) buyruğunu (ibret alıp düşünen anlamındaki kelimeyi) zel harfi ile (müzzekkir) şeklinde okudu. Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem) dal harfi ile (düzelterek): "O halde var mı ibret alıp düşünen? (müddekir)" buyurdu.

Bu Şu'be'nin, Ebu İshak'tan diye muhtasar olarak rivayet ettiği bir hadis olmak üzere Buhari ve Müslim tarafından ittifakla tahriç edilmiş bir hadistir.

Diğer Tahric: Müslim, 823; Buhari, 4593'te bu şekilde kaydetmiş olup, Buhari'nin bunun gibi olan tek rivayeti dışında sair rivayetleri muhtasardır. Derim ki: Hakim değerlendirmesinde yanıImiştir. Hadis Buhari'de aynen bu şekilde mevcuttur. Evet, Müslim'in yanında da muhtasardır.

3040- * ... Bize Abdullah b. Avn'ın amcasının oğlu olan Ebu Abdurrahman el-Artadani, Asım el-Cahderi’den tahdis etti. O Ebu Bekre (r.a.)’dan rivayet ettiğine göre Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem): "Yeşil yastıklara ve güzel döşemelere yaslanarak (dinlenirler)" (er-Rahman, 76) diye okumuştur.

Bu senedi sahih bir hadis olmakla birlikte Buhari ve Müslim bunu tahriç etmemişlerdir.

Diğer Tahric: Bezzar, Müsned'inde rivayet etmiş olup, Mecmau'z-Zevaid, VII, 156'da Zehebi'den naklen şöyle demektedir: Onun bu kıraati (biraz sonra bu notta gelecek açıklamalara bakınız) şaz bir kıraattir ve bu kıraatte münker hususlarda vardır. Zehebi ayrıca dedi ki: Asım, Ebu Bekre'ye yetişmemiştir. Ayetteki "yastıklar" anlamındaki "rafraf" kelimesi "refarif" şeklinde "döşemeler" anlamındaki "abkari" kelimesi de "abakiri" diye okunmuştur. Nitekim Mecmau'z-Zevaid ile ed-Durru'l-Mensur ile başka kaynaklarda bu şekildedir. Nüshalarda sabit olup da bazı müstensihlerin bilgisizlikten kaynaklanarak değişikliğe uğrattığı şekil de budur. Bu değişikliği yapan müstensih de meşhur ve mahfuz olan kıraatin bu olduğunu zannederek yapmıştır. Oysa durum böyle değildir. Diğer taraftan müstensih dönmüş, Zehebi'nin Telhis'ini de abes bir şekilde değiştirerek kanaatimce ıslah edip düzeltmiştir. Halbuki "refarif" şeklinde Osman b. Affan ve buradaki ravi olan Asım el-Cahderi ile İbn Muhays'ın "refarife" diyerek gayrı munsarıfbir kelime olarak okumuşlardır. Ebu'l-Aliye, Ebu İmran el-Cevni de onlar gibi okumakla birlikte onlar bu kelimeyi munsarıf olarak okumuşlardır. (Yani refarifin diye okumuşlardır.) Sözü edilen ilk üç kıraat alimi de kafharfi kesreli, ye harfi fethalı olarak: "abatiriyye" şeklinde tenvinsiz okumuşlardır. ez-Zeccac dedi ki: Arapça'da bu kıraatin açıklanır bir tarafı yoktur. Ayrıca şunu eklemektedir:

Eğer çoğul okuyuş sahih olarak gelmiş ise bunun "abakiratin" şeklinde olması gerekirdi. Diğer iki kıraat alimi de Dahhak ile birlikte tenvinli olarak abakiriyyin şeklinde okumuşlardır. Ayrıca bk. Zadu'l-Mesir, VIII, 128

3041- * ... Bize Sellam b. Suleyman el-Medaini tahdis etti, bize Ebu Amr b. el-Ala, Nafi’den tahdis etti. O İbn Ömer (r.a)’den rivayet ettiğine göre Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem): "İçtikçe kanmama hastalığına uğramış develerin içişi gibi içeceksiniz" (Vakıa, 55) diye okumuştur.

Bu senedi sahih bir hadis olmakla birlikte Buhari ve Müslim bunu tahriç etmemişlerdir.

Diğer Tahric: Temmam, Fevaid, 1388; İbn Adiy, III, 310. Zehebi, Sellam dolayısıyla zayıf olduğunu söylemiştir. Ayrıca bk. Mecmau'z-Zevaid, VII, 156. İbn Adiy bu hadisi ve başkalarını zikrettikten sonra şunları söylemektedir: Bu hadisleri Ebu Amr, Sellam'dan başka kimse rivayet etmemektedir.

3042- * ... Bana Salih b. Keysan, İsa b. Mesud b. el-Hakem ez-Zuraki'den tahdis etti. O Şerif'in kızı olan büyükannesi Habibe’den rivayet ettiğine göre kızı İbretu'l-Acma ile birlikte hac günlerinde Mina'da idi. (İsa) dedi ki: Yanlarına Budeyl b. Verka, Rasulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'ın üzerinde yükünün de bulunduğu bir deve üzerinde gelerek Rasulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) şöyle buyuruyor diye seslendi: "Oruçlu olan orucunu açsın çünkü bugünler yeme ve içme günleridir."

Bu hadis bu kitabın (bölümün) kapsamında değildir.

Diğer Tahric: Mecmau'z-Zevaid, III, 203'te hadisin İmam Ahmed tarafından Müsned'de, Taberani tarafından da Evsat'ta rivayet edildiği belirtilmektedir. Taberani'nin hadisi rivayetinde bazı farklılıklar bulunmaktadır.

3043- ... Bize Ebu Ubeyd, Mervan b. Muaviye, Hammad b. Budeyl b. Meysere’den tahdis etti. O Abdullah b. Şakik’den, o Aişe (r.anha)’den şöyle dediğini rivayet etti: Rasulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem): "Artık rahatlık ve güzel kokular. .. vardır." (el-Vakıa, 89) diye okurdu.

Bu senedi sahih bir hadis olmakla birlikte Buhari ve Müslim bunu tahriç etmemişlerdir.

Diğer Tahric: Tirmizi, 2939; Ebu Davud, 3991. Tirmizi hasen olduğunu belirtmektedir. Hadis daha önce II, 236 (2978 numara ile) geçmiş bulunmaktadır. Re harfini ötreli olarak Ebu Bekr es-Sıddık, el-Hasen, İkrime, İbn Yamer, Katade, Kisai ve başkaları okumuşlardır.

3044- ... Bize Haccac b. Muhammed tahdis edip dedi ki: İbn Cureyc, Ebu'zZubeyr’den de (ye naklet)di. O İbn Ömer (r.a)’den rivayet ettiğine göre Rasulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem): "İddetleri vaktinde onları boşayın." (Talak, 1) (Vaktinde anlamını verdiğimiz "iddetleri" lafzının başındaki kesreli lam harfi yerine "fi kubulin: iddetleri tamamlanmadan önce anlamına gelecek şekilde) okumuştur.

Müslim bu hadisi uzun haliyle İbn Cureyc’den, o Ebu'z-Zubeyr’den diye rivayet etmiştir. Buna göre Ebu'z-Zubeyr, Abdurrahman b. Eymen'i, Abdullah b. Ömer'e ay hali iken hanımını boşamış bir adamın durumuna dair soru sorarken dinlemiştir. -Zannederim ki o bu rivayetinde bu lafız(lar)ı da zikretmiştir.-

Diğer Tahric: İmam Malik, Muvafta, II, 587; Müslim, 1470; Ebu Ubeyd, Fedailu'l-Kur'an, s. 186

Sonraki sayfa için aşağıdaki link’i kullan:

1207- "Ya Eyyuhhel Müddessir: Ey Örtünüp Bürünen'' (Müddessir, 1) Buyruğunun inmesi