DABTU’L-KİTAB – ZABT-I
KİTAB
KİTABETU’L-HADİS
HADİSLERİN YAZILMASI
Hadislerin yazılması
manasına gelen bir tabirdir. Hadis ilminde Nebi sallallahu aleyhi ve sellem ve
sahabe devrinde hadislerin yazılması ve bu hadisleri yazarken dikkat edilecek
kaideler olmak üzere iki önemli konuya delalet ed
Nebi s.a.v.in sağlığında
bir iki vakıa hariç Hadisler yazılmazdı. Sahabe arasında yazı bilen çok azdı bu
yüzden Resulullah s.a.v.den öğrenilen Hadisler ezberleniyor, şifaen ve müzakere
yoluyla yayılıyordu.
Ebu Saidi-i Hudri r.a.
dan gelen bir rivayete göre:
Nebi s.a.v. önceleri:
''Benden Kur'an-ı Kerimden başka hiçbir şey yazmayınız. Kim Ben den Kur'an dan
başka bir şey yazmışsa imha etsin. Benden yazmaksızın rivayet'te mahsur yoktur.
Her kim Benim adıma bile bile yalan söylerse Cehennem deki yerini hazırlasın.
'' buyurarak Hadislerin yazılmasına izin vermemiştir.
Yine aynı sahabi ALLAH
Resulu s.a.v.'den Hadis yazmak için izin istemişsede, izin verilmemiştir.
Şüphesiz ALLAH Resulü s.a.v.'in kendisinden
Kur'an dan başka bir şey yazılmamasını istemesinin
sebepleri vardı.
Yazı yazmasını bilen
Sahabi oldukça azdı, yazılan Hadislerin Kur'an-ı Kerim le karıştırılma ihtimali
vardı. Bu nedenle Sahabiler Hadisleri yazmıyor, birbirlerine hafızadan
aktarıyorlardı.
Kur'an birçok Sahane
trafından yazılıyor yada ezberlniyordu, hatta bazı Sahabiler hem yazıyor hem de
ezberl,yordu. Bu nedenle Kur'anda olmayan başka sözlerle arıştrılması endişesi
yoktu. Ancak Hadis böyle değildi hem
bütün Sahabeler Hadislerin hepsini bilmiyor, hem de ezberleyeni pek
azdı. Bu nedenle Kur'an ile Hadislerin birbiriyle karıştırılma endişesi vardı.
Aradan zaman geçip Kur'an iyice belli olduktan hıfzedildikten sonra, artık
Hadislerle Kur'an ayetlerinin birbirleriyle karışma tehlikesi kalmamıştı. Bu
aşamadan sonra Nebi s.a.v. bazı Sahabelere Hadisleri yazmaları için izin verdi.
Şöyle bir husus varki;
Resulullah s.a.v.'in Hadis yasağının süresi ve mahiyeti tam olarak bilinmemekte,
bu yasak tüm Sahabe içinmi yoksa sadece yazım kurallarını iyi bilmeyen
Sahabeler içinmi, kesin bi bilgi bulunmamaktadır.
zaHadis yazma konusunda
Abdullah bin Amr’dan gelen rivayet şöyledir:
Demiştirki: Nebi
s.a.v.'den ne işitirsem bellemek ister yazardım. Kureyşliler:
- Nebi a.s.v.'dan işittiğin erşeyi yazıyorsun,
oysa Hz.Peygamber insandır. Rıza halinde ikende öfkeli ikende söz söyleyebilir.
Diyerek beni bundan men ettiler. Bunun üzerine bir sene Hadis yazmaya ara
verdim.
Nihayet işi Nebi a.s.v.'a
söyledim. Mubarekparmağıyla ağzını işaret ederek:
''Yaz '' dedi. ''Canım
kudreti altında olan ALLAH'A yemin ederim ki buradan hak sözden başkası
çıkmaz.'' Ebu Davud Şu haber de Nebi
s.a.v.'in unutmak ihtimali olduğundan Hadisi yazarak muhafazayı tavsiye
ettiğini gösterir:
Ebu Hureyre r.a.'den
Ensardan biri Resulullah s.a.v.'den bir Hadis işitir, işittikleri hoşuna gider,
ancak ezberleyemezdi. Bunu Hz. Nebi s.a.v.'e şikayet etti:
- Ya Resulullah senden hoşuma giden Hadisler işitiyor
ancak ezberliyemiyorum, ne yapayım. Bunun üzerine Resulullah s.a.v. eli yazı
işareti yaparak:
- Sağ elinden faydalan, buyurdu.
Rafi b. Hadisc r.a. de
Resulullah s.a.v.'e işitiiği hdisleri yazmasında bir mahsur olup olmaığını
ormuş, Nebi s.a.v. de bir mahsur olmadığını söylemiştir.
Bu Hadislerden de anlaşıldığı gibi Nebi
s.a.v. önceleri Kur'anı kerimle karıştırılması korkusuyla Hadiserin yazılmasına
izin vermemiş, ancak zamanla bu riskin ortadan kalktığına kanaat getirince yazı
bilgisine güvendiği, Hadisleri Kur'an la karıştırmayacağına emin olduğu
Sahabilere izin vermiştir. ibn-i Abbas, ibn-i Amr ve Hz. Ali r.a.
bunlardandır. Hadislerin yazılmasını men
eden Hadislerle izin veren Hadislerin arası böyle bulunmuştur. Nebi s.a.v.'in
Hadislerin yazılmasına izin verişini Nesh'e yükleyenlerde vardır.
Öte yandan Nebi
s.a.v.'in sağlığında Hadisleri yazdırdığına dair belgeler de vardır.
Örneğin Hicreti takibden
günlerde Medine de Yahudilerle yazılı bir anlaşma yapmıştır. Hudeybiye
anlaşması esasları yazdırılmıştır. Komşu ülkelere gönderilen mektuplarda ilk
yazılı metinlerdir. Yemenli Ebu Şah isimli bir Sahabi Resulullah s.a.v.'in
yaptığı konuşmayı yazılı istemiş, Nebi s.a.v. de bizzat:
- Ebu Şah için söylediklerimi yazınız,
buyurmuştur.
Efendimiz, ölümüne
yakın:
- Bana yazacak bir kaç şey getirin size
vasiyetname yazdırayım sonra yolu kaybetmiyesiniz, buyurmuştur.
Es-Sahafatus-Sadika
Resulullah s.a.v. zamanında Hadisleri yazan Abdullah bin Amr r.a.'ın eseridir.
Ebu Hureyre r.a.:
Abdullah bin Amr hariç kimsede bende olduğu kadar Hadis yoktur. O Hadisleri
yazardı, ben ise yazmadım. demiştir.
Andullah bin Amr'ın
vefatından sonra sahifesi torunlarına geçmiş ve rivayet edilmiştir.
Sahabelerin yazdığı
Hadis metinlerine Sahife denmiştir. İbn-i Amr r.a.'a ek olarak Cabir bin
Abdullah, Hz. Ali, İbn-i Abbas, İbn-i Ömer, Semure bin Cundeb, Enes ve Sa'd bin
Ubadeninde birer sahifeleri vardır.
Meşhur Tabiinlerden de
Hadis yazanlar: Sa'd bin Cubeyr ve İbn-i Şibah bunlardandır.
Kitabetul Hadis'in diğer
manası olan Hadislerin yazılmasında dikkat edilecek hususlar şöyledir:
1: Hadis yazan kişi
metinde geçen isimlere dikkat etmelidir. Zira bu isimler mana ile yada önündeki
yada arkasındaki kelimeler ile anlaşılmaz.
2: Müşkül lafızları tam
harekeli olarak müstakil olarak karşısına yazmalıdır.
3: Mecburiyet harici
ince yazmamalıdır. Bu şekil yazı ancak boş yer sıkıntısı yada gezen kişi için
kitab yükünü hafifletmek için yapıldığında mazurdur.
4: Okunaklı ve açık
yazmalıdır.
5: Harflerin noktalarına
dikkat etmelidir.
6: Rumuz yada sadece
kendisinin anlayabileceği işaretler yada ifadeler kullanmamalı, Her rivayete
ravisi yazılmalıdır.
Sadece bu işaretlere
dair rehber sunması hariç.
7: Hadisleri birbirinden
ayıraca küçük daire gibi işaretler kullanmalıdır.
8: Abdullah bin Fulan
gibi isimleri yazarken Abd.ı satır sonuna llah 'ı ise diğer satırın başına
yazmamalıdır. Abdurrahman da böyledir. Resulullah kelimesi de böyledir.
Şöyleki:
Kale Resulu
llah s.a.v. gibi.
9: Resulullah s.a.v.'in
isminin her geçtirği yerde salat ve selamı usanmadan yazması gerekir.
10: Hadis katibi Semaa
yani asıl olan Şeyhinin kitabı ile mukabele ederek yazmalıdır.
11: Metinde aşağı kayan
kısım çizgi ile yukarı asıl yerine işaret edilmelidir.
12: Tashih, Tasbib ve
Temrize dikkat etmelidir.
13: Kitaba hataen
yazılan şey Hak darb yada mahv yolu ile silinir.
14: İhtilaflı rivayetler
ayrılmalıdır.
15: El Hatibul Bağdadi
ye göre Hadis Besmeleden ve Hadisin alındığı Şeyhin adını künyesini ve Nesebini
kaydettikten sonra yazılmalıdır.
Zaire ve Berlin Kütüphanelerinde bulunan iki
müstakil yazma nüshası esas alınıp Buhari, Müslim ve Müsneddeki nakillerle
karşılaştırılarak Prof: Muhammed Hamidullah tarafından yayınlanmıştır. Başına
Hadis kitabı ile ilgili etraflı bir araştırma eklenmiştir. Kemal Kuşçu
tercümesi muhtasarı Hadis tarihi ve sahifai Hamman bin Münebbih adı ile 1967 de
istanbulda Prf: Talat Koçyiğit tercümesi ise halen elde mevcut en eski Hadis
eseri Hamman bin Münebbih sahifası adıyla aynı tarihte Ankarada yayınlanmıştır.