EL-ESNA

Fİ ŞERHİ ESMAİLLAHİ’L-HÜSNA

VE SIFATİHİL ULYA

1- ALLAH

Bu isim, isimlerin en büyüğü, isimlerin manalarını en kapsayıcı olanıdır. Allah Teala yüce kitabını bu isimle açmıştır: Bismillah ... (Allah'ın adıyla) "el-Hamdulillah"

Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) de buna uymuştur. Bundan dolayı mektuplarına "Bismillah" ile başlardı. Hitabetine de "Bismillah", "Elhamdulillah"la giriş yapardı. Ardından bütün alimler buna uymuşlardır. Hangi biri bir kitap yazacak veya bir konuşma yapacak olursa mutlaka "Bismillah ve Elhamdülillah" ile başlardı. Allah Teala buyuruyor ki:

"En güzel isimler Allah'ındır. O'na bu isimleri vesile ederek dua edin."(A'raf, 180) İsimlerin hepsini bu isme nispet etmiştir. Aynı şekilde Resülullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem): "Muhakkak ki Allah'ın doksan dokuz ismi vardır, yüzden bir eksik. Kim bu isimleri ezberlerse cennete girer. Vitrdir (tektir) vitri sever." buyurmuş, aynı isimle başlamıştır.

Sonra bu ismin kitapta ve sünnette ne kadar tekrarlanacağı sana gizli değildir. Özellikle Haşr suresinin sonu AyetüI kürsi ve Mücadele suresinde. Zira Allah'ın bu ismi, bu surenin bir veya iki ayeti müstesna her ayetinde zikredilmiştir. Bu ismin Allah'ın en azim (büyük) isimlerinden olduğunda ihtilaf yoktur. Çünkü Yüce Mevla'dan bahsederken şayet bu isimleri tefsir etmek istersen bu isme dönersin. Örneğin, şöyle dersin: el-Melik, Allah'tır, el-Kadir Allah'tır, el-Alim, Allah'tır, el-Halik, Allah'tır v.b. isimler. Dünyada Ademoğullarından hiçbir ümmet bu isme yabancı değildir, hepsi bu ismi bilir. Bilakis atalarından, bugüne dillerindedir. Nitekim Nuh'un kavmi şöyle demişti: "Allah dileseydi melekleri indirirdi. Biz geçmiş atalarımızdan böyle bir şey (peygamberlik) işitmedik."(Mü'minun, 24) Hud'un kavmide: "Sen bize yalnız Allah'a ibadet edelim diye mi geldin."(A'raf, 70) dediler. Yine dediler ki: "Bu adam ancak Allah'a yalan iftirasında bulunmuş bir adamdır."(Mü'minun, 38)

Ğafir suresinde de Allah Teala yalanlayan ümmetleri helakinden haber verirken şöyle buyurmuştur: "Bizim azabımızı (gücümüzü) görünce biz yalnız bir olarak Allah'a iman ettik dediler."(Ğafir, 84) Allah Teala'nın kıssalarını bize anlattığı hiçbir ümmet yoktur ki bu isim onlar tarafından biliniyor olmasın, dillerinde kullanılıyor olmasın. Bu ismi ancak nadir sayıda kişi tanımaz olabilir. Firavun, Nemrud ve bunların dinine mensup olan Dehriler ancak bilmeyebilirler. Allah Teala bu en büyük ismi aralarında bilinir bırakıt ki haklarında hüccet kaim kılsın. Bu vesile ile Allah, hüccetini, peygamberlerinin hüccetini apaçık ayetlerini inkar eden, yalanlayan kafirlere karşı takrir etmiştir. Buyuruyor ki: "Onlara sorsan, gökleri ve yeri kim yarattı" "Allah" diyecekler."(Lokman, 25) Bunun benzeri Hz. Muhammed'i yalanlayanlara karşı daha birçok takdiri vardır.

Şu da var ki bunun böyle olması onların bazılarının iddia ettiği gibi bu ismin medulünü bildiklerine delalet etmez. Onlar için yaygın olan bu isimdi. Ancak ismin medlulünü bilmiyorlardı. Bundan dolayı şöyle buyurmuştur: "Onların çoğunluğu Allah'a ancak şirk koşarak iman ederler."(Yusuf, 106) ümmetlerde galip olan hal buydu. Kur'an ayetlerinin çoğunluğu buna şahitlik eder. Buhari ve Müslim'de de İbn Mesud'dan rivayet edildiğine göre dedi ki: Kabe'nin yanında üç kişilik bir gurup toplandı. İkisi Kureyş'li biri Sakifliydi veya ikisi Sakif'li biri Kureyş'liydi... Bu hadis "Semi' bölümünde geçmişti. Bu ismin delalet ettiği manaları bilselerdi, O'nun Rab ve Rahman ile isimlendirilmesini inkar etmezlerdi. Şuayb (a.s) da: "Rabbinizden bağışlanma dileyin sonra ona tevbe edin. Şüphesiz benim rabbim Rahim'dir, Vedud'dur."(Hud, 90-91) deyince: Allah Teala da Kureyş kafirleri hakkında: "Onlara Rahman'a secde edin denilecek olursa "Rahman nedir" senin bize emrettiğine mi secde edeceğiz" derler.(Furkan, 60)

Buhari ve Müslim'de de Süheyl b. Amr'ın Hudeybiye olayında rivayet olunduğu üzere Nebi (s.a.v.)'e şöyle dedi: Rahman'a gelince biz, Rahman nedir bilmiyoruz. Ancak "Bismikellahümme" şeklinde yaz.

Onlar, kefaleti ve terbiyesi altında bu kadar açık delillerine Zahir beyanlarına rağmen "Rab" isminin manasını bilmiyorlarsa, nimetleri içinde yüzmelerine, rahmeti sayesinde azaplarını ertelemelerine rağmen "Rahman"ı bilmiyorlarsa manası kapalı olan, gerektirdiği manaların esasların cahili oldukları "Allah" isminin manasını nasıl bilsinler. Zira bu isim iade ettiği mana ile herhangi bir sıfata işaret etmemektedir. Ayrıca kendisiyle bilinirlilik kazanacağı herhangi bir nispet veya tealluku yoktur. Veya özel bir neticesi olan bir fiili de gerektirmemektedir. "Rahman"ı ismini bilmemeleri bu ismin mefhumunu bilmediklerinin delilidir. Bilakis bu isim onlara taklid ve telkin yoluyla geçmiştir. Allah'ın bu ismi yeryüzünde muhafazası büyük bir hikmettir. Onların dillerinde bu ismi icra etmiştir. Manasını bilmeseler de ikrar ederler. Buna dayanarak onun için vacip olan ali sıfatlarını ve güzel isimlerini inkar ederler. Halbuki bu isimlerin tecellisi ve onun varlığına şahit olan delaleti açıktır. Öyle ki Allah dünyanın zevalini istese mü'minlerin ruhunu kabzeder bu ismi inkarcıların dilinden alır. Tam o sırada yakin olan hak onları bastırır. Buhari'de şöyle geçer: "Yeryüzünde "Allah" diyen var oldukça kıyamet kopmaz." Nitekim bu hususu Tezkire kitabımızın sonunda açıklamıştık.

Hiç kimse de bu isimle isimlendirilmiş değildir. Bu Celil olan Allah'ın hususi ismidir. Allah cahillerin akıllarından ve dillerinden bu isim ile isimlendirilmeyi çekip almıştır. Bu konuda görünen fiziki bir mani bulunmamaktadır. Çünkü bu ismi diline dolayan cahiller'in çoğunluğu onu alemlerin rabbi olan yaratıcıya mahsus isim olarak dile getirmişlerdir. Bu ismin bir mahlukun ismi olamayacağını bilirler. Kulların çoğunluğu bu esas üzere taklid olarak kullanmışlardır. Bunu beyan ederken Yüce Mevla şöyle buyurur: "Onlara sarsan gökleri ve yeri kim yarattı?, "Allah" diyecekler. "(Lokman, 25)

Allah var olan, uluhiyet sıfatlarını, cem eden, vahdaniyyet ile münferid olan, rububiyet sıfatlarıyla vasfedilmiş Hak Teala'nın ismidir. Ondan başka ilah yoktur. Vacibü'ı-vücud'dur. Rab'dir, hak mabuddur. Her türlü noksanlıktan afetten, ayıptan münezzehtir. Ortağı yoktur. Benzeri yoktur. Dengi yoktur. Hayır onun katındadır. Ne dilerse onu yapar. O münezzehtir. Azameti, kibriya, izzet, şeref, övgü, dilediği her şeye kadir olma, düşmanları kahr ve mağlup etme yalnız onundur. Şefkat, merhamet, kerem, minnet, sevgi, af, iyilik, verilerine nimet yalnız onundur. Ondan başka İlah yoktur.

Bu isim hakkında alimler farklı kanaatler bildirmişlerdir. Bu isim zatın alemi (özel ismi) midir? Şöyle ki Yüce Mevla'ya konulmuş onu ifade etmek adına kullanılan diğer özel isimler gibi bir özel isim midir? Başında bulunan elif lam da isimden ayrılmaz bir parçadır. Tarif veya başka bir şey için değildir. Bu görüş, Şafii, Halimi, Ebü'l-Meali, Hattabı, Gazzall, Kadı Ebu Bekr b. Arabı, Ebü'l-Hasen b. el-Hassar ve birçok muhakkim alimin mezhebidir. Aynı şekilde (lügatçilerden) Ebü Osman el-Mazini, Ebü'l-Hasen b. Keysan ve Mufaddal'ın mezhebidir. Bu konuda Halil'den iki görüş gelir, Sibeveyhi bunları aktarmıştır.

Sonra bu konuda iki vecih üzere ihtilaf etmişlerdir. Birincisi: Bu isim Arapçadır. Bu ismi ilk olarak araplar koymuşlardır. İkincisi: İbranicedir. Sonra Araplar bu isme dillerine taşımışlardır.

İlim ehlinin çoğunluğu bu ismin müştak (türemiş) bir isim olduğu görüşünü benimsemişlerdir. Sibeveyhi şunu rivayet etmiştir: Bu ismin aslı, el-İlah idi. Elif lam hemzeye bedelolarak getirilmiştir. Sibeveyhi der ki: Aynı en-Nas gibidir. Aslı "ünas"tır. Sibeveyhi'in bir görüşü daha vardır ki, bu görüş talebelerinin de tercihidir. Bazı Kufe'liler ise bu ismin kökünün "Lah" olduğu sonra da üzerine elif lam'ın getirildiğini söylemişlerdir. Elif -lam'ın getirilme hikmeti tazimdir.

Şu da denildi: İsmin aslı, "e-li-he"dir. Eman vermek, korumaya almak manasındadır. Tıpkı "İmam" kalıbında "ilah" şeklinde bir isimdir. Sonra bu isim benzeri olmayan yüce zatın ismin olunca bunu elif lam ile tazim etmek istediler. Bunun üzerine "el-ilah" oldu. Ardından çok kullanılan bir isim olması hasebiyle "lam"dan sonraki hemzeyi dile ağır kabul edilip tahfiyen hazfedildi. Lam lama idğam edilince Kur'an'daki şekliyle telaffuz edilir olmuştur. Küfeliler bu şekilde izah etmişlerdir.

Bazı alimler ise şöyle demişlerdir: Kelimenin aslı "Vilah" idi. Sonra başında vav harfi hemzeye değiştirildi. Bu sefer "İlah" şeklini aldı. "Velah" kökünden türemiştir. Çünkü kalpler ona doğru tutkun kalırlar. Allah Teala buyuruyor ki: "Sonra size zarar dokunduğunda ona yalvarıp yakarırsınız."(Nahl 53) Kural bunun "mabud" gibi "ma'luh" şeklinde gelmesini gerektirirdi. Ancak araplar özel bir isim olsun diye kalıbını değiştirip "ilah" demişlerdir. Tıpkı mektuba kitap, maksuba hisap demeleri gibi.

Şöyle de denildi: Şaşkın kalmak manasında olan "e-li-he" kökünden gelmektedir. Çünkü akıllar onun azametini tefekkür ederken şaşkın ve künhüne ulaşmaktan aciz kalırlar.

Bazı lügatçiler şunu aktarır: Bu ibadet manasından türemiştir. İbn Abbas'ın "A'raf suresi 127 ayet-i kerimede geçen "Aliheteke" (ilahlarını) kelimesi "İlaheteke" şeklinde okuduğu rivayet edilmiştir. "Ve yazereke ve İlaheteke"(A'raf 127) yani seni ve ibadetini bırakmasına müsaade mi edeceksin. İbn Abbas dedi ki: "Teellüh" teabbüd (ibadet etmek) manasındadır. "el-İlah"ın manası el-Mabud'dur. Muvahhid'lerin "La ilahe illellah" sözünün manası, Allah'tan başka mabud yoktur." Bazıları da şunu iddia ettiler: Bu isimde kök "he (hu)" harfidir. Bu zamir gaib ismin kinayesidir. Çünkü onlar evvela onu fıtratlarında ispat ettiler sonra kinaye harfi ile işaret ettiler ( hü )." sonra bu "hu" harfine mülkiyete delalet eden "lam" harfi eklendi. Zira O'nun her şeyin yaratıcısı ve maliki olduğunu bildiler. Böylece "La-hu (lah)" oldu. Sonra da başına elif-lam takısı bu manayı tekid ve de tazim için eklendi. Böylece "Allah" oldu.

Hattabi der ki: Bu isim hakkında arap dili ve nahiv ulemasının görüşleri bunlardır. Görüşler içinde en çok beğendiğim, sevimli gelen bu isim, özel bir isimdir sair müştak isimler gibi müştak değildir. Başında bulunan "elif-lam"ın marifelik için olmadığının delili de başına nida harfinin girmesidir. "Ya Allah" dersin. Halbuki (Arapçada) nida edatı ile marifelik edatı olan elif-lam bir arada olmaz. Görmez misin ki arapça da "Ya erRahman" "Ya er-Rahim" diyemezsin. Halbuki "Ya Allah" dersin. Bu da gösteriyor ki ismin kalıbındandır, aslındandır. Zaid bir elif-lam değildir. Allah azze ve celle daha iyi bilir.

İbnü'l-Hassar der ki: Allah'ın, "Allah" isminde iştikak yoktur. Lakap kabilinden de değildir. Çünkü bu isim, misli, dengi olmayan bir müsemmayı ifade etmiştir. Dolayısıyla bu ismin başkasına kullanımı söz konusu olamaz. Halbuki lakap her müsemmaya verilebilir. Dedi ki: Hocamız (r.a.) şöyle dedi: Bu isim (Allah) isim türlerinden her birinden bir pay almıştır. Kullanım esnasında herhangi muayyen bir sıfat veya iştikak ifade etmemesi açısından lakaba daha çok benzemektedir. İfade ettiği mana açısından müştak olan sıfatları kapsaması ile müştak olan isimlerdeki yerini almıştır. Avflere diğer isimlendirmelerden ayırd eden, bir müsemma ifade etmesi açısından ise "müfid (alem)''e daha çok benzemektedir.

İbnü'l-Hassar der ki: Bu ismin müştak olduğunu söyleyen herhangi birini görmedim ki buna bağlı olarak "el-ilah" aslına dayandırsın. Bunun başka bir isim olduğuna delil getirdiğimizde "müştak" olduğunu söyleyenlerin hücceti iptalolur. Kaldı ki özel bir sıfat ifade etmiyorsa nasıl müştak olur? Diğer taraftan mahlukat isimleri içinde bir benzeri yoktur. Alem (özel) olan isme gelince her ne kadar bir sıfattan veya cins isimden alınmış olsa da alem olduğu zaman iştikak hükmünden nakledilmiş olur. Artık müştak sıfatlar gibi kullanılamaz. Bilakis mahsus bir zata ve ona vacip olan hususlara mutlak olduktan sonra gayrı hiç kimsenin şeriatta varid olan şekil dışında kullanması caiz değildir. Çünkü bu Thhakküm olur, delili yoktur.

Bu azim ismin manasını bilen ona boyun eğer kalbini korku ile doldurur. Kalbine heybet ve tazimini yerleştirir. Bu hususlara Allah Tealanın, "Allah'tan, kulların ancak alim olanlar korkar."(Fatır, 28) "Mü'minler ancak o kimselerdir ki, Allah zikredildiği zaman kalpleri ürperir."(Enfal, 2) Binaenaleyh Allah'ı ve ona vacip olan hakları sıfatları bilen, Hak Tealanın vasfedilmiş olduğu sıfatlarla başkasının asla vasfedilmeyeceğini bilir. Bu da onun izni olmadan isimlerden bir ismi almaktan uzak kalmasını gerektirir. Buna bağlı olarak "Allah" Allah'ın en hususi ismidir. Çünkü O'ndan başka bu ismi alan kimse yoktur. Bundan dolayı da tesniyesi (ikili kalıb) veya cem'i (çoğulu) asla varid olmamıştır. Allah Teala'nın "Allah'ın ismini taşıyan başka birini bilir misin?(Meryem, 65) Buyruğunun tefsirlerinden biri budur. Yani "Allah" ismini alan başka birini biliyor musun.

Ancak diğer isimleriyle isimlendirilmiş mahluklar vardır. Örneğin müseylime el-Kezzab'a "Rahman" denilmiştir.

Ayetin manası ile alakalı şöyle de denilmiştir: "Allah'a denk olan, benzer olan birini biliyor musun."

Bu ismin diğer isimlere göre birtakım hususiyetleri vardır. 1- İsimlerin ilki olması. 2- En azimi (büyüğü) olması. 3- Mana itibariyle en kapsayıcı. 4- Manaları sınırlandırılmaz. 5- İsim olmaya en evla olandır. Diğer isimleri ise vasıf olmaya evladır. 6- Hem şer'an hem de naklen Allah'a mahsus olması. 7- Allah kalpleri ve dilleri bu isme karşı tutmuştur. Hiç kimse bu ismi almaya cesaret edemez. 8- Bereket ve ümidiyle her işe başlanılan isimdir. 9- Herkes tarafından bilinir. Bilmeyen bir ümmet yoktur. 10- Yeryüzünden kalkacak olursa kıyamet kopar.

Bu saydıklarımıza ek olarak şu hususiyetler de vardır: Başındaki elifi hazfettiğinde geriye "Ullah" kalır. (Allah'ındır). Göklerin ve yerin mülkü "lillah" yani Allah'ındır. Başındaki elif lamı hazfettiğinde geri "Lehu" (onundur), kalır. Her şey de O'nundur. Başındaki elif-lam ile lamı hazfedersin geri "hü" (huve) kalır. "O". Deki: O, Allah'dır, birdir." Bazı tasavvuf şeyhleri şöyle derler: Bu isim Allah'ın ism-i azam'ıdır. Çünkü herhangi bir harfinin düşmesi ile mana değişmiyor. Bilakis yine O'nu ifade ediyor. Daha önce İbn Furek'in şöyle dediğini aktarmıştık, "Hu-ve" iki harften oluşmaktadır. İlki "He" harfi, boğaz harflerindendir. Diğeri vav harfi, o da dudak harflerindendir. Boğaz harflerin mahrecinin başlangıç noktasıdır. Dudaklar da mahreçlerin bitiş noktasıdır. Bu da başlangıcın ondan nihayetinde ona olacağına delalet etmektedir.

Bu ismin hususiyetlerinden: Diğer isimlerin hepsi ona nispet edilir.

Bu isim ise hiç birine nispet edilmez. Bu hususu izah etmiştik.

Yine özelliklerinden: Yeminle başka isimlerde bulunmayan bir kullanımı vardır. O da, "tellahi" ve "eymunullahi" şeklindeki kullanımdır. Diğer isimleri bu şekilde kullanılmaz.

- Hemzesinin yerine gelen elif-lam lazım görülmüştür. Başka hiçbir isim de bu yoktur. Bir de "ya Allah" şeklinde kullanımı vardır. Arapça kurallara göre "ya" nida harfinden sonra başında elif-Iam bulunan bir harfe gelmez. Bu şekildeki kullanım sadece "Allah" ismi için geçerlidir.

- Başına lam harf -i ceri gelince teaccüb manası ifade eder. Örneğin "lillahi ebuke" ne acaip bir adamsın manasında kullanılır.

- Ayrıca O (Allah) kuldan ilk istenen ve son istenen husustur.

Resulullah (s.a.v) şöyle buyurur: "Ben "La ilahe illallah" deyinceye kadar insanlarla savaşmakla emrolundum." Şöyle de buyurmuştur:

Kim La ilahe illallah'ı (Allah'tan başka ilah olmadığını bilerek ölürse cennete girer."

Ayrıca kelime-i şehadet ve kelime-i tevhid, bir de ezanda zikredilme hususiyeti vardır. Zat'a ve zata vacip olan hak ve vasıflara delalet eder. Hem ispat sıfatlarını hem de noksanlıklarını nefy manasına dönen tenzih sıfatlarını kapsar. Yaratma, yoktan var etme, inşa etme, icad etme, sıfatlarını kapsar. "Hamd"in mutlak olarak gerektirdiği her türlü celal, kemal, yücelik ve şeref sıfatlarını herhangi bir kısıtlama veya izafe olmaksızın ifade eder. Her şeyde müstakil, mutlak ve tek hükümran ve mutlak münezzeh olmaya delalet eder. Yüce Mevla'nın "Hüve'l-Ganiy (el-Ganiy O'dur)."(Yunus, 68) buyruğu ile işaret ettiği mana budur. Diğer isimler hakkında yapılan izahların hepsi de bu ismin manaları kapsamında yapılmış bir izahtır. Resulullah (s.a.v) şöyle buyurdu: "Allah vardı. Onunla beraber hiçbir şey yoktu."

Bu ismin Allah'ın ism-i azam'ı olduğu görüşünü benimseyenler her halde bu zikrettiğimiz ve başka isimlerde bulunmayan bu hususiyetler sebebiyle bu kanaate varmışlardır. En doğrusunu Allah bilir.

Kadı Ebu Bekr b. Arabi der ki: Bu ismi beş manadan dolayı ism-i azam olarak kabul edebiliriz. 1- Kendisine mahsus olması ve başkasının onda ortak olmasının şer'an ve kaderen engellenmesi. 2- Manalarının genelliği ve her manaya tealluk etmesi. 3- Sevabının büyüklüğü, çokluğu. 4- Dua edildiğinde icabeti gerektirmesi. 5- Künhüne (maliyetine) vakıf olunamaması ve kuşatılmadan çok yüce olması.

İbnü'I-Hassar der ki: Kuşatılmamasına gelince çünkü kuşatılması, nihayetinin bulunması imkansız olana delalet etmektedir. Bu mana tecellisinin her şeyde bulunduğunu ve ayrıca kendisine mahsus olduğunu gerektirir. Böyle olmasının sebebi, çünkü bu isim özel isim hükmündedir. Zata ve o zat için vacip olan manalara mutlak olarak delalet eder. Herhangi bir benzeri veya dengi olmayınca başkasının bu ismi alması engellenmiştir. Kendisine mahsus olan sıfatların ona hususiyeti vuku bulsun. Sevabının büyüklüğü ve çokluğuna gelince, şayet bu konuda sahih bir hadis sabit ise, bunun sebebi her hususun, herşeyin bu isme bağlı olması ve delaletinin azameti, bunu dışındaki her şeyin de bu manaya tabi olmasından dolayıdır. İcabeti gerektirmesine gelince de buna da Yunus (a.s)'ın duasını delil getirmiştir. "Derken karanlıklar (yutulduğu balığın karnında) içinde: "Senden başka hiçbir İlah yoktur. '...Sübhaneke inni kuntu mine'z-zalimin' = Seni bütün noksanlıklardan tenzih ederim. Gerçekten ben, zulm edenlerden oldum."(Enbiya, 87)

İbnü'I-Hassar dedi ki: Kur'an ve hadisi düşündüğünde rasüllerin, Nebilerin ve sair mü'minlerin dualarının Rab ismiyle olduğunu görmekteyiz. Bunlara örnek, İbrahim (a.s.)'ın duası: "Rabbim! Beni namazı ikame eden eyle! Zürriyetimi de. Rabbimiz! Duamı kabul eyle!"(İbrahim, 40) Bu ayetten önceki ve sonraki ayetleri de inceleyebilirsiniz. Bakara suresinde de şöyle der: "Rabbimiz! Bizden kabul et! Şüphesiz Sen işitensin, bilensin."(Bakara, 127) Yine şöyle demiştir: "Rabbimiz! Onlara, onlardan olan bir rasül gönder."(Bakara, 129) "Rabbimiz! Bizleri sana teslim olmuş kıl! Zürriyetimizden de sana teslim olmuş bir ümmet var eyle!"(Bakara, 128) Bu duaların hepsi de kabul edilmiş dualardır. Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) şöyle buyurmuştur: "Ben İbrahim'in duasıyım." Nuh (a.s )'ın sözü olarak da: "Rabbim! Beni de anne-babamı da bağışla!"(Nuh, 28) Musa (a.s )'dan: "Rabbim! Beni ve kardeşimi bağışla"(A'raf, 151), "Rabbimiz! Şüphesiz sen Firavun'a ve onun ailesine dünya hayatında ziynetler ve mallar verdin. Rabbimiz! Yolundan saptırsınlar diye mi? Ey Rabbimiz! Mallarını mahvet ve kalplerini şiddetle sık ki, o acıklı azabı görmedikçe iman etmeyecekler." Dedi ki: Her ikinizin duası kabul edildi."(Yunus, 88-89) Firavun da azabı görmeden iman etmedi. "Hani İmran'ın hanımı şöyle demişti: Rabbim! Ben karnımdaki her kayıttan azade olarak sana adadım. Adağımı kabul buyur."(Al-i İmran, 35), "Bunun üzerine rabbi (Meryem'i) güzel bir kabul ile kabul buyurdu."(Al-i İmran, 37) Firavun'un hanımı da şöyle demişti: "Rabbim! Bana senin yanında, cennette bir ev bina et."(Tahrim, 11) Allah Teala da "Rabbimiz! Bizlere dünyada iyilikler ihsan eyle! Ahirette iyilik ihsan eyle! Bizi cehennem azabından koru!"(Bakara, 201) diyenleri övmüştür. Bakara suresinin son ayetlerini de tefekkür et, "Rabbimiz! Unutur veya hata edersek bizi muaheze etme!"(Bakara, 286) buyruğundan başlayarak surenin sonuna kadar. Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) de Allah'tan haber vererek "Kesinlikle yaptım" demiştir. Al-i İmran suresinin de sonunu inceleyip tefekkür et. Orada da dua edenlere "Rableri onların dualarını kabul etti."(Al-i İmran, 195) demiştir. İblis dahi şöyle demiştir: "Rabbim! Öyle ise, insanların kabirlerinden kaldırılacakları güne kadar mühlet ver."(Hicr, 36) Bunlara binaen bazı alimler bunun ism-i azam olduğunu söylemişlerdir. Çünkü bu isimle dua edenler o kadar çok ki. Böyle olması da bu ismin Rab ile terbiye ettiği zat arasındaki bağ'a, kapsadığı rahmet, şefkat ve her konuda ona muhtaç olma sıfatlarını hissettirmesinden dolayıdır. Adem ve Havva da şöyle demişlerdir: "Rabbimiz! Kendimize zulmettik. Eğer bizi bağışlamaz ve bize merhamet etmezsen, muhakkak ziyan edenlerden oluruz."(A'raf, 23) Zekeriya da şöyle demiştir: "Rabbim! Beni yalnız (evladsız) bırakma! Sen varislerin en hayırlısısın! Biz de duasını kabul ettik."(Enbiya, 89-90) Müsa da şöyle demiştir: "Rabbim! Doğrusu ben nefsime yazık ettim. Artık günahımı bağışla! Allah da onu bağışladı."(Kasas, 16)

İbnü'l-Hassar der ki: Dua eden kimse dua ederken haline en münasip evla olan ismi seçebilir. Örneğin; Eyyüb (a.s) şöyle demiştir: "Bana, gerçekten hastalık isabet etti. Sen merhamet edenlerin en merhametlisisin."(Enbiya, 83)

Dolayısıyla (İbnü'l-Arabi'nin) Yünus kıssasıyla getirdiği delilden ona delil çıkmaz. Çünkü o haldeyken her ne kadar tevhid üzere olmasına rağmen Rabbini tevhid etmiştir. Ancak Allah'tan icabet isteyince bu halini tekid etmiştir. Çünkü o sıkıştırılmayacağını zannediyordu. Halbuki hiç kimsenin böyle bir zanda bulunma hakkı yoktur. Nitekim peygamberimiz şöyle buyurmuştur: "Ben bana da size de ne yapılacağını bilmem."

Denilirse ki: Peki nasıloluyor da bu isimle veya başka isimlerle dua ettiği halde bazan dua edenin duasına icabet edilmiyor? Bu bölüm bu sorunun cevabı hakkında olacaktır. Cevap şu: Bilmelisin ki, Yüce Mevla'nın, "Rabbiniz dedi ki: Bana dua edin size icabet edeyim."(Ğafir, 60) Buyruğu mutlak olarak ferden fert her dua edenin duasına icabet edeceğini ifade etmez. Ayrıca her istenilenin verileceğini ifade etmez. Ayrıca her istenilenin verileceğini gerektirmez. Çünkü Allah Teala bir başka yerde: "Rabbinize yakararak ve gizlice (kısık sesle) dua edin! Muhakkak ki O, haddi aşanları sevmez."(A'raf, 55) Büyük günahta bilerek veya cahilane ısrar eden fert haddi aşanlardandır. Allah da haddi aşanları sevmediğini haber vermiştir. Dualarına nasıl icabet etsin. Resulullah (s.a.v) de şunu belirtmiştir. Adam uzun yolculuk yapmıştır. Saçı başı dağınık toz duman için de ellerini göğe kaldırır, "Ya Rab! Ya Rab!" der. Halbuki yediği haram, içtiği haramdır. Haramla da gıdalanmıştır. Böyle birine nasıl icabet edilsin? Allah Teala da şöyle buyurur: "Doğrusu ancak Allah'a dua edersiniz de "dilerse" O, bertaraf edilmesine yalvardığınız (belayı) kaldırır."(En'am, 41)

Resulullah (s.a.v) de üç husus için dua etmiş ikisi kendisine verilmiş biri ise verilmemiştir." Allah Teala "Kullarım beni sana soracak olurlarsa, şüphesiz ben onlara yakınım. Dua ettiği zaman da dua edenin duasına icabet ederim."(Bakara, 186) buyruğuna gelince bunun izahı da öncekilerle aynıdır. İki ayetten maksat, mü'minleri muhatap alıp Rablerinin vasfının bu olduğunu onlara bildirmektir. O, genelolarak dua edenin duasına icabet eder. Ve O, kuluna yakındır, duasını işitir. Darlığını, zorluğunu bilir. Ona da dilediği şeyle ve dilediği şekilde icabet eder. Dua edenin duasını işitince o kullardan her birinin ihlasını, ilmi seviyesini, ne kadar yakardığını, zaruret ve ihtiyacının miktarını bilir. Bütün bunlar hakkındaki hükmü hikmetine ve de her şeyi layıkolduğu makama oturtma esasına göre cereyan eder. Bütün işler cümleten ve tafsilen malum kader üzere gerçekleşir. Bu konuda her bir sıfatının bunda bir payı vardır. Her bir isminin bu konulardan birine cümleten ve tafsilen bir tealluku, bağı bulunur. İcabet dua edenin arzularına göre gerçekleşmez. "Hak, onların arzularına tabi olsaydı gökler ve yer ifsad olur, bozulurdu."(Mü'minun, 71)

Ebü Said el-Hudri'den rivayet edildiğine göre dedi ki: Resülullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu: Dua eden hiçbir müslüman yoktur ki duasında günah, akrabalık bağını koparma bulunmuyorsa Allah o duasına mukabil şu üç hasletten birini vermesin. Ya duasına hemen icabet eder veya o duasını kendisi için ahirete saklar veya o duaya mukabil misli bir belayı ondan defeder." Dediler ki: O zaman çok dua ederiz." Buyurdu ki: Allah daha çok (icabet eder)." Ebu Amr b. Abdilberr rivayet etmiş, Ebu Muhammed Abdülhak sahih olduğunu belirtmiştir. Muvatta'da senedi kopuk olarak geçer. Bu hadiste icabetin üç şeyden birini vermek olduğunu beyan etmiştir. Bu da seni az önce değindiğimiz duada haddi aşmak hususuna da irşad eder. Ayrıca duaların hepsi meşietullaha bağlıdır. İstenilen hususun muayyen olarak verilmesi hiç kimse için garanti değildir. Bu konuda kimseye de söz verilmemiştir. Yalnız her peygamberin bir duası vardır. Bunun dışındaki dualar ise Allah'ın meşietine bağlıdır. Hepsi hakkında hüküm ve hikmetine göre hükmeder. Şayet her duada istenilen muayyen matlubun olacağına dair bir söz olsaydı bu durumda Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in, "Her peygamberin icabet edilen bir duası vardır. Ben ise duamı kıyamet gününde ümmetime şefaat olarak saklamak istiyorum." buyruğu iptalolmuş olurdu. Manası, onlar bu dualarına icabet edileceğinden yakin üzeredirler. Diğer dualarında ise peygamberler sair salihler gibidirler. Ola ki Allah onların bu duasına icabet etmez. Nice dualarını da kabul etmiştir. Resülullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in da nice dualarına dua eder etmez icabet edilmiştir.

Binaenaleyh her mükellefin, Allah'ın var olduğunu, varlığının vacip olduğunu, Baki ve Daim olduğunu, onun dışındaki varlıkların varlığının devamının mümkün olduğunu, bunlardan var olmasını dilediğini var ettiğini, dilemediğinin ise varlığının söz konusu olamayacağını, varlığını dilediği varlıkların iki Adem (yokluk) başlangıç -nihayet arasında bulunduğunu- yalnız bu konuda cennet ve cehennem hakkında haber verdiği husus müstesnadır. Bu ikisinin nihayeti yoktur. Biri evliyasına diğeri de düşmanlarına aittir. Her iki kesim de edebidir. Her varlığın zatından bir varlık hakkı olmadığını, bilakis varlığını onun varlığından aldığını bilmesi ve buna itikat etmesi vaciptir. Sonra da kul şunu bilmelidir. "O'na dönecek ve huzuruna çıkacaktır. Ameline göre büyüğünden küçüğüne karşılığını verecektir. Bunlara bağlı olarak en büyük himmeti Mevlasına ibadet olacaktır. Ondan başkasını görmeyecek, ondan başkasına iltifat etmeyecektir. Nefsine onun azametini, keremini müşahede ettiğini hissettirecektir. Devamlı zikir yaparak onun yakınlığıyla ünsiyet bulmaya Allah ile hali olmaya (baş başa kalmaya) rağbet halinde olacaktır. Zira Allah ile ünsiyet bulmanın alameti yalnızlığı tercih etmektir. Nitekim Allah Teala şöyle buyurmuştur: "Onlar ki iman edenler ve kalpleri Allah'ın zikriyle mutmain olanlardır. Dikkat edin! Kalpler ancak Allah'ı zikrederek mutmain olurlar."(Ra'd, 28)

Sonra şunu bilmelidir: Bütün işlerinin başında Allah'ın adını zikretmesi kendisine ibadet kılınmıştır. Yeme içme, kara deniz yolculuğu, taharet, eve giriş çıkış, uyku, cinsel beraberlik v.b. hususların hepsinde. Bu işlerin hepsinde Allah'ı zikir talep edilmiştir. Hele hele meşru işlerin başında bu daha tekidlidir. Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmuştur: "Allah'ın zikri ile başlamayan her iş ebterdir (sonuçsuzdur )." Güzel isimler koymak, çirkin lakapIardan da kaçınmakla emrolunduğunu bilmelidir. Allah Teala buyuruyor ki: "Birbirinize lakaplar takmayın."(Hucurat, 11) Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu:

"Peygamberlerin isimlerini koyun." "Allah'ın en çok sevdiği isimler Abdullah ve Abdurrahman'dır."

"Allah" isminin diğer isimlerin delalet ettiği manaları kuşattığını ziyadesi bulunduğunu bilen bu ismin en büyük isim olduğunda şüphesi kalmaz.

Alimler, isimlerin birbirine, ayetlerin birbirine tafdili konusunda ihtilaf etmişlerdir. Bir gurup Alim dedi ki: Birinin diğerine fazileti yoktur. Çünkü hepsi Allah'ın kelamıdır. İsimleri de böyledir, aralarında fazilet olmaz. Bir başka gurup ise dediler ki: Tafdil vardır. Hakkında delil bulunan da budur. Resulullah (s.a.v) Ebu Said b. el-Mualla'ya şöyle demiştir: "Sana mescitten çıkmadan önce öyle bir sure öğreteceğim ki o, Kur'an'daki en muazzam suredir." Sonra elimi tuttu. Tam çıkmak istediğinde ona dedim ki: Sana bir sure öğreteceğim. O Kur'an'daki en muazzam suredir." demiştir. Buyurdu ki: "Elhamdülillahi rabbilalemin." O, çok tekrarlanan yedi ayet ve bana ihsan edilen Kur'an-ı Azim'dir." übey b. Ka'b'a da dedi ki: "Ey übey! Allah'ın kitabında bulunan ve ezberinde olan en büyük ayet hangisidir? Dedim ki: Allah ve Resulü daha iyi bilir. Buyurdu ki: "Ey übey! Allah'ın kitabındaki en büyük ayet hangisidir? Dedi ki: Dedim ki: "Allah la İlahe ille hu. el-Hayy, el-Kayyum."(Bakara, 255) Dedi ki: Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) göğsüme vurdu ve şöyle dedi: İlmin mübarek olsun ey Ebü'l-Münzir! Tirmizi'nin Ebu Hüreyre'den rivayet ettiğine göre dedi ki: Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu: Her şeyin bir zirvesi vardır. Kur'an'ın zirvesi Bakara suresidir. O surede bir ayet var, Kur'an ayetlerinin efendisidir. O ayet, Ayet'ül-Kürsi'dir.

Yine Abdullah b. Zeyd yoluyla babasından rivayet ettiğine göre dedi ki: Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) bir adamın dua ederken şöyle dediğini işitti: Allah'ım! Muhakkak ki sen Allah'sın, senden başka İlah yoktur. Birsin, Samed'sin. Doğurmamış ve doğmamışsın. Senin bir dengin yoktur. Bu şahitliğimi vesile edinerek niyaz ediyorum. Dedi ki: (bunu duyan) Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu: Nefsim kudretinde olan Allah'a yemin olsun ki Allah'tan kendisi ile dua edildiğinde icabet ettiği, bir şey istendiğinde verdiği ism-i azam-ı (en büyük ismi) ile dua etti." Yine Esma bim Yezid'den rivayet ettiğine göre Nebi (s.a.v) şöyle buyurdu: Allah'ın ism-i a'zam-ı (en büyük ismi) şu iki ayettedir: "Sizin İlahınız bir İlahtır."(Bakara, 163) ve Al-i İmran suresinin başı "Elif-lam, mim. Allahu la İlahe illa hüvel hayyul kayyum."

Enes b. Malik'ten rivayet edildiğine göre şöyle dedi: Nebi (s.a.v) mescide girdi. Bir adam namaz kılmış dua ediyordu. Duasında şöyle diyordu: Allah'ım! Senden başka İlah yoktur. Sen Hannan'sın. (rahmet eden, şefkat gösteren) gökleri ve yeri eşsiz bir şekilde yoktan var edensin. Celal ve ikram sahibisin. Ey Hayy Ey Kayyum! Nebi (s.a.v) şöyle buyurdu: Allah'a ne ile dua ettiğini biliyor musunuz? Allah'a ism-i azam'ı ile; Kendisi ile dua edildiğinde icabet ettiği, bir şey istendiğinde verdiği ismi ile dua etti."

Sonraki sayfa için aşağıdaki link’i kullan:

2- ALLAHUMME