Ana Sayfa

HADİS İLMİ - İLM-İ AHBAR - İLM-İ ASAR - İLM-İ HADİS

İLMU’R-RİVAYE

Hz. Nebi sallallahu aleyhi ve sellem'in Hadislerini konu alan eski deyimi ile ilm-i Hadis veya İlmu'l-Hadis, İslam Alimleri, bilhassa Muhaddisler tarafından değişik şekillerde tarif edilmiştir. Söz gelimi En-Nevevi'ye göre Alemlerin Rabbi olan ALLAH'A en üstün manevi yakınlık vesilelerinden biri olan Hadis İlmi, Hadis metinlerinin Sahih, Hasen, Zayıf, Muttasıl, Mürsel, Munkati', Mu'dal, Maklub, Meşhur, Garib, Aziz, Mütevatir, Ahad, Ferd, Ma'ruf, şaz, Münker, Muallel, Mevzu, Müdrec, Nasih-Mensuh, Has, Amm, Mücmel, Mübeyyen, Muhtelif ve benzeri nevilerinin bilinmesidir. Aynı şekilde isnadlarının yani Ravilerinin hallerine vakıf olmak bir de Ravilerin isnadlarda ve metinlerdeki ihtilaflarının hükmünün bilinmesidir. (takrib,3).

Hadis İlmi'nin İlimlerin en önemlilerinden oluşunun delili, İslam şeriatinin Kur'an-ı Kerim ile Hz. Nebi sallallahu aleyhi ve sellem den rivayet edilen sünnetlere dayanması, Fıkhi hükümlerden çoğunun sünnet etrafında dönmesidir; zira furu'a dair ayetlerin ekserisi mücmeldir. Açıklaması sünnettedir. Müctehid kadı ile Müftü'nün ahkam Hadislerini bilmelerinin şart olduğunda bütün İslam Alimlerinin ittifakı vardır. (Müslim şerhi, 1/2).

İzuddin İbn-i Cama'a ise Hadis İlmi'ni sened ve metnin hallerini bildiren kaidelerden ibaret bir İlim olarak görür. O'na göre Hadis İlmi'nin konusu sened ve metin, gayesi sahih Hadisleri sahih olmayanlardan ayırt ederek bilmektir. (tedrib, 1/41).

Buhari şarihi Muhammed bin Yusuf el-Kirmani'ye göre Hadis İlmi , Hz. Nebi sallallahu aleyhi ve sellem'in sözleri , fiilleri ve hallerinin bilinmesidir. Konusu ALLAH Resulü olarak Hz. Nebi sallallahu aleyhi ve sellem; gayesi dünya ve ahiret saadetini kazanmaktır. Ayrıca bu tarife itiraz edilmiştir. Es-Suyuti, Mısırda yerleşmiş türk asıllı Şeyh'i Ebu Abdillah Muhammed b. Süleyman El-Kafiyeci'nin El-Kirmani'nin Hadis İlmi'nin konusuna dair söylediklerine hayret ettiğini ve ''Hadis İlmi'nin konusu Hz. Nebi sallallahu aleyhi ve sellem'in şahsıymış. O'nun şahsı olsa olsa Tıb'ın konusudur; Hadis'in değil'' dediğini nakletmiştir. (tevcih,20).

Muhammed b. İbrahim el-Efkani'ye göre ise Hadis İlmi , rivayet ve dirayete has olmak üzre iki kısımdır. Rivayet'e has olan kısmı Hz. Nebi sallallahu aleyhi ve sellem'in sözleri ve fiilleri ile bunların rivayetini, zabtını ve lafızlarının tesbit edilerek yazılmasını içine alan bir İlimdir. Dirayet'e has olan kısmı ise rivayet'in hakikati, şartları, çeşitleri, hükümleri, Ravilerin halleri, şartları ve rivayet'in sınıflarını bildiren ilimdir. (tedrib, 1/41).

El-Efkani'ye göre Hadis İlmi'nin bu ikinci kısmının tarifindeki rivayet'in hakikatinden maksad sünnetin nakli ile onu Hadis ihbar ve benzeri yollarla söyleyene nisbet etmek; şartlarından kasıt, Ravisinin naklettiklerini sema' , arz, icazet ve benzeri tahammül yollarından birisiyle alması; nevileriyle söylenmek istenen ittisal, inkıta' ve benzerleridir. rivayet'in hükümleri kabul ile reddir. Ravilerin halleri Adalet ile Cerh; şartları ise Hadisleri tahammül ve eda da yerine getirmek zorunda oldukları şartlardır. Merviyyatın kısımlarına gelince bunlar müsned, mu'cem , cüz ve benzeri tasniflerdir. (tedrib, 1/40) .

El-İraki Hadis İlmi'ni mertebesi yüksek, son derece faydaalı bir İlim olarak ta'rif eder ve şer'i hükümlerin çoğunun ona dayandığını, helal ve haram'ın onunla bilindiğini kaydeder. (tevcih, 20).

İbn Haceri'l-Askalani'ye gelince o, Hadis İlmi'ni sened ve metnin hallerini bildiren kaideler ilmi olarak tarif etmiştir. (tedrib,1/41).

Birbirinden farklı görünen bu tariflerin birleştiği nokta, Hadis İlmi'nin Hz. Nebi sallallahu aleyhi ve sellem'in söz, fiil ve hallerini, bunlar hakkında nakledilen rivayetlerle rivayet sonucu tesbit edilen Hadislerin zabtedilmesini ve nihayet sahih olanlarının olmayanlardan ayrılmasını konu almış olmasıdır. Hadis İlmi'nin öz'ünü hepsi birbirine bağlı bu konular ve etrafında yazılan eserler teşkil eder.

El-Efkani'nin taksimindede görüldüğü gibi Hadis İlmi iki kısma ayrılır. Birincisi rivayet ile ilgili rivayetu'l-Hadis ilmidir. İkincisi, dirayetle ilgilidir ve Dirayetu'l-Hadis adını alır.

Hadis İlmi'ne rivayet İlmi (İlm-i rivayet), haberler ilmi (İlm-i ahbar), eserler ilmi (İlm-i asar) diyenlerde olmuştur.