Ana sayfa

 

SÜNNET :

 

SÜNNET: Sünnet, lugatta, iyi olsun kötü olsun (yani ister övülmeye, ister kötülenmeye layık olsun) tarîk (yol) ve sîre müstemirre (devamlı gidiş) manasına gelir. Bu mananın kolaylıkla dökülen suyun gidişinden alındığı söylenir ki, "senne aleyhi'l-mâe: (suyu yavaşça döktü)" manası anlaşılır. Araplar, takip edilen yolu ve devamlı gidişi, dökülmüş bir suyun bütün katrelerinin, sanki tek ve aynı şeymiş gibi, belirli bir yol üzerinde gidişine benzetmişlerdir. Kur'an-ı Kerim'de sünnetin, zikrettiğimiz bu lü­gat manasında kullanıldığını gösteren ayetler vardır: "Kendilerine hida­yet geldiği zaman insanları inanmaktan ve Rablarından mağfiret di­lemekten alıkoyan, sadece evvelkilerin sünnetinin (gidişatının ve baş­larına gelenlerin) kendilerine gelmelerini beklemeleridir." (Kehf (18), 55)

 

Aynı lügat manası, Hazret-i Nebiin bir hadisinde de görülür: "Men senne sünneten haseneten kâne lehû ecruhâ ve ecru men amile bi-hâ; ve men senne sünneten seyyieten...: Her kim iyi bir sünnet (yol-adet) ortaya koyarsa, onun ve onunla amel edecek olanların sevabı o kim­seye ait olur. Her kim kötü bir yol ortaya koyarsa, ederse, onun ve onunla amel edecek olanların günahı o kimseye ait olur."[Bak, Müslim, ilim; zekât; Nesaî, zekât; İbn Mace, mukaddime; Darimi, mukaddime; Ahmed b. Hanbel, IV, 357.]

 

Lugatta yukarıda zikredilen manalarda kullanılmış olan sünnet kelime­si, İslâmın başlangıcından itibaren hususi bir mana kazanmış, yine tarik (yol) ve sîret (gidiş) manalarını muhafaza etmiş olmakla beraber, bu ma­nalar sadece Hazret-i Nebiin tarîk ve sîretine tahsis olunmuştur. Ancak Hazret-i Nebiin tarîk ve sîretinin, Allah'ın tebliğine memur ettiği "din" ile ilgili olması dolayısıyla, kelimenin lugatta görülen "kötü" veya "mezmum yol" manası, ıstılahta kaldırılmıştır; çünkü Hazret-i Pey­gamberin sünneti sözkonusu olduğu zaman, bu sünnetin zemme layık yol ve gidiş olması mümkün değildir; aksine bu yol ve gidiş övülmeye ve ör­nek alınmaya layıktır. Nitekim Kur'an-ı Kerim'de yer alan bazı ayetlerde sünnetin bu manasını görmek mümkündür: "Allah'ın Rasulünde sizin için bir numune-i imtisal vardır." (el-Ahzâb (33) 21); "Sen (insanları) dosdoğru yola, Allah'ın yoluna hidayet edersin." (Şura, (42), 52)

 

Aynı mana, Hazret-i Nebiin şu hadisinde de görülebilir: "Size iki şey bıraktım; bunlara sarıldığınız müddetçe asla dalâlete düşme­yeceksiniz: Biri Allah'ın, Kitabı, diğeri Rasulünün sünneti."

 

İslam'ın başlangıcında sünnet, yukarıda açıkladığımız şekilde, Hazre­t-i Nebiin tarîk ve siretine tahsis olunmakla beraber, tedvîn devri­nin başlamasından ve çeşitli ilimlerin ortaya çıkıp tedvin edilmesinden sonra her ilmin konusu ile ilgili olması yönünden değişik tarifleri yapıl­mış ve böylece farklı ıstılah manaları kazanmıştır.

 

Fıkıh usulü alimleri, sünneti şer'î deliller içinde incelerken, fakihler onu farz, vacib, mendub, haram, mekruh gibi şer'î ahkâmın bir çeşidi ola­rak mütâlâa etmişlerdir. Kelam ehli arasında ise, sünnet, bid'atın karşıtı olarak görülür ve bazı kimseler bid'at ehlinden sayılırken, hakkında bir nass bulunsun veya bulunmasın umumiyetle Hz. Nebiin düşünce ve davranışlarına uygun bir hayat yolu takip edenlerin sünnet ehlinden ol­dukları söylenir.

 

Hadisçilere göre ise sünnet, Hz. Nebiin söz, fiil ve takrirlerinden ibarettir. Keza onun ahlaki sıfatları, sîreti, meğazisi ve kendisine vahiy gelmeden önce ibadet için çekildiği Hıra mağarasındaki yaşayışı da sün­netten ayrılır. Bu manası ile sünnet hadisin müradifi (eş anlamlısı) dir.

 

Söz, fiil ve takrirden ibaret olan sünnet, aynı zamanda, ilahî vahyin iki kısmından birini teşkil eder; diğer kısmı Kur'an-ı Kerim'dir. Çünkü Al­lah Teâlâ Hz. Nebiin: "Kendi hevâ ve hevesinden konuşmadığı­nı, her ne konuşmuş ise onun, kendisine vahyedilen bir vahiy olduğu­nu" beyan buyurmuştur. Bu manayı teyid eden Hazret-i Nebiin bir hadisinde de: "Bana Kur'ân verildi; bir de onunla birlikte onun gibi­si" denilmiştir[Bak. Sünen-i Ebu Davud, 4604 numaralı hadis.]. Kur'ân'la birlikte Hz. Nebie verilen Kur1 an gibi vahye müstenid olan şeyin, sünnetten başka birşey olabileceğini düşün­mek mümkün değildir.

 

Kur'ân ve sünnetin vahye müstenid olmalarına rağmen her ikisi arasın­da fark olduğunda şüphe yoktur. Kur'ân, mana ve lafız olarak vahyedil-miştir. Bu sebeple onun manen rivayeti veya nakli caiz değildir. Hazret-i Nebie gönderilişinden bugüne kadar, nasıl tebdil, tağyir ve tahrif­ten korunmuş ise, kıyamete kadar da korunacaktır. Çünkü onun korunma­sını Allah Teâlâ tekeffül etmiş ve: "O zikri (Kur'an'ı) biz indirdik, biz; onun koruyucusu da elbette biziz" buyurmuştur.[Hicr 12] Lafzı ve manası ile mu'ciz olan Kur'ân beşer kelamı ile kıyaslanamayacak kadar üstün vasfa sahiptir. Hiç kimse onun bir benzerini getirmeye muktedir olamaz. Allah Teâlâ bu gerçeği açık ve kesin bir ifade ile şöyle açıklamıştır: "De ki: Andolsun, insanlar ve cinler şu Kur'an'ın bir benzerini ortaya koymak için bir araya gelseler; birbirlerine arka olup yardım etseler bile bunu yapamazlar."[Bak. İsra 88] İşte bu vasıfları ile Kur’an'-.ı Kerim'in namaz­da ve namaz dışında okunması ibadet hükmündedir.

 

Vahye müstenid olduğuna işaret ettiğimiz söz, fiil ve takrirlerinden ibaret olan sünnete gelince, onu Kur'an-ı Kerim'den ayıran en büyük özellik, lafzen vahyedilmiş olmamasıdır. Bu sebepledir ki sünnetin lafız­ları Kur'an'ın lafızları gibi muciz değildir, bu lafızlara ve manalarına hak­kı ile vakıf olanlarca manen rivayet edilmesi caizdir, okunması ibadet hükmünde sayılmaz.

 

Şu var ki, İslam uleması, Hazret-i Nebiin, ilahi vahyin gelmedi­ği bazı meselelerde ietihadda bulunduğunu ve kendi görüşü ile hüküm verdiğini ittifakla kabul etmişlerdir. Bu husus, ilk anda sünnetin vahye müstenid olduğu görüşüne aykırı görünür. Fakat bazı meselelerde, Hz. Nebiin ictihadlannda yanılması halinde bu yanılgının ilahi vahiyle tashih edildiği gözönünde bulundurulursa, Hz. Nebiin ictihadlann­da da tamamıyla yalnız bırakılmadığı, Rabbi tarafından daima kontrol edildiği, yanıldığı ietih adi arının düzeltildiği, yapılmadıklarının ise tasvib gördüğü anlaşılır ki, bu da sünnetin vahye müstenid olduğunu leyid eder. Keza Kur'an-ı Kerim'de yer alan Hz. Nebie itaati emreden ayetler de bu teyidin diğer örnekleridir:

 

"Allah'a ve Nebiine itaat ediniz; ola ki rahmet olunursu­nuz.”[Al-i İmran 132]

 

"Kim Nebie itaat ederse, Allah'a itaat etmiş olur.”[Nisa 80] "Ey Nebi de ki: Allah'ı seviyorsanız bana ittiba ediniz ki Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı affetsin."[Bak Al-i İmran 31]

 

"Ey Nebi de ki: Allaha ve Nebie itaat ediniz, eğer yüz çevirirseniz biliniz ki Allah kâfirleri sevmez.”[Al-i Imran 32]

 

"Nebi size neyi getirmiş ise onu alınız; neden sizi nehyetmiş ise ondan da sakınınız."[Haşr 1]

 

Zikrettiğimiz bu ayet meallerinde Hz. Nebie itaat, Allah Teâlâ'ya itaatla birlikte zikredilmiş, bu itaatlar arasında hiçbir ayırım yapıl­mamış, hatta Nebie itaatin Allah'a itaat etmek olduğu, bir ayette apaçık belirtilmiştir. Nebie itaatla ilgili olan bu emrin, onun sünne­tine raci olduğu, ona itaatin onun sünnetine itaat manasına geldiği hiç bir şekilde inkâr edilemez. Bu mütalaa bizi şu neticeye ulaştırır: Allah'a ita­atla Nebie itaat arasında hiçbir fark mevcut değildir. Şu var ki in­san yegane halik ve hakim-i mutlak olan Rabbına bir kul olarak ibadet eder; fakat onun yine kendisi gibi kulu olan Nebiine ibadet etmek­le mükellef değildir. Yahut bir başka ifade ile Nebi ibadet olunan bir varlık değil, fakat insan olarak o da Allah'ın bir kuludur. Öyle bir kul ki, Allah diğer insanlar arasından seçip çıkarmış, elçisi, Nebii yap­mış ve böylece şereflendirip yüceltmiş, sonra da diğer insanlara ona itaat etmelerini emretmiş ve bu itaatin kendisine itaattan farkı olmadığını bil­dirmiştir. Tıpkı bunun gibi, Kur'an-ı Kerim Hz. Nebie vahyedilmiş bir "Allah Kelamı"dır. Sünnet ise yine Hz. Nebie vahyedümiştir; fakat Kur'an gibi "Allah Kelamı" değil, "Nebi kelami"dır. Bu ba­kımdan sünnete itaat, Kur'an'a itaat gibidir; şu farkla ki yukarıda da işa­ret ettiğimiz gibi "Nebi Kelamı" olması dolayısıyla, kıraati, Kur'an kıraati gibi ibadet sayılmaz.

 

İşte sünnet, açıkladığımız bu manası ile Kur'an'la birlikte dinin teme­li ve teşriin kaynağı olmuştur. İster Hz. Nebiin söz (kavl)ü, ister fi­ili, ister takriri olsun, her üç şekilde Hz. Nebi'den nakledildiği za­man nakledilen bu sünnet İstılahta hadis adını almış, Kur'an-ı Kerim'le birlikte dinin bir aslı kabul edilerek, Hz. Nebiin haJyatta bulunduğu devirden itibaren müslümanlar tarafından toplanmaya ve öğrenilmeye başlanmıştır. Çeşitli dallan ile sünnet veya hadis, bir ilim hüviyeti kaza­nıp hakkında kütüphaneler dolduran eserler meydana getirilmiş ise, bu sünnetin İslam dininde sahip olduğu büyük öneminden başka bir şeyle ifade edilemez.[Prof. Dr. Koçyiğit. Talât. Hadis Istılahları, s. 399-403.]