Ana Sayfa

İSTİNBAT - İSTİNBATU’L-AHKAM

Nebeta kök fi'linin istif'al ölçüsünde mastar olan İstinbat, sözlükte gizli bir şeyi açığa çıkarnak manasına gelir. Bu mana ile ilgili olarak kuyu kazan bir kimsenin su'ya erişmesi, su çıkarmasına da İstinbat tabir edilir.

Istılahta: İstinbatu'l-ahkam, bir müctehid veya fakih'in zeka ve dirayetini kullanarak anlayış gücü ve ictihadiyle nasların gizli mana ve hükümlerini açığa çıkarmasına denilmiştir. (kamus 2/519)

Hadis ilmiyle ilgisi, Hadis metinlerinden hüküm çıkarılması yönündendir.

Bilindiği gibi fıkıh usulü ilmine göre İslami hükümlerin kaynağı önce Kur'an, sonra Nebi sallallahu aleyhi ve sellem'in sünneti, dolayısıyla Hadislerdir. Kur'an-ı Kerim ayetlerinin lafızları gibi hadis lafızlarının hepsi sarih değildir. Aralarında vazih yani hükme delaleti açık olanları olduğu gibi mübhem, hafi müşkil, mücmel olanları da vardır. Sarih olanları bulunduğu kadar kinayeli olanları da vardır. Bazı hadislerin bir hükme delaleti açıktır. Bazılarının delaleti ancak tefsirle anlaşılır. Bazı hadis lafızlarının taşıdığı hüküm geneldir; bazısının ise özeldir. Kısacası hadis lafızları içinde has, amm, mübhem, müşkil, hafi, mücmel olanları, kinaye yollu söylenenleri, birbirleriyle çelişik görünenleri de vardır. Ayrıca Kur'an'da olduğu gibi hadiste de nesh vaki olmuştur. Dolaysiyle hadislerinde nasih ve mensuhu vardır. Bütün bu ve buna benzer özellikleri dikkatten uzak tutmamak kaydiyle hadisleri inceleyip onlardan şer'i bir mesele hakkında hüküm çıkarmak İstinbat'ın esasını oluşturur.

İstinbat'a aynı manada İstihrac dendiğide olur. Ancak hadis usulünde daha çok istinbat tabiri kullanılır. İster istinbat densin, isterse istihrac, hadislerden şer'i hüküm çıkarmanın bir takım metodları vardır. Bu metodlar fıkıh usulü kitaplarında geniş ölçüde yer almış ve izah edilmişlerdir.