MUZTARİB
İftial babında
ıztırabdan ismi fail olan muztarib bir zayıf hadis çeşididir. Bazen bir bazen
de birden fazla ravilerden birbirine aykırı şekilde rivayet edilen ravileri adalet
ve zabt yönünden yakın derecelerde olduklarından da aralarında herhangi birini
tercih etme imkanı olmayan hadislerdir.
Bu tarifi açıklamak
gerekirse şunlar söylenebilir: Bir ravi bir sefer rivayet ettiği hadisi bir
başka sefer ilk rivayetinden farklı rivayet eder. Aynı hadisi başka raviler de
birbirlerinden farklı naklederler. Bir başka deyişle bir hadisin birbirine zıt
birkaç şekli vardır. Böyle durumlarda aynı hadisi değişik şekillerde rivayet
eden ravilerin hepsi, adalet ve zabt bakımından birbirlerine yakın
olduklarından bu rivayetlerden herhangi birini tercih etmek imkanı yoktur. Bu
tercihi imkansız hale iztırab denir. Gerek senedinde gerek metninde iztırab
olduğu halde rivayet edilen hadise ise muztarib adı verilir.
Bu açıklamadan
anlaşılacağı gibi iztırab hadisin isnadında veya metninde olur. İsnadında daha
çoktur. Böyle isnadında iztırab bulunan nıuztaribe muztaribu'l-isnâd,
metnindeki ıztırab yüzünden muztarib olana ise muztaribu'l-metn tabir edilir.
İsnad ve metinde olan
iztırabın misalleri iztırab başlığı altında ayrı ayrı verilmiştir. Onun için
burada tekrar etmeye hacet yoktur. Orada verilen misaller aynı zamanda gerek
isnad, gerekse metin yönünden muztaribin de misallerini teşkil ederler.
Muztarib hadisler
ravinin vehmi veya zabt kusuru yüzünden hadisi iyi zabtedememesi sonucu kendi
durumundaki ravilere muhalefetinden doğar. Bu sebeple zayıf addedilirler.
Bununla birlikte isnadında iztırab bulunan bazı hadislerin metni sahih
olabilir. Bu tıpkı isnadında bulunan illetin bazen hadisin metninde tesir
etmeyişi gibidir. Bunu şöyle bir misalle açıklayabiliriz.
Sufyanu's-Sevri ile
Sufyan b. Uyeyrıe'den hadis rivayet eden raviler bellidir. Bunlardan riveyeti
olan ravi isnadında bazen haddesenâ Sufyân der. Hangisi olduğu belli olmaz.
Hadis de öylece kalır. Böyle olduğundan ravilerin isim, şöhret veya
neseblerinden doğan ihtilafdan oluşan iztırabın hadisin metnine zarar
vermeyeceği prensip olarak kabul edilmiştir.
Ayrıca bakınız: