Ana Sayfa

FERD-İ NİSBİ - GARİB-İ NİSBİ

Ferd Hadislerin ikinci kısmıdır ve Ravilerinin birine nisbetle Ferd olan Hadis çeşididir. Genel olarak hususi bir cihete nisbetle Ferd olan Hadis olarak tarif edilir. (Lemehat,288).

İbn-i Hacer'e göre Ferd-i Nisbi, senedinin baş tarafında değil, ortasında garabet olan Hadis'tir. Böyle bir Hadis'e nisbi denmesinin nedeni, teferrüdün belli bir şahza nisbetle hasıl olması sebebiyledir. Ayrıca ona göre Hadis Usulü Alimleri Ferd kelimesini daha çok Ferd-i Mutlak, Garib kelimesinide Ferd-i Nisbi için kullanmışlardır. (Nuhbe tercümesi, 31.2).

Buna göre Ferd-i Nisbi bazı Alimler'e göre Garib den ibarettir.

Hadis'in Ferd sayılmasına sebep olan rivayette tek kalma bazen Sika'nın rivayette tek kalması gibi hususi bir kayıtla olur. Şu Hadis buna misaldir.

''Hz. Nebi s.a.v. Ramazan ve Kurban bayramı namazlarını kıldırırken ''Kaf'' ve ''İktarabetü's-Saa'' (surelerini) okurdu.'' (Müslim, iydeyn,3).

Bu Hadis'in Ravilerinden Ubeydillah b. Abdullah dan rivayet te Sika olarak Damretu'bnu Sa'id tek kalmıştır. Binaenaleyh bu Hadis'in Ferd-i Nisbi sayılmasına sebeb olan teferrüdü bazen Mekkelilerin, Medinelilerin, Basralı, Şamlı veya Mısırlı Ravilerin birbirlerinden rivayet te teferrüt etmeleri gibi yine hususi bir kayıtla olabilir. Bu şekilde teferrütle rivayet edilen Hadis te Ferd-i Nisbi dir. Şu Hadis buna misaldir:

''Ebu Sa'id den rivayet edildiğine göre şöyle demiştir: '' Hz. Nebi s.a.v. bize namazda Fatiha ve kolayımıza giden (Sure ve bir mikdar ayet) okumamızı emretti. '' El Hakimu'n-Nisaburi'nin belirttiğine bakılırsa bu Hadis'in ''Emerena'' lafzını zikirde isnadın başından sonuna kadar Basralılar teferrüt etmişlerdir. (Ma'rife, 97). Başka bir değişle bu lafzın rivayetinde Basralılara katılan olmamış; dolayısıyla teferrüt bu yönden olmuştur. Şu Hadis te rivayetinde Mısırlıların teferrüt ettikleri Ferd-i Nisbi dir:

''Abdullah b. Zeyd el Ensariden rivayet edilmiştir. Ben demiştir; Hz. Nebi s.a.v. i abdest alırken gördüm. Kulakları (nı mesh etmek) için başını mesh ettiği sudan ayrı biraz su aldı (ve mesh etti). (Ma'rife,98).

Teferrüt bazen de bir Raviden rivayet e münhasır olur. Bu takdirde Hadis'in akabinde ''Lem yervihi illa fulanun an fulanin'' (Bu Hadis i falandan, fulandan başka rivayet eden olmadı ) denir. Aynı Hadis i başkasından pekçok kimse rivayet etmiş bile olsa o Raviden rivayet te teferrüt, aynı şekilde Hadis in Ferd-i Nisbi addedilmesine sebeb teşkil eden kayıt mesabesinde kalır. Sünen sahiplerinin Süfyan b. Üyeyne - Vail b. Davud - Babası - Ez-Zuhri - Enes b. Malik isnadı ile rivayet ettikleri şu Hadis te buna misaldir:

''Enes b. Malik ten rivayet edildiğine göre Hz. Nebi s.a.v. Hazretleri Hz. Safiyyeyi nikahladığında kavud ve hurma ile düğün yemeği verdi. ''

Bu Hadis in Ravilerinden Vail b. Davud babasından rivayet te tek kalmıştır. Vailden de Süfyan b. Üyeyne den başka rivayet eden olmamıştır. Süfyan'ın Vail den teferrüd'ü yüzünden Hadis i Ferd-i Nisbi sayılmıştır.

Belli bir şahsa nisbetle teferrüdde aynı gruba girer. Söz gelimi bir Hadis i faraza ibn-i Ömer den Nafi, Nafi den Malik rivayet etmiş olsa birkaç Ravide Malik'e uğramaksızın Nafi den rivayet ettikleri halde yalnız bir Ravi Malik tarikinden Nafi den rivayet etmiş bulunursa Hadis Ferd-i Nisbi olur. Buna Nisbi denmesi bir veya birkaç vecihten aziz veya meşhur olsa bile yalnız o belli şahzın teferrüd'ü yüzündendir. Yine mesela Malik Nafi den Nafi ibn-i Ömer den bir Hadis rivayet etniş olsa, bir başka Ravi de aynı Hadis i Mutabii olmaksızın Malik ten tek başına rivayet etse bu Hadis , Malik'ten tek olarak rivayet eden Ravi'ye nisbetle Ferd dolayısiyle Ferd-i Nisbi dir. (Tecrid mukaddimesi, 109,10).

Ferd-i Nisbi'nin hükmünde iki durum söz konusudur:

a) Ferd-i Nisbi , Sika Raviden rivayet te teferrüt kaydıyla Ferd ise o takdirde Ferd-i Mutlak'ın hükmüne tabi dir.

b) Diğer iki kayıt yani belli bir beldeye mensub Ravilerin birbirlerinden rivayet te teferrütleri veya belli bir Ravi den teferrüt sebebiyle Ferd ise o zaman da hüküm Hadis in geldiği tarike göre verilir. Eğer bu Tarik Sahih ise Hadis Sahih; Hasense Hasen; Zayıf ise Zayıf kabul edilir. (Lemehat,289).