RİVAYETU’L-EKABİR
ANİ’L-ESAĞİR :
“Büyüklerin küçüklerden
rivayeti” demektir. Başlığından da anlaşılabileceği gibi yaşça ve hadis
ilmindeki mevkii itibariyle büyük durumunda olanların kendilerinden her iki yönden
küçük olanlardan rivayetlerini ifade eden bir tabirdir.
İbnu's-Salâh'a göre daha
çok öyle olduğuna bakarak şeyhin raviden mutlaka yaşça büyük ve efdal olması
gerektiği sanılmamalıdır. Böyle sanmamakta fayda vardır. Öyle zannedilirse
bazen birinin diğerinin yerine geçtiği bilinmez. Nitekim Hz. Aişe'den şu hadis
varid olmuştur.
“Hz. Nebi (s.a.s) bize
insanların seviyelerine inmemizi emretti.” Büyüklerin küçüklerden rivayeti üç
kısımda özetlenebilir. Birinci kısmı ravinin yaşça ve tabaka itibariyle şeyhten
büyük olmasıdır, bunun misalini ez-Zuhri ile Yahya b. Sa'id el-Ensâri'nin İmam
Malik'ten rivayetleri teşkil eder. Daha sonraki alimlerden Ebu'l-Kasım
Ubeydullah b. Ahmed el-Ezheri'nin, talebesi el-Hatib'in bazı tasniflerinden
rivayeti de öyledir.
İkinci kısım ravinin
hafız ve alim, şeyhin ise sadece hadis rivayet eden biri olması halidir. Bunun
misalini İmam Malik'in Abdullah b. Dinar'dan; Ahmet b. Hanbel ile İshak b.
Râhûye'nin Ubeydullah b. Musa'dan rivayetleri teşkil eder.
Üçüncü kısma gelince ravinin
her iki yönden de şeyhinden üstün olması halindedir. Abdulgani b. Sa'id
el-Ezdi'nin Muhamrned b. Ali es-Sûri'den rivayeti misali pek çok alimin
talebesinden rivayeti böyledir. Sahabenin Tabi'ilerden rivayetleri de bu gruba
girer.
Tanınmış hadis alimi
Buhâri'nin de Abdullah b. Hammâd el-Âmili, Abdullah b. Ebi'l-Âs el-Harzemi gibi
yaş ve hadis ilmindeki mevkii itibariyle kendisinden küçük olanlardan -az da
olsa- rivayeti vardır. Buhâri'nin talebesi durumundaki bu şeyhlerden rivayeti
bir faydaya bağlıdır. Ayrıca şeyhi Osman b. Ebi Şeybe'den Veki'
İbnu'l-Cerrâh'ın “bir kimse kendisinden üstün, kendi akranı ve kendisinden
aşağı durumda olanlardan irvayet etmedikçe âlim olamaz” dediğini rivayeti bir
ilim prensibi haline getirmiştir.
Abdulgani b. Sa'id'in
büyüklerin küçüklerden rivayeti konusuna dair küçük bir risalesi vardır.