Ana Sayfa

İ’TİBAR

Sözlükte taaccub etmek, ibret almak, önem vermek manalarıyla ifti'al babından mastardır.

Hadis ıstılahı olarak Ferd sanılan bir hadis'in başka tarik veya tariklerden rivayet edilip edilmediğinin bir diğer ifadeyle ravisinin gerçekten tek olup olmadığının araştırılmasına denir.

Bu araştırma bir bakıma bilinen tek ravisinden başka biri tarafından rivayet edilip edilmediğinin açığa çıkması için yapılır. Bunun için Hadis, müsned, cami' , cüz ve öteki hadis kitaplarından aranır. İsnadları teker teker gözden geçirilir. Böyle bir araştırma sonunda ravisinin tek olduğu, başka değişle bir raviden başka rivayet edenin olmadığı anlaşılırsa hadis ferd olarak kalır. Başka ravi ya da raviler tarafından rivayet edilmiş olduğu açığa çıkarsa ferd olmaktan kurtulur.

İ'tibar belli kaideler içinde yapılır. Şöyle ki, hadis ilminde derinleşmiş, hadislerin rivayet tariklerine vakıf alim bir muhaddis, ferd sanılan hadis'i ele alır. Çeşitli hadis kitaplarına müracaat ederek rivayet yollarını inceler. Diğer ravilerin rivayetleriyle karşılaştırır. Aynı Hadis'i aynı lafızlarla rivayet eden olup olmadığına bakar. Bunu anlamak için önce rivayette tek kaldığı zannedilen ravinin akranlarından işe başlar. O hadisi rivayette tek kalan ravinin şeyhinden başka bir ravinin rivayet edip etmediğini inceler. Böyle biri yoksa şeyhinin şeyhinden başkası rivayet etmişmidir, bunu açığa kavuşturmak maksadıyla isnadın başına kadar iner. Bu esaslar dahilinde yapılan araştırma sonunda herhangi bir ravinin rivayetini tesbit ederse önceden ferd sanılan hadis'e MUTABAAT hasıl olur. Ne varki baştan ferd olduğu sanılan hadis'in bilinen ravisinden başka bir ravi tarafından rivayet edilen hadis'in öncekiyle benzer lafızlarla olup olmadığı dikkate alınır. Eğer lafız benzerliği yoksa aynı manada rivayet edilmiş başka hadis olup olmadığı araştırılır. Şu hale göre İ'tibar, bir hadis'in garabetten kurtulabilmesi için belli esaslar dahilinde yapılan etraflı araştırmadır.

Misal:

Hammad b. Seleme bir hadisi MUTABAAT söz konusu olmadan Eyyub es-Sahtiyani'den: Eyyub, Muhammed b. Sirinden, Muhammed b. Sirin Ebu Hureyre'den, Ebu Hureyre Nebi sallallahu aleyhi ve sellem'den rivayet etmiş olsun. Böyle bir hadis İ'tibar araştırmasına tabi tutulacaksa işe önce ibn-i Sirinden Eyyub'dan başka bir kişi tarafından rivayet edilip edilmediğinin araştırılmasıyla başlanır; zira hadisde mutabaatın söz konusu olmaması onu Eyyubdan, Hammad b. Seleme'den başka rivayet eden olmaması manasınadır. O yüzden ilkönce Eyyub'un Muhammed b. Sirin'den rivayette tek kalıp kalmadığına bakılır. Olumlu bir sonuca varılmazsa İbn-i Sirin'den başka bir Sika ravinin Ebu Hureyre'den rivayet edip etmediği incelenir. Bu da bulunmazsa bu sefer de aynı hadisi Nebi sallallahu aleyhi ve sellem'den Ebu Hureyre'den başka bir sahabinin aynı veya benzer lafızlarla rivayet edip etmediği tetkik edilir. Yapılan bu araştırma sonunda herhangi bir tabakada hadis'i rivayet eden başka bir ravi tesbit edilebilirse hadis garabetten kurtulur, ferd olmaktan çıkar. Öyle olunca itibarın maksadı ferd sanılan bir hadisin gerçekten öyle olup olmadığının açıklığa kavuşturulmasıdır. Tabiatiyle ferd zannedilen bir hadis i'tibar sonucu başka ravi tarafından rivayet edildiği açığa çıkıp ferd olmaktan kurtulunca sıhhat yönünden kuvvet kazanır. Amel edilebilir bir hale gelir. Yoksa İ'tibar boş bir gayret değildir.