MARİFETU SUNEN VE’L-ASAR |
AZAT ETME |
ANA SAYFA Kur’an Hadis Sözlük Biyografi
Kişinin Ortak Olduğu
Köleden Kendi Hissesini Azat Etmesi ve Kölenin Çalıştırılması
20389- İbn Ömer'in
bildirdiğine göre Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) şöyle buyurmuştur:
''Kişi ortağı olduğu bir köledeki hissesini azat ettiği zaman, şayet kölenin tüm
bedelini ödeyecek kadar malı varsa köleye bir değer biçilir ve diğer ortaklara
hisselerinin bedelini ödeyerek köle onun adına tamamen azat edilir. (Şayet azat
eden kişinin o kadar malı) yoksa hissesi oranında onu azat etmiş olur. "
Buhari ve Müslim, Sahih'de
Malik kanalıyla rivayet etmiştir.(--- Buhari, el-ıtk (2522) ve Müslim, el-ıtk
(3698).
20390- Bir grup bunu
güvenilir kişiler kanalıyla Nafi'den rivayet etmiştir. Kimisinin rivayeti
kişinin azat ettiği kölesinin bütün bedeli kadar malı olması halinde azat
ettiğini söylediği günden kölenin tamamen özgür olduğuna delalet etmektedir.
20391- Kimisinin de
rivayetinde: ''Kişi ortakları bulunduğu bir köledeki hissesini azat ettiği
zaman kölenin kalan kısmına da değer belirlenir ve onun malından ortaklarına
ödenerek köle tamamen azat edilir" ibaresi geçmiştir.
20392- Kimisi de:
''Diğer ortaklara hisselerinin bedelini ödeyerek köle serbest bırakılır"
demiştir.
20393- Bir diğerinde
ise: ''(Köleye diğer benzerleri gibi bir değer biçilir ve) bu kişi kalan
kısmını da ödemekle sorumlu tutulur" ibaresi geçmiştir.
20394- Fakat bu hadise
değil de daha önceki hadise daha fazla itibar edilmiş gibidir. O da kişinin
maddi imkanı iyiyse kölenin gerisini de azat etmekle sorumlu tutulması yerine,
bir kısmı azat edilen kölenin tamamen azat edilmiş sayılmasıdır. Doğrusunu da
Allah bilir.
20395- Salim b.
Abdillah'ın, babasından bildirdiğine göre Resulullah (Sallallahu aleyhi ve
Sellem) şöyle buyurmuştur: "İki kişinin ortak malı olan bir kölede
ortaklardan birinin kendi payını azat etmesi durumunda, azat eden kişinin maddi
durumu iyi ise kölenin kalan kısmı için en pahalı olmak ya da az veya çok
olmamak şartı ile bir değer biçilir ve diğer ortağa hissesi ödenir.''(---
Buhari, ıtk (252I) ve Müslim, en-nuzur ve'l-eyman (4250).
20396- Başka bir yerde
ise rivayetinde: "En pahalı olmak şartı ile bir değer biçilir"
ibaresi geçmiştir. Belki de rivayetinde: "Az veya çok olmamak şartı ile
bir değer biçilir" demiştir.
Buhari ve Müslim,
Sahih'de Süfyan kanalıyla rivayet etmişlerdir.
20397- Said b.
el-Müseyyeb der ki: "Bir kadın (veya bir adam) altı kölesini azat etti.
Onlardan başka bir malı da yoktu. Bu köleler Allah Resulü'ne (Sallallahu aleyhi
ve Sellem) getirilince aralarında kura çekti ve üçte birini (ikisini) azat etti.
20398- Şafii der ki:
"Bu olay, azat eden kişinin ölümüne sebep olan hastalığı zamanında vaki
olmuştu."(--- Beyhaki, es-Sünenü'l-kübra (10/286).
20399- İmran b. Husayn
bildiriyor: "Ensar'dan bir adam ölümü esnasında altı kölesinin azat
edilmesini vasiyet etti" veya: "Ölüm esnasında altı kölesini azat
etti. Bu kölelerden başka malı da yoktu. Bu yaptığı Allah Resulü'ne (Sallallahu
aleyhi ve Sellem) ulaştığında Hz. Peygamber (Sallallahu aleyhi ve Sellem)
onları azat eden kişiye ağır şeyler söyledi. Sonra köleleri çağırıp onları üç
gruba ayırdı. Aralarında kura çekerek, kurada çıkan iki köleyi azat etti ve
diğer dördünü köle olarak bıraktı.
Müslim, Sahih'de
Abdulvehhab es-Sekafı kanalıyla rivayet etmiştir.(--- Müslim, Sahih
(4256-4258).
20400- Şafii der ki:
"Biz de bütün bu hadislerde olduğu gibi demekteyiz.
Zira bu hadislerin her
biri bizim yanımızda Resulullah'tan (Sallallahu aleyhi ve Sellem sabit bir
şekilde rivayet edilmiştir."
20401- Sonra Şafii bu
konuda kendi görüşünü zikretti. Sonra da bir kısmı köle olarak kalan kişinin
çalıştırılması konusunda başkasının görüşünü zikretti.
20402- Sonra Şafii şöyle
dedi: Bir adam kanalıyla "Said b. Ebi Arube Katade - Nadr b. Enes - Beşır
b. Nehık - Ebu Hureyre" kanalıyla Allah Resulü'nden (Sallallahu aleyhi ve
Sellem): "İki kişinin ortak malı olan bir kölede ortaklardan birinin kendi
payını azat etmesi durumunda, azat eden kişinin maddi durumu iyi değil ise köle
köleliğinden kalan kısmı ödemesi için çalıştırılır'' şeklinde gelen hadisin
huccet sayıldığını işittim.
20403- Ebu Hureyre'nin
bildirdiğine göre Allah Resulü (Sallallahu aleyhi ve Sellem) şöyle buyurmuştur:
"kişi ortağı olduğu bir köledeki hissesini azat ettiği zaman şayet malı
yeterli ise kölenin kalan kısmını da azat etme sorumluluğunu üstlenir. Ancak
yeterli malı yoksa köle köleliğinden kalan kısmı ödemesi için ağır olmayan
işlerde çalıştırılır. ''(--- Buhari, itk (2526, 2527) ve Müslim, itk
(3700-3703).
20404- Bir önceki
isnadla Şafii şöyle demiştir: Kendisine: "Ya İbn Ebi Arube kanalıyla kölenin
çalıştırılması konusunda naklettiğin bu hadisi kendisi bu isnadla rivayette tek
kalmış olsaydı?" dedim.
20405- Yine kendisine:
"Ya Şu'be ve Hişam kendisine muhalefet etmiş olsaydı?" dediğimde,
yanında bulunan bir kişi: "Şu'be ve Hişam'ın hadisi kölenin
çalıştırılmaması yönündedir. Her ikisi de hadis ezberinde İbn Ebi Arube'den
daha iyidir" dedi.
20406- Beyhaki der ki:
Şu'be'nin Katade kanalıyla olan hadisini Müslim, Sahih'de kölenin
çalıştırılmasını zikretmeksizin rivayet etmiştir. Hişam ed-Destuval'nin, Katade
kanalıyla olan hadisinde de kölenin çalıştırılması zikredilmemiştir.
20407- Ebu'l-Hasan
ed-Darakutnı der ki: "Şu'be ve Hişam bu hadisi Katade'den rivayet eden
başka kişilerden daha iyi bilendir. Ancak her ikisi de rivayetlerinde kölenin
çalıştırılmasını zikretmemiştir."
20408- Şafii söz konusu
hadisin isnadı hakkında şöyle demiştir: Hadiste görüş sahibi olan ve tedbirli
davranan bir kişinin: "Said b. Ebi Arube kölenin çalıştırılması konusunu rivayette
tek kalmış olmasıyla birlikte kendisine muhalefet edilmese de hadisi sabit
değildir" dediğini işittim.
20409- Şafii,
el-Kadim'de şöyle demiştir: "İnsanlar Said'in (son zamanlarında) hadis
ezberini kabul etmemiştir."
20410- Beyhaki der ki:
Bu da Şafii'nin dediği gibidir. Zira Said'in ömrünün son zamanlarında
karıştırmasından dolayı hadisleri kabul görmemiştir. Ancak Cerır b. Hazım,
Katade kanalıyla kölenin çalıştırılması konusunda ona muvafakat eden bir
rivayette bulunmuştur. Bu sebeple de Buhari ve Müslim bunu Sahih'lerinde
rivayet etmişlerdir.
20411- Buhari, Haccac b.
el-Haccac'ın, Eban b. Yezid el-Attar'ın ve Musa b. Halef el-Ammi'nin, Katade
kanalıyla içinde kölenin çalıştırılmasının da zikredildiği rivayetlerini buna
şahit saymıştır. Kölenin çalıştırılmasını zayıf kılan başka bir hadis te Hemmam
b. Yahya'nın, Katade kanalıyla rivayet ettiği hadistir. Hemmam b. Yahya bu
rivayetinde kölenin çalıştırılmasını Allah Resulü'nün (Sallallahu aleyhi ve
Sellem) sözü değil de Katade'nin kendi sözü olarak rivayet etmiştir.
20412- Muhtemelen
Şafii'nin bunun zayıf olduğunu söylemesi bunun Hemmam'dan rivayet edilmesi veya
başka bir illetten dolayıdır. Doğrusunu da Allah bilir. Hemmam'ın hadisi bir
sonraki rivayette zikredilmiştir.
20413- Ebu Hureyre bildiriyor:
"Adamın biri ortağı olduğu bir köledeki hissesini azat etti. Bunun üzerine
Allah Resulü (Sallallahu aleyhi ve Sellem) bu kişiyi kölenin değerinin kalan
kısmını da ödemekle sorumlu kıldı."
20414- Hemmam der ki:
"Katade: "Ancak yeterli malı yoksa (köle köleliğinden kalan kısmı
ödemesi için ağır olmayan işlerde) çalıştırılır" derdi.
20415- el-Hilafiyyat
sahibi Ebu Bekr b. el-Münzir bu sözü Ali b. el-Hasan'dan rivayet etmiş ve kendi
görüşüne dayanak olarak göstermiştir.
20416- Muhammed b. Abdillah
b. Yezid el-Mukrı bunu babasından yine bu şekilde rivayet etmiştir. Ebu Musa
ise şöyle demiştir: "Abdurrahman b. Mehdi'nin: ''Hemmam'ın, Katade
kanalıyla olan hadisleri başkasının hadislerinden daha doğrudur. Çünkü bu
hadisleri birinin kendisine okumasıyla yazmıştır'' dediğini işittim."
20417- Yahya b. Said
el-Kattan der ki: "Şu'be, insanlar içinde Katade'nin hadislerini bizzat
kendisinden işitmiş veya işitmemiş olsun en iyi bilen kişidir. Hişam ezber
konusunda kendisinden daha iyidir. Said ise her ikisinden daha fazla hadis
rivayetinde bulunmuştur."
20418- Beyhaki der ki:
"Katade'den bizzat işittiği ve işitmediği hadisleri ezberleme ve bilme
konusundaki üstünlüğü ile Şu'be, ezberinin üstünlüğü ile Hişam, kitabındaki
hadislerin sıhhati ve ibn Ebi Arube ve benzerlerinin aksine hadisten olmayan
lafızlar konusundaki üstün bilgisi ile Hemmam kölenin çalıştırılması
konusundaki lafzı hadise dahil etmeme konusunda muvafık düşmüşlerdir. Bu da bu
hadiste kölenin çalıştırılması lafzının varlığı konusunda zayıflık olduğunu
göstermektedir.
20419- Şafii der ki:
Hadis ehlinden hazır bulunan bir kişiye: "NMi'nin buna muhalefet edip bunu
İbn Ömer kanalıyla Allah Resulü'nden (Sallallahu aleyhi ve Sellem) tek olarak
rivayet etmesi mi yoksa bu isnad ile rivayet edilmesi mi daha sabittir?"
denildiğinde: "NMi'nin, İbn Ömer kanalıyla Allah Resulü'nden (Sallallahu
aleyhi ve Sellem) rivayet ettiği daha sabittir" karşılığını verdi. Şafii
der ki:
Kendisine: "Bize de
iki hadisten sabit olanına uymak düşer" dediğimde:
"Evet" karşılığını
verdi. "NMi'nin rivayeti ile birlikte İmran b. Husayn'ın rivayeti de
köleyi çalıştırmama yönündedir" dediğimde biri benim ve senin dediğine
karşılık vermek için kalktı. Ona: "Nafi' ve İmran kanalıyla kölenin
bedelini ödeme yönünde köleyi çalıştırma konusunda rivayet edilen Resulullah'ın
(Sallallahu aleyhi ve Sellem) sünneti olduğu halde bu konuda münazara edilir
mi?" deyince, adam: "Biz Eyyub" veya: "NMi'nİn: ''Azat
edilmiş oranda azat edilmiş olur'' dediğini söylemekteyiz" karşılığını
verdi. Sanırım bu Nafi'nin kendi görüşü idi.
Ona: "Hiçbir hadis
alimi ve hadis ravİsinin Nafi'nin hadislerini Malik'in, Eyyub'den daha iyi
bildiği konusunda şüphe edeceğini sanmıyorum. Zira Malik, Nafi'nin yanında
Eyyub'den daha fazla kalırdı. Malik özellikle hocalarının hadislerini
diğerlerinden daha iyi ezberleyen biridir. Ezber konusunda Malik ile Eyyub eşit
olsalar dahi ikisinden biri bir hadiste şüphe edecek olsa bu konuda şüphesi
olmayan diğerini hatalı çıkaracak değildir. Kişi ez beri kendisinden daha iyi olan
birine muhalif olduğu zaman veya bir hadiste kendisinden daha fazla sayıda olan
kişilerin kullanmadığı bir lafzı kullandığı zaman hatalı görülür. "(Şayet
azat eden kişinin o kadar malı) yoksa hissesi oranında onu azat etmiş olur''
ziyadesi konusunda da başkaları Malik'e muvafakat etmiştir. Bazıları da bu
hadisi: ''Ortağının hissesi oranınca da köle olarak kalır'' ziyadesiyle rivayet
etmiştir.
20420- Beyhaki der ki:
Bize bildirilene göre Muhammed b. İsmail elBuhari: "Bu isnadların en
doğrusu: ''Malik'in, Nafi kanalıyla İbn Ömer'den bildirdiğine göre'' şeklinde
gelen isnaddır" demiştir.
20421- Eyyub
es-Sahtiyanı der ki: "Nafi' daha hayatta iken Malik'in sohbet halkası
vardı."
20422- Ali b. el-Medını
der ki: "Abdurrahman b. Mehdı hadiste hiç kimseyi Malik'ten daha üstün
tutmazdı,"
20423- Osman b. Said
ed-Darimi der ki: Yahya b. Main'e: "Sana göre Nati'den nakledilen Malik'in
rivayeti mi, yoksa Ubeydullah b. Ömer'in rivayeti mi daha doğrudur?"
dediğimde: "Malik'in rivayeti" karşılığını verdi. "Peki,
Malik'in rivayeti mi yoksa Eyyub es-Sahtiyani'nin rivayeti mi?" dediğimde
yine: "Malik'in rivayeti" karşılığını verdi.
20424- Beyhaki der ki:
Bize bildirilene göre Yahya b. Main ve Ahmed b.
Hanbel: "Malik
insanlar arasında hadisi en sağlam olan kişiydi" demişlerdir.
20425- Beyhaki der ki:
"Malik'in, Nati'den olan rivayetine Ömer'in sülalesi içinde kendisinden
daha sağlam, daha bilgili daha güvenilir kişi olmayan ve kendi zamanında hadis
ilminde kendisi gibi öne çıkan kimse olmayan Ubeydullah b. Ömer b. Hafs b. Asım
b. Ömer b. el-Hattab mutabaat etmiştir."
20426- İbn Ömer der ki:
Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu: "Kişi ortağı
olduğu bir köledeki hissesini azat ettiği zaman eğer kölenin bedeli kadar malı
varsa kalan kısmını da kendi malından ödemekle sorumlu olur. Şayet kadar malı
yoksa hissesi oranında onu azat etmiş olur.''
20427- Başka bir kanalla
bir öncekinin aynısı rivayet edilmiştir.
Müslim, Sahih'de
Muhammed b. Abdillah b. Numeyr kanalıyla rivayet etmiştir. Buhari de Ebu Usame
kanalıyla Ubeydullah'tan tahric etmiştir. Yine Müslim, "(erır b. Hazım -
Nafi - İbn Ömer" kanalıyla Allah Resulü'nden (Sallallahu aleyhi ve
Sellem): "Aksi takdirde hissesi oranında onu azat etmiş olur'' şeklinde
rivayet etmiştir.
20428- "Aksi
takdirde hissesi oranında onu azat etmiş olur ve ortağının hissesi oranınca da
köle olarak kalır'' buyruğuna gelince; bu Yahya b. Eyyub'un, Ubeydullah b.
Ömer, İsmail b. Umeyye ve Yahya b. Said kanalıyla Nafi'den naklettiği
rivayettir.
20429- Şafii der ki:
Kölenin çalıştırılması hadisini huccet sayan kişi, "bir adam - Halid
el-Hazza - Ebu Kılabe" kanalıyla Uzre oğullarından bir adamdan bu yönde
rivayette bulunmuştur. Kendisine. "Halid'den gelen rivayete muhalif olmasa
da Ebu Kılabe'nin hadisi sabit midir?" denildiğinde orada hazır bulunan
biri: "Bu mürsel bir hadistir. MevsUl bir hadis olsa bile ismi
zikredilmeyen ve kim olduğu bilinmeyen birinden rivayet edilmiştir ki böyle
birinin hadisi sabit görülmez" dedi.
20430- Şafii bunu
el-Kadim'de zikrederek şöyle demiştir: "Kölenin çalışması konusundaki
hadisi kimden naklettin?" dediğimde, Hişam'ın bunu Halid kanalıyla Ebu
Kılabe'den naklettiğini söyleyerek şu karşılığı verdi:
"Uzre kabilesinden
bir adam vefatı anında bir kölesini azat etti ki malolarak bu köleden başka bir
şeyi yoktu. (Konu Resulullah'a (Sallallahu aleyhi ve Sellem) aktarılınca) Allah
Resulü (Sallallahu aleyhi ve Sellem) bu kölenin üçte birini azat etti ve kalan
üçte ikisinin bedeli kadar kölenin çalışmasını (ve bu bedeli varislere
vermesini) istedi."(--- Ebu Davud, Merasil (56).
20431- Şafii der ki: Ben
de ona: "Abdulvehhab bana bunu Halid kanalıyla Ebu Kılabe'den naklederek
Uzre kabilesinden bir adamın bir kölesini azat ettiğini ve Allah Resulü'nün
(Sallallahu aleyhi ve Sellem) bu kölenin üçte birini azat ettiğini bildirdi.
Ancak hadiste kölenin çalıştırılması kısmı yoktu" dedim.
20432- İbn Uleyye ve
Sevrı bunu Halid kanalıyla Ebu Kılabe'den içinde kölenin çalıştırılması kısmı
olmaksızın rivayet etmiştir. Üç kişinin ezberlediği hadiste kabul edilmekte bir
kişinin ezberlediği hadisten daha önceliklidir. İbn Uleyye ve Sevrı ezberde
Huşeym'den daha iyidir. Huşeym'in bunda hata ettiğini ve Şafii'ninı el-Cedid'de
dediği gibi bunu munkatı olarak rivayet etmesiyle zayıf kıldığını görmekteyiz.
20433- Şafii,
el-Cedid'de şöyle demiştir: Kölenin çalıştırılması konusunda başka biri bize
başka bir hadisle itiraz etmek istediyse de arkadaşlarından biri: "Hadis
hakkında bilgisi olan hiç kimse zayıflığından dolayı böylesi bir hadisi
zikretmez" diyerek itirazını boşa çıkarmıştır.
20434- Beyhaki der ki:
Sanırım Şafii'ye, Haccac b. Ertat'ın, Ala b. Bedr kanalıyla Ebu Yahya
el-A'rec'den gelen şu hadisle itiraz edilmiştir. Ebu Yahya el-A'rec der ki:
"Allah Resulü'ne (Sallallahu aleyhi ve Sellem) kölenin, hasta olan,
kendisinden başka malı bulunmayan ve borcu olan efendisi tarafından az at
edilmesi sorulduğunda, Allah Resulü (Sallallahu aleyhi ve Sellem) köleye,
efendisinin bu borcunu ödemesi için çalışmasını emretti."(--- Beyhaki,
es-Sünenü'l-kübra (10/283).
20435- Bu, munkatı bir
hadistir. Bunu Haccac b. Ertat rivayet etmiştir ve kendisi huccet biri
değildir.
20436- Haccac, kölenin
çalışma konusundaki hadisi Nafi kanalıyla İbn Ömer vasıtasıyla Allah
Resulü'nden (Sallallahu aleyhi ve Sellem) rivayet etmiştir.(--- Beyhaki,
es-Sünenü'l-kübra (10/284).
20437- Abdurrahman b.
Mehdı der ki: "Bu, en büyük iftiralardan biridir. Ömer'in ailesi içinde
daha önce zikrettiğimiz vasıflarda biri rivayet etmişken Haccac bunu Nafi
kanalıyla İbn Ömer'den nasıl rivayet etmiş olabilir ki?" Sonrasında
Haccac'ın bu rivayetini kabul etmediği yönünde sözlerine devam etti.
20438- Haccac bunu, Amr
b. Şuayb kanalıyla şöyle rivayet etmiştir: "İbnu'l-Müseyyeb kölelerin
çalıştırılmasını kastederek: "Resulullah'ın (Sallallahu aleyhi ve Sellem)
ashabından otuz kişi vardı ve bunlar şöyle derdi" dedi." Bu da münker
bir hadistir.(--- Beyhaki, es-Sünenü'l-kübra (10/283).
20439- İbnu'l-Müseyyeb
vasıtasıyla Allah Resulü'nden (Sallallahu aleyhi ve Sellem), İmran b. Husayn'ın
rivayetinin aynısı rivayet edilmiştir. Bu da kölenin çalıştırılmasının iptal
edildiği ne delalet etmektedir.
20440- ŞafiI,
el-Kadim'de şöyle demiştir: (Bize itiraz etmek isteyen kişi) bana: "Allah
Resulü'nden (Sallallahu aleyhi ve Sellem) sonra bu konuda size kimseden
rivayette bulunuldu mu?" dediğinde: "Evet, bizim dediğimiz yönde bir
rivayette bulunuldu" dedim. Bunun üzerine: "Bize de bizim iki
rivayette dediğimizin aynısı rivayet edildi" karşılığını verdi.
20441- "Bu
rivayetlerden biri sıhhat açısından sizin dediğinize tamamen muhaliftir"
dediğimde "Bu rivayet nedir?" dedi. Bunun üzerine şu karşılığı
verdim: "Sizin yanınızda en güzel isnadla söylediğinize göre daha küçük
olan Abdurrahman b. Yezid'in üzerinde başkalarının da hakkı bulunduğu bir
kölesi vardı. Ortakları onu azat etmeyi Hz. Ömer ile istişare ettiklerinde:
''Siz kendi hissenizi azat edin. Abdurrahman büyüdükten sonra artık o da ya
sizin gibi onu azat eder ya da onun üzerinde olan payını alır'' karşılığını
verdi. İşte bu, sizin dediğinizin hilafına olan rivayettir."
20442- Kendisine:
"Hz. Ali'den de: ''Kişi kölesinden istediği kadarını azat eder'' dediğini
rivayet ettiniz. Bu da sizin dediğinize muhaliftir" dediğimde:
"İbn Mes'ud'dan da
kölenin çalıştırılması konusunda bize rivayette bulunuldu, buna ne
dersin?" karşılığını verdi. Bunun üzerine ona: "Bu, kendisinden gelen
sahıh bir rivayet değildir. Allah Resulü'nden (Sallallahu aleyhi ve Sellem)
köleyi çalıştırmanın hilafına olan sabit bir rivayet gelmiştir. Böylesi bir
durumda artık kimsenin bu konuda bir hucceti olamaz" dedik.
20443- Beyhaki der ki:
İlk rivayeti A'meş, İbrahım kanalıyla Abdurrahman b. Yezid'den rivayet
etmiştir. Bu da Şafii'nin dediği gibi sahıh bir isnaddır. Ancak rivayette:
"(Abdurrahman büyÜdükten sonra artık) o da ya sizin gibi onu azat eder ya
da onun üzerinde olan payını alır" lafzı kullanılmıştır. Fakat birinin
rivayetinde bunu: "Aksi taktirde size paylarınızı ödemekle
sorumludur" şeklinde gördüm.
20444- Hz. Ali'den gelen
rivayeti ise Hakem, Hz. Ali'den: "Kişi kendi kölesinin yarısını azat
ederse, köle efendisinin sadece azat etmiş olduğu kadarıyla azat edilmiş
olur" şeklinde rivayet etmiştir. Bu, munkatı bir hadistir. Zira Hakem, Hz.
Ali'ye yetişmemiştir.
20445- Kölelerin
çalışmasının iptali konusunda Şafii'nin, Allah Resulü'nden (Sallallahu aleyhi
ve Sellem) başka kimseden rivayet ettiği hadis bir sonraki bölümde
zikredilmiştir. Kölenin çalıştırılması konusunda İbn Mes'ud'dan rivayet ettiği
hadise gelince; İbnu'I-Münzir, İbn Mes'ud'dan hasta kişinin maI olarak ondan
başka bir şeyi olmadığı halde köle azat etmesi konusunda: "Üçte biri azat
edilir ve diğer üçte ikisi köle olarak kalır" şeklinde rivayette
bulunmuştur.
20446- Bu da daha önce
zikredilen hadislere muhalif değildir. Malı olmayan kişi, köledeki hissesini
azat ettiği zaman kölenin kalan kısmını da ödemekle sorumlu kılınmaz.
İbnu't-Telib'in babasından bildirdiğine göre adamın biri ortağı olduğu bir
köledeki hissesini azat etmiş ve Allah Resulü (Sallallahu aleyhi ve Sellem) bu
kişiyi kölenin kalan kısmını da ödemekle sorumlu kılmamıştır.(--- Ebu Divud,
itk (3948), Nesil, itk (2/115) ve Beyhaki, es-Sünenü'l-kübra (10/284).
20447- Bize rivayet
olunduğuna göre Ebu Miclez bildiriyor: Kölenin biri iki kişinin ortak malıydı.
Ortaklardan biri kendi hissesini azat etti. Ancak Resulullah (Sallallahu aleyhi
ve Sellem) kalan kısmının da bedeli ödenene kadar azat edilmesini erteledi.
Azat eden ortak, bu bedeli ödemek için bir koyun sürüsünü satmak zorunda
kaldı.(--- Beyhaki, es-Sünenü'l-kübra (10/276).
20448- munkatı bir
hadistir. Eğer sahıh bir hadis ise bu da maddi durumu güzelolan kişi hakkında
demektir. İbnu't-Telib'in hadisi ise maddi durumu zayıf olan kimse hakkındadır.
İbn Ömer'in hadisinde ise her iki sınıf kastedilmektedir.
20449- Bize rivayet
olunduğuna göre Muhammed b. Abdirrahman b. Sevban bildiriyor: Adamın biri İbn
Ömer'e yarısı azat edilen kölenin durumunu sorunca, İbn Ömer: "Tamamıyla
azat edilinceye kadar köle hükmündedir" dedi.(--- Beyhaki,
es-Sünenü'l-kübra (10/280).
20450- Beyhaki der ki:
Bazı ilim ehli kölenin çalıştırılması yönündeki hadisleri ortağın maddi
durumunun zayıf olması halinde kölenin zorlanmadan çalışmakta muhayyer
bırakılması yönünde yorumlamıştır. Çünkü Allah Resulü'nün (Sallallahu aleyhi ve
Sellem): ''Ağır olmayan işlerde çalıştırılır" buyurduğunu görmez mİsin?
Köle istemediği halde onu ağır işlerde çalıştırmak da onu zorlamak anlamına
gelecektir. Doğruya ulaşmak Allah'tandır.
20451- Rivayet olunan
bir hadiste İbn Ömer'in bildirdiğine göre Resulullah (Sallallahu aleyhi ve
Sellem): ''Kişinin ortaklı olduğu bir kölesi olur ve onu hayatta iken azat
ederse kendi malından köleye diğer benzerleri gibi bir değer biçilir ve
tamamıyla azat edilir" buyurmuştur.
20452- Eğer
Resulullah'ın (Sallallahu aleyhi ve Sellem): ''Hayatta iken'' buyruğu mahfuz
bir ibare ise bu da azat eden kişinin öldükten sonra köleye değer
biçilmeyeceğine delalet etmektedir. Doğrusunu da Allah biIİr.
Sonraki sayfa için aşağıdaki
link’i kullan:
Kölelerin Malın
Üçte Birinden Azat Edilmesi