RAMAZAN AYI

 

Buhari’de

 

Müslim’de

 

Ebu Davud’da

İbn Mace’de

 

Beyhaki, Şuabul iman’da

 

Bir İki Gün Oruç Tutarak Ramazanı Karşılamanın Yasaklanması (Beyhaki, Külliyat)

 

BİLGİ: Bu ay da ibadetler de günahlarda kat kattır. Oruc’unun değeri diğer günlerle ölçülemez. Kur’an bu ayda dünya semasına indi. Şeytanlar zincirlenir, böylece bu ayda gittikçe kişi din’e yaklaşır. Aşağıda bu ay’a dair hadisler ve açıklamaları için söz konusu kitap sayfalarına giderek gerçek ve ayrıntılı bilgi alabilirsiniz.!

 

 

KURTUBİ

 

BAKARA SURESİ 185. AYET: Ramazan ayı ki, Kur'an o ayda indirilmiştir. İnsanlara hem bir hidayet olmak, hem de hidayet ile hak ve batılı ayırdeden hükümleri apaçık bildirmek üzere. Sizden her kim bu aya erişirse orucunu tutsun. Kim de hastalanır veya yolculukta olursa o halde o günler sayısınca diğer günlerde (oruç tutsun) Allah size kolaylık diler, güçlük istemez. Ta ki o sayılı günleri tamamlayasınız. Sizi doğru yola iletmesine karşılık Allah'ı büyük tanıyasınız ve şükredesiniz.

 

Bu buyruğa dair açıklamalarımızı yirmibir başlık halinde sunacağız:

 

1- Ramazan Ayı:

2- Ramazan Ayının Fazileti:

3- Allah Ramazan Ayı-nın Orucunu Farz Kılmıştır:

4- Ramazan Hilalinin Sübutu:

5- Tek Başına Ramazan ya da Şevval Hilalini Görenin Hükmü:

6- Birisi Bir Başka Beldede Hilalin Görüldüğü Haberini Getirirse:

7- Bu Ayetin Baş Taraflarının Gramer Bakımından Durumu:

8- Kur'an'ın indiği Ay Olan Ramazan Ayı:

9- "Kur'an'':

10- insanlara Bir Hidayet Olmak üzere ..

11- Mukim ile Yolcunun Ramazan Ayı Orucunu Tutması:

12- Ramazan Ayında Oruç Tutmaları Farz Olanlar:

13- Allah, Hakkınızda Kolaylık Diler, Zorluk Dilemez:

14- Yüce Allah'ın iradesi:

15- "Sayılı Günlerin Tamamlanması. ''

16- Ramazanın Otuzuncu Günü Gündüzün Şevval Hilali Görülürse:

17- Bayram Namazı:

18- 'Ta ki o Sayılı Günleri Tamamlayasınız ... "

19- Allah'ı Büyük Tanımak:

20- Tekbirin Sözleri:

21- Hidayete ilettiği için Allah'ı Büyük Tanımak:

 

1- Ramazan Ayı:

 

Yüce Allah'ın: "Ramazan ayı ki .. " buyruğunda adı verilen bu ay ile ilgili olarak tarihçiler şu bilgileri vermektedir:

 

Ramazan ayında oruç tutan ilk kişi gemiden çıktığı vakit oruç tutan Nuh (a.s)'dır. Yüce Allah'ın Ramazanı her ümmete oruçla geçirmeyi farz kıldığına dair Mücahid'in sözleri az önce 083. ayetin 4. başlığında) geçmiş bulunmaktadır. Hz. Nuh'tan önce daha başka birtakım ümmetlerin geçtiği de bilinen bir husustur. Doğrusunu en iyi bilen Allah'tır.

 

(Ayanlamına gelen): Şehr kelimesi açıkça ortaya koymak teşhir etmek anlamına gelen "işhar"dan türetilmiştir. Çünkü onu öğrenmek isteyen hiçbir kimsenin bunu bilmemesini mazur kılacak herhangi bir sebep yoktur. Kılıç çekme anlamını ifade etmek üzere de bu kökten gelen kelime kullanılır.

 

"Ramazan" kelimesi ise ileri derecedeki susuzluktan dolayı içten sıcak basması anlamına gelen "ra-ma-da" kökünden gelmektedir. "Ramda'" ise ileri derecede sıcaklık demektir.

Hadis-i şerifte geçen: "Evvabin (Allah'a dönenler)in namazı deve yavrularının tabanlarını sıcağın yakmaya başladığı (ra mi da) vakitte kılınan (kuşluk) namazıdır." Bu hadisi Müslim rivayet etmiştir. Deve yavrularının tabanlarının ıs ınan taş ve kumlar tarafından yakılması ve ileri derecedeki sıcaktan dolayı yavruların çökmek zorunda kalmaları halidir.

Belirtildiğine göre "Ramazan" bu anlamı ile ileri derecedeki sıcak anlamına uygun düşmektedir. Çünkü Ramazan "aşırı sıcak" anlamına gelen: "erramda'''dan alınmadır.

el-Cevherı der ki: Ramazan ayı: Ramadanat ve ermida şeklinde çoğul yapılır.

Denildiğine göre Araplar ayların isimlerini eski dilden değiştirdiklerinde o ayların denk geldikleri zamana göre adlandırdılar. Bu ay da sıcağın ileri derecede olduğu günlere denk geldi. O bakımdan ona bu isim verildi.

 

Bir diğer görüşe göre Ramazana bu adın veriliş sebebi günahları salih amellerle yaktığından dolayıdır. Buna göre bu kelime yakmak anlamına gelen "İrmad" dan gelir. Güneşin sıcağı ile aşırı derecede ısınmış ve "er-ramda" diye anılan sıcak yerden dolayı ayağın yanmasını ifade etmek üzere kullanılan "ramida" fiili de buradan gelmektedir.

Bir diğer görüşe göre; Ramazan ayında kalpler ahiret hakkında düşünüp öğüt alma hararetinden dolayı tıpkı kum ve taşların güneşin ışığından ısınıp yandıkları gibi yandıklarından dolayı bu adı almıştır. er-Ramda' ise ısıtılmış taş demektir.

 

Bir diğer açıklama da şöyledir: Okun ucunu incelsin diye iki taş arasında dövmek anlamına gelen "ramd"dan gelmektedir. Ucu inceltilmiş ok anlamına gelen "ramıd" de buradan gelmiştir. Bu açıklamaları İbnu's-Sikkıt yapmıştır.

 

Bu ay onların Şevval, ayında haram ayların girişinden önce savaşmak amacıyla Ramazan ayında silahlarını inceltmeye başladıklarından dolayı bu ismi almıştır. el-Maverdı'nin naklettiğine göre bu ayın cahiliyye dönemindeki adı "natik" idi. el-Maverdı, el-Mufaddal'a ait şu beyiti buna delil gösterir: "Ve Ramazan (natik) ayında Has'amlıların atlıları Savaşın en kızıştığı zamanda açılıp dağıldılar ve gerisin geri döndüler."

 

"Ramazan ayı .. " mübteda "ki Kur'an o ayda indirilmiştir" buyruğu da onun haberidir. Ya da bir mübteda takdiri ile merfu' olabilir. Anlamı şudur: Üzerinizde oruç tutmanız farz kılınan Ramazan ayıdır. Veya; size farz kılınanlar arasında Ramazan ayı (Orucu) da vardır.

 

"Ay" kelimesinin mübteda "ki Kur'an o ayda indirilmiştir" buyruğunun da onun sıfatı olması da mümkündür. (Buna göre meal şöyle olur: Kendisinde Kur'an'ın indirildiği ay olan Ramazan ayı). Bunun haberi de: "Sizden her kim bu aya erişirse orucunu tutsun" buyruğu olur. "Ay" kelimesinin tekrarlanması ise ta'zim içindir. Yüce Allah'ın: "el-Hakka) o el-Hakka)nın mahiyeti nedirr (el-Hakka, 1-2) buyruğunda olduğu gibi.

 

Bu "ay" kelimesinin şart ve cevap içinde kullanılmasının mümkün oluşu, Ramazan ayı her ne kadar özel bir isim ise de "ay" kelimesinin bizzat marife olmadığından dolayıdır. Çünkü bu "Ramazan ayı" ayın gelecek olan bütün günleri hakkında yaygın (şayi') olan bir kelimedir. Bu açıklamayı Ebu Ali yapmıştır.

 

Mücahid ve Şehr b. Havşeb'in "(-şehr-): Ay" kelimesini mansub okuduğu rivayet edilmiştir. Bu rivayeti Harun el-A'ver Ebu Amr'dan yapmaktadır ki anlamı şu olur: Ramazan ayına yani onun orucuna bağlı kalınız, demektir. "Ki Kur'an o ayda indirilmiştir" buyruğu da onun sıfatıdır. Bir önceki ayette geçen: "Oruç tutmanız" buyruğu dolayısıyla "şehr" kelimesinin nasbedilmesi caiz değildir. Böylelikle sıla ile mevsulu arasında "sizin için daha hayırlıdır" şeklinde gelen (...)'in haberi birbirinden ayrılmamış olur. erRummanı der ki: Buradaki "ay" kelimesinin Yüce Allah'ın daha önceki ayette geçen: ''sayılı günlerde'' buyruğundan bedel olmak üzere nasbedilmesi de caiz olur. (Buna göre bu bölümün anlamı şöyle olur: O sayılı günler Ramazan ayıdır ki ... )

 

2- Ramazan Ayının Fazileti:

 

"Ay" kelimesine izafe edilmeksizin sadece "Ramazan" denilip denilmeyeceği hususunda farklı görüşler vardır. Mücahid bunu hoşgörmeyerek şöyle der: Yüce Allah'ın buyurduğu gibi söylenir. Rivayet edilen haberde ise: "Ramazan demeyiniz, aksine siz de Yüce Allah'ın Kur'an-ı Kerim'de nisbet ettiği gibi nisbet ederek Ramazan ayı buyurduğu gibi (siz de Ramazan ayı deyiniz)."

 

Mücahid şöyle dermiş: Bana "Ramazan"ın Allah'ın isimlerinden bir isim olduğuna dair haber ulaşmıştır. İşte bu husus dolayısıyla bu kelimenin çoğul yapılmasını hoş karşılamazdı.

 

Bu konuda rivayet edilen "Ramazan Yüce Allah'ın isimlerinden bir isimdir" ifadesi delil gösterilir ise de bu sahih değildir. Çünkü bu Ebu Ma'şer Necih'in rivayet ettiği hadistendir ki bu da zayıftır.

 

Sahih olan, sahih rivayetlerde ve başkalarında da sabit olduğu üzere izafesiz olarak "Ramazan" kelimesinin kayıtsız bir şekilde kullanmanın caiz olduğudur. Müslim'in Ebu Hureyre'den rivayetine göre Rasülullah (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: "Ramazan geldiğinde rahmet kapıları açılır, cehennem kapıları kapatılır ve şeytanlar zincirlere vurulur."

 

el-Büsti'nin Sahih'inde de Ebu Hureyre'den şöyle dediği rivayet edilmektedir: Rasülullah (s.a.v.) buyurdu ki: "Ramazan oldu mu rahmet kapıları açılır, cehennem kapıları kapatılır ve şeytanlar zincirlere vurulur."

 

İbn Şihab'dan rivayet edildiğine göre o Enes b. Ebi Enesten Ebu Enes'in Enes'e naklettiğine göre (babası) Ebu Enes, Ebu Hureyre'yi şöyle derken dinlemiş .. dedi ve yukarıdaki hadisi nakletti. el-Büstı der ki: Burada sözü geçen Enes. b. Ebi Enes, Malik b. Enes'in babasıdır. Ebu Enes'in adı Malik b. Ebu Amir'dir. Medinelilerin sika (sağlam ve güvenilir) ravilerindendir. Malik'in nesebi ise (geriye doğru) şöyledir: Ebu Amir, Amr, Haris, Osman, Cuseyl, Amr. Yemen kollarından Zu Asbahlılardandır.

 

Nesai'nin rivayetine göre de Ebu Hureyre şöyle demiş: Rasülullah (s.a.v.) buyurdu ki: "Ramazan size geldi, o mübarek bir aydır. Aziz ve celil olan Allah size o ayda oruç tutmanızı farz kıldı. Bu ayda semanın kapıları açılır. Onda cehennemin kapıları kapatılır. Allah'a karşı isyan eden şeytanların azgınları zincire vurulur. O ayda bin aydan daha hayırlı bir gece vardır. O gecenin hayrından mahrum edilen gerçek anlamıyla mahrum edilmiş olur."

 

Bu hadisi ayrıca Ebu Hatim el-Büsti de rivayet etmiş ve şöyle demiştir:

"Şeytanların azgınları" buyruğu bir başka rivayette geçen: "Şeytanlar zincire vurulur ve zincire bağlanır" buyruğunu kayıtlamaktadır.

 

Yine Nesai'nin rivayetine göre İbn Abbas şöyle demiş: Rasülullah (s.a.v.) Ensardan olan bir hanıma şöyle buyurmuş: "Ramazan ayı oldu mu umreni yap, çünkü o ayda bir umre bir hacca denktir."

 

Yine Nesai, Abdurrahman b. Avf'ın şöyle dediğini rivayet etmektedir: Rasülullah (s.a.v.) buyurdu ki: "Şüphesiz Yüce Allah üzerinize Ramazan orucunu farz kıldı. Ben de size o ayın (teravih) namazını sünnet kıldım. Her kim bu ayı (orucunun farz, teravihin sünnet) olduğuna inanarak ve ecrini umarak orucunu tutar ve (teravih) namazını kılarsa annesinden doğduğu günkü gibi günahlarından kurtulur."

 

Bu husustaki rivayetler pek çoktur. Hepsinde de ayrıca "ay" kelimesi kullanılmamaktadır. Bazan Araplar da "ay" kelimesini "Ramazan" kelimesiyle birlikte zikretmezler.

 

Şair der ki: "Bir genç kız ki geniş elbisesi içinde Bembeyaz, İbazoğullarından bir kız Bir genç kız ki geçen Ramazanda Tebessümleriyle konuşmaları kesip duruyor(du)."

 

Ramazan ayının fazileti çok büyük sevabı pek fazladır. Buna, bu ayın adının günahları yakmayı ifade eden bir kelimeden türetilmesi ve kaydettiğimiz hadis-i şerifler delildir.

 

3- Allah Ramazan Ayı-nın Orucunu Farz Kılmıştır:

 

Allah, Ramazan ayının orucunu yani hilali süresince oruç tutmayı farz kılmıştır. Şehr (ay) a "hilal" adı verilir. Nitekim hadis-i şerifte: "Şayet şehr (ay) size bulutlu olduğu için görülmezse" denilmektedir ki burada "şehr"den kasıt hilaldır. İleride bu hadis-i şerif gelecektir. Şair de şöyle der:

 

"Güvenilir olarak Necid'den iki kardeş O sırada şehr (hilal) kesilen tırnak gibiydi Nihayet tam bir yuvarlak haline geldi Ayın ondördünde ... "

 

Hava bulutlu olduğu için hilal görülmediği takdirde Şa'ban ayını otuz güne tamamlamamız bize farz kılınmıştır. Aynı şekilde Ramazan ayında da (Şevval hilali buluttan dolayı görülmezse) otuz güne tamamlamak gerekir. Böylelikle yakin ile ibadete başlayalım ve yakın ile ibadeti bitirelim. Yüce Allah Kitab-ı Kerim'inde "Biz sana bu zikri (Kur'an'ı) insanlara neyin indirildiğini apaçık bildiresin diye indirdik.'' (en-Nahl, 44)

 

Güvenilir hadis imamları Peygamber (s.a.v.)'ın şöyle buyurduğunu rivayet etmektedirler: "Onu (hilali) görünce oruç tutunuz, yine onu görünce oruç açınız, Eğer buluttan dolayı göremeyecek olursanız sayıyı tamamlayınız." Bir diğer rivayette ise "eğer hilal (şehr) buluttan dolayı tarafınızdan görülmezse otuz gün sayınız" denilmektedir.

 

Tabiin'in büyüklerinden olan Mutarrif b. Abdullah b. eş-Şihhir ile dilcilerden İbn Kuteybe şöyle demişlerdir: Bulut olması halinde ayın katettiği mevkiler takdir edilerek ve bu mevkiler hesaba katılarak Ramazan orucuna başlamakta hesaba başvurulur ve bu hesapta eğer hava açık olsaydı Hilal'in görüleceği hususu göz önünde bulundurulur. Çünkü Peygamber Efendimiz: "Eğer buluttan dolayı tarafınızdan görülmezse onun için takdirde bulununuz" diye buyurmuştur. Onun katettiği mevkileri onun hilal olarak görünüşüne delil kullanınız ve hesabını yaparak ayın tamamlanmasını takdir! olarak bulunuz demektir.

 

Cumhur ise şöyle demektedir: "Onun hesabını takdir ediniz" ifadesinin anlamı miktarını tamamlayınızdır. Nitekim bunu Ebu Hureyre tarafından rivayet edilen ve: "Sayıyı tamamlayınız" şeklindeki hadis açıklamaktadır.

 

ed-Davudi de şunu zikretmektedir: Hz, Peygamber'in: "Onun için takdirde bulununuz" buyruğunun anlamı ile ilgili olarak şunu söyler: Ayın katettiği mevkileri takdir ediniz, demektir. Ancak biz bu görüşü herhangi bir kimsenin ileri sürdüğünü bilmiyoruz. Şu kadar var ki Şafii'nin mezhebine mensup birisi bu hususta müneccimlerin (hesapçılar) sözlerine itibar edileceğini belirtmektedir. Ancak bu konudaki icma onlara karşı bir delildir.

İbn Nafi' de Malik'ten, hilali görmekle oruca başlamayan ve hilali görmekle bayram yapmayan, buna karşılık hesaba göre oruca başlayıp bitiren imam (İslam devlet başkanı) hakkında böyle bir imama uyulmaz ve onun ardından gidilmez dediği rivayet edilmiştir.

İbnu'l Arabi de der ki: Mezhebimize mensup bazı kimseler, yanılarak Şafii'den: Hesaba itibar edilir, diye nakl etmişlerdir. Ancak bu nakledilmemesi gereken hatalı bir nakildir.

 

4- Ramazan Hilalinin Sübutu:

 

Ramazan hilali bir kişinin şahitliği ile mi yoksa iki kişinin şahitliği ile mi sabit olur, hususunda Malik ve Şafii arasında görüş ayrılığı vardır. Malik der ki: Bu hususta tek kişinin şahitliği kabul edilmez. Çünkü bu hilale dair bir şahitliktir. Bu hususta iki kişiden daha aşağısının şehadeti makbul değildir. Bu görüşünün aslı Şevval ve Zülhicce hilaline dair şahitliktir.

 

Şafii ve Ebu Hanife ise tek bir kişinin şahitliği kabul edilir; demişlerdir.

Çünkü Ebü Davud'un rivayetine göre İbn Ömer şöyle demiştir: İnsanlar hilali gözetlemeye çıkmışlardı. Ben Rasülullah (s.a.v.)'a hilali gördüğümü bildirdim. Kendisi de oruç tuttu, halka da oruç tutmalarını emretti.

 

Bu hadisi ayrıca Darakutni de rivayet etmiş ve şöyle demiştir: Bunu sadece Mervan b. Muhammed, İbn Vehb yoluyla rivayet etmiştir ki sika bir ravidir. (Darakutni, II, 156)

 

Darakutni ayrıca şunu rivayet etmektedir: "Bir adam Ali b. Ebu Talib'in huzurunda Ramazan ayı hilalini gördüğüne dair şahitlik etti, o da oruç tuttu. Zannederim (hadisin ravisi) şöyle de dedi: İnsanlara da oruç tutmalarını emretti. Ve dedi ki: Ramazan ayından bir gün oruç açmaktansa Şa'ban ayından bir gün oruç tutmayı tercih ederim. Şafii der ki: Şayet herkes Ramazan hilalini görmeyip adaletli bir erkek, o hilali görürse bu konudaki rivayet ve ihtiyat dolayısıyla onun şahitliğini kabul etmeyi uygun görürüm. Daha sonraları Şafii şöyle dedi: Ramazan hilaline dair ancak iki kişinin şahitliği kabul edilebilir. Yine Şafii der ki: Arkadaşlarımızdan birisi şöyle demiştir: Ramazan hilalinin görüldüğüne dair ancak iki şahidin şehadetini kabul ederim. Bu ise hazır olunmayan herşey hakkındaki (öngörülen şehadet hükmüne) kıyasen söylenmiştir." (Darakutni, II, 170)

 

5- Tek Başına Ramazan ya da Şevval Hilalini Görenin Hükmü:

 

Tek başına Ramazan ya da Şevval hilalini gören kimsenin hükmü hakkında fukahanın farklı görüşleri vardır.

 

er-Rabi' Şafii'den şunu rivayet etmektedir: Tek başına Ramazan hilalini gören kimse Ramazan orucunu tutsun, tek başına Şevval hilalini gören kimse de orucunu açsın ve bunu saklasın. İbn Vehb tek başına Ramazan hilalini gören kişi hakkında İmam Malik'ten oruç tutması gerektiğini rivayet etmiştir. Çünkü o günün Ramazan olduğunu bilmekle birlikte oruç açmaması gerekir. Tek başına Şevval hilalini gören kimse ise oruç açamaz. Çünkü insanlar aralarından (Şevval hilalini gördüğünü ileri süren tek kişinin şahitliği oruç açmaya yeterli görülmediğinden) güvenilir olmayan bir kimseyi oruç açmış olarak görürlerse ithamda bulunurlar. Daha sonra başkaları (da) hilali gördükleri takdirde, hilali gördük, derler. İbnu'I-Münzir der ki: Leys b. Sa'd ve Ahmed b. Hanbel de bu görüştedir. Ata ve İshak ise böyle bir kimse ne oruç tutar ne de orucunu açar, derler. İbnu'I-Münzir ise oruç tutar ve açar, demiştir.

 

6- Birisi Bir Başka Beldede Hilalin Görüldüğü Haberini Getirirse:

 

Bir kimse bir başka beldede hilalin görüldüğü haberini getirdiği takdirde ne yapılır, hususunda fukahanın farklı görüşleri vardır. Hilalin görüldüğü yer ya yakın veya uzak bir yerdir. Eğer yakın ise bu hüküm birdir değişmez. Şayet uzak olursa her bir belde halkı kendi görüşlerine göre amel ederler. Bu hüküm İkrime, Kasım ve Salim'den rivayet edilmiştir. İbn Abbas'tan da bu görüş nakledilmiştir. İshak'ın kabul ettiği görüş de budur. Buharı de: "Her bir belde halkı kendi rü'yetleriyle hareket eder" şeklinde koyduğu başlık ile buna işaret etmiştir.

 

Başkaları ise şöyle demektedir; İnsanlar bir belde halkının hilali gördüklerini tesbit edecek olurlarsa tutmadıkları günlerin kazasını yapmaları gerekir. Leys b. Sa'd ve Şafii'de böyle demiştir. İbnu'l-Münzir der ki; Ben bunun ancak Müzenı ve Kufi'nin görüşü olduğunu biliyorum.

 

Derim ki; el-Kiya et-Taberi (Ahkamü'l-Kur'an" adlı eserinde şöyle demektedir; Ebu Hanife'nin mezhebine mensup ilim adamları icma ile şunu kabul etmişlerdir: Hilali gördükleri için bir belde halkı otuz gün oruç tutsa bir başka belde de yirmidokuz gün oruç tutsa yirmidokuz gün tutanların bir gün kaza etmeleri gerekir. Şafii'mezhebine mensup ilim adamları ise bu görüşte değildir. Çünkü değişik beldelerde matla'ların (ayın doğuş yeri) farklı olmaları caizdir. Ebu Hanife'nin mezhebinde olanların delili Yüce Allah'ın: "Ta ki o sayılı günleri tamamlayasınız" buyruğudur. Bir belde halkının hilali görmesi ile de bu tamamlanması gereken sayının otuz olduğu sabit olmuştur. O bakımdan ötekilerinin de bu sayıyı tamamlamaları icab eder. Onların görüşlerini kabul etmeyenler ise Peygamber Efendimizin: "Hilali görmekle oruca başlayınız, hilali görmekle de oruç açınız" hadisini delil gösterirler. Bu ise adeten her bir topluluğun kendi beldelerindeki görmeye itibar etmelerini gerektirir.

 

Ebu Ömer'in naklettiğine göre ise Endülüs'ün Horasan'dan uzaklığı gibi birbirinden uzak bölgelerden (birisinde) görülmesinin (başkaları tarafından) itibara alınmayacağı hususunda icma vardır. Daha sonra Ebu Ömer şöyle der: Her bir belde kendi görmesine itibar eder. Ancak büyükçe bir şehirmiş gibi olan yerler ile birbirlerine yakın müslüman beldeleri bundan müstesnadır.

 

Müslim'in Kureyb'den rivayetine göre Haris'in kızı Umm el-Fadl kendisini Şam'da bulunan Muaviye'nin yanına göndermiş. Kureyb der ki: Şam'a gittim. Umm el-Fadl'ın ihtiyacını gördüm. O sırada Ramazan ayının hilali ben Şam'da bulunuyorken görüldü. Ben de hilali Cuma gecesi gördüm. Daha sonra ayın sonunda Medine'ye geldim. Abdullah b. Abbas (Allah ikisinden de razı olsun) bana (bazı hususlara dair) soru sordu. Sonra da hilali sözkonusu ederek: Hilali ne zaman gördünüz, dedi. Ben, biz hilali Cuma akşamı gördük; deyince, sen de gördün mü, diye sordu ben: Evet dedim. Başkaları da gördüler, herkes oruç tuttu, Muaviye de oruç tuttu. İbn Abbas dedi ki: Biz ise burada Cumartesi akşamı hilali gördük. Otuz gün tamamlayıncaya veya hilali görünceye kadar orucumuza devam edeceğiz. Ben: Muaviye'nin hilali görmesi ve oruca başlaması ile yetinmiyor musun, diye sorunca o da şu cevabı verdi: Resulullah (s.a.v.) bize böylece emretti.

 

İlim adamlarımız der ki: İbn Abbas'ın: "Resulullah (s.a.v.) bize böylece emretti" şeklindeki ifadesi bu hususun açıktan açığa Peygamber (s.a.v.)'a ref'edildiğini ve onun böyle emrettiğini ifade etmektedir. O bakımdan bu şunun delilidir: Şam'ın Hicaz'dan uzaklığı gibi bölgeler birbirinden uzak olursa her bir belde halkına düşen bizzat kendi rü'yeti gereğince amel etmesi, başkasının rü'yetine göre amel etmemesidir. Bu görme İmam-ı Azam (İslam devletinin halifesi) tarafından da sabit kabul edilse bile rai'yeye buna göre davranmayı emretmedikçe bilgisine göre amel edilir. Eğer kendisinin görüşüne göre amel etmelerini isterse ona muhalefet etmeleri caiz olmaz.

 

el-Kiya et-Taberı der ki: İbn Abbas'ın: "Rasülullah (s.a.v.) bize böylece emretti" demesi Hz. Peygamber'in: "Onu görerek oruca başlayınız, onu görerek orucunuzu açınız" şeklindeki buyruğunu bu anlamda yorumlamış olmasından dolayı olabilir.

 

İbnu'l-Arabı de der ki: "İbn Abbas'ın bu sözünün açıklanması hususunda ihtilaf edilmiştir. O bu sözü (Küreyb'in dediğini) vahid bir haber olduğundan dolayı reddetmiştir, denildiği gibi; bölgelere göre hilalin doğuşu farklı olduğundan dolayı bu görüşünü reddetmiştir, de denilmiştir. Sahih olan da budur. Çünkü Kureyb'in kendisi şahitlik etmemişti. O sadece şehadet ile sabit olmuş bir hükmü haber vermişti. Sabit olmuş bir hüküm hakkında tek bir kişinin haberinin geçerli olacağı hususunda da görüş ayrılığı yoktur. Buna benzer bir diğer husus şudur: Hilalin Ağmat (Marakeş yakınlarında Fas'ta bir bölge adı)da Cuma akşamı görüldüğü buna karşılık İşbiliye (Endülüs'teki büyükçe bir şehir)de Cumartesi akşamı görüldüğü sabit olsa her bir belde halkı kendi rü'yetlerine göre hareket eder. Çünkü Süheyl yıldızı Ağmat'tan görüldüğü halde İşbiliye'den görülmeyebilir. Bu ise aradaki doğuş farklılığının delilidir."

 

Derim ki: Bu mes'ele hakkında Malik (Allah'ın rahmeti üzerine olsun)ın kabul ettiği görüşe gelince; İbn Vehb'in ve İbn Kasım'ın el-Mecmua'da ondan rivayet ettiğine göre; Basra halkı Ramazan hilalini görecek olurlarsa sonra bu haber Küfe, Medine ve Yemen halkına ulaşırsa onların da oruç tutmaları yahut da eğer eda etme imkanını kaçırmış iseler kaza etmeleri gerekir.

 

Kadı Ebu İshak'ın, İbnu'I-Macuşün'dan rivayetine göre ise hilalin görüldüğü Basra'da oldukça yaygın bir şekilde sabit olursa, o takdirde bu konuda ayrıca şehadette bulunmaya, şehadette bulunanların adil olup olmadıklarını araştırmaya gerek olmaksızın diğer belde halkının (tutmadı iseler) o günü kaza etmeleri gerekir. Şayet onlar yanında (mesela Basra halkına göre) kendi hakimleri huzurunda iki şahidin şehadeti ile sabit olmuş ise bu ancak o hakimin velayeti altında bulunan ve hükmünün bağlayıcı olduğu bölgelerde yaşayan kimseler için bağlayıcı olur. Ya da bu husus eğer mü'minlerin emiri nezdinde sabit olmuş ise bütün müslümanların (tutmadıkları günün) kazasını yapmaları gerekir. İbnu'l-Macişun der ki: İşte İmam Malik'in görüşü budur.

 

7- Bu Ayetin Baş Taraflarının Gramer Bakımından Durumu:

 

Çoğunluk "ay" anlamına gelen: "şehr'' kelimesini mahzuf bir mübtedanın haberi olmak üzere merfu' okumuşlardır. Yani: O ay, Ramazan ayıdır. Veya:

 

üzerinize oruçla geçirilmesi farz kılınan ay, Ramazan ayıdır. Yahut: Oruç veya sözü geçen günler Ramazan ay'ıdır, demektir.

 

Bir diğer görüşe göre bu kelimenin merfu' okunması "yazıldı" fiilinin "naib-i faili" olduğundan dolayıdır. Yani size Ramazan ayında oruç tutmak farz kılındı, demektir.

"Ramazan" kelimesi, sonundaki "nün" harfinin zaid olması dolayısıyla munsarıf değildir.

Bu ayetteki "şehr'' kelimesinin mübteda olmak üzere merfu olması da mümkündür. O vakit haberi "Kur'an o ayda indirilmiştir" buyruğu olur. Bunun haberinin: "Sizden her kim bu aya erişirse .. " buyruğu olduğu söylenmiştir. "Kur'an o ayda indirilmiştir" buyruğu ise "ay"ın sıfatıdır.

 

Burada bu kelimenin "oruç"tan bedel olmak üzere ref' edildiği de söylenmiştir. (Buna göre: "Oruç ... üzerinize yazıldı." Sözkonusu bu oruç Ramazan ay'ıdır, anlamında olur).

Yüce Allah'ın: "Oruç ... üzerinize yazıldı" buyruğunda sözü geçen oruçtan kasıt, Aşura günü ile birlikte üç gün oruç tutmaktır, diyen; burada (yani; Ramazan ayı ... ile ilgili olarak) mübteda olduğu için kelimenin merfu' olduğunu kabul eder.

 

Orada sözü geçen oruç Ramazan orucudur, diyen ise burada kelimenin mübteda veya oruçtan bedel olduğunu kabul eder. Yani; sizin üzerinize Ramazan ayı (orucu) farz kılındı, demek olur.

 

Mücahid ile Şehr b. Havşeb "şehI'a" şeklinde mansub olarak okumuşlardır. el-Kisai der ki: Bunun anlamı şöyle olur: üzerinize oruç ve Ramazan ayında oruç tutmanız farz kılındı. el-Ferra der ki: Sizin üzerinize oruç tutmak yani Ramazan ayını oruçla geçirmek farz kılındı, demektir.

 

en-Nehhas da şöyle der: Burada "şehra Ramazane" kelimesinin "oruç tutunuz" ile mansub okunması caiz değildir. Çünkü o takdirde bu sılaya (ki .. ) girer ve ondan sonra sıla ile onun mevsulunu birbirinden ayırır. Yine "sıyam (oruç tutmak)" ile nasbedilmesi de böyledir. Şu kadar var ki iğra olmak üzere nasbedilmesi caizdir. Yani; Ramazan ayına dikkat ediniz ve Ramazan ayında oruç tutunuz. Ancak bu da uzak bir ihtimaldir. Çünkü daha önceden "ay (şehr)" kelimesi sözkonusu edilmemiştir ki onun ile ilgili iğranın gelmesi sözkonusu olabilsin.

 

Derim ki: "Oruç üzerinize .. yazıldı" buyruğu bu "şehr (ay)" kelimesine delalet etmekre olduğundan burada iğra yapmak caiz olur. Ebu Ubeyd'in tercih ettiği görüş de budur.

el-Ahfeş de der ki: Burada "şehra" kelimesinin mansup okunması zarf olduğu içindir. el-Hasen ve Ebu Amrdan "şehr" kelimesinin 'rı' harfiyle "Ramazan" kelimesinin 'rı' harfini idğamlı olarak okudukları nakledilmiştir. Bu ise iki sakinin bir arada olmaması için caiz değildir. Bununla birlikre 'rı' harfinin (ötre olan) harekesi he 'ye nakledilerek he harfi ötreli okundukran sonra idğam yapılabilir. (Şehur Ramazan şeklinde). Bu da Küfelilerin görüşüdür.

 

8- Kur'an'ın indiği Ay Olan Ramazan Ayı:

 

Yüce Allah'ın: "Kur'an o ayda indirilmiştir" buyruğu Kur'an-ı Kerim'in Ramazanda indirildiğine dair açık bir nastır. Aynı zamanda bu Yüce Allah'ın: ''Ha-Mim. Açıkça bildiren kitaba yemin olsun ki şüphesiz biz onu mübarek birgecede"yani Kadir gecesinde "indirdik. "(Duhan, 1-3) buyruğu ile: '''Muhakkak biz onu Kadir gecesinde indirdik" (el-Kadr, 1) buyruklarını açıklamaktadır. İşte bu da kadir gecesinin ancak Ramazan ayında olduğunun başka bir ayda olmasının sözkonusu olmadığının deli lidir. Kur'an-ı Kerim'in önceden de açıklamış olduğumuz gibi Kadir gecesinde Levh-i Mahfuz'dan toptan indirildiğinde görüş ayrılığı yoktur. Levh-i Mahfuz'dan indirildikten sonra dünya semasında Beytü'l İzze'de konulmuştur. Daha sonra Cebrail (a.s) Kur'an-ı Kerim'i emir, nehiy ve sebeplere göre peyderpey indiriyor idi. Bu ise yirmi sene gibi bir zamanda tamamlanmıştı.

İbn Abbas der ki: Kur'an-ı Kerim Levh-i Mahfuz'dan toptan dünya semasındaki yazıcı meleklere indirildi. Daha sonra Cebrail (a.s.) ise yirmibir sene boyunca değişik zamanlarda kısım kısım onu indirdi.

 

Mukatil de Yüce Allah'ın: "Ramazan ayı ki ... Kur'an o ayda indirilmiştir" buyruğu hakkında şöyle demektedir: Kur'an-ı Kerim Levh-i Mahfuz'dan her sene Kadir gecesinde dünya semasına indirildi. Daha sonra elçi meleklere Levh-i Mahfuz'dan yirmi ayda nazil oldu. Hz. Cebrail de onu yirmi sene zarfında indirdi.

 

Derim ki: Mukatil'in naklettiğimiz bu görüşü, bu hususta: "Kur'an-ı Kerim (dünya semasına) bir defada indirilmiştir" şeklinde nakledilen icmaa muhaliftir. Doğrusunu en iyi bilen Allah'tır.

 

Vasile b. el-Eska' da Peygamber (s.a.v.)'dan şöyle buyurduğum..! nakletmektedir: "İbrahim'in sahifeleri Ramazan ayının ilk gecesinde, Tevrat ise altıncı gecede, İncil onüçüncü gecede, Kur'an-ı Kerim ise yirmi dördüncü gecede nazil olmuştur."

 

Derim ki: Bu hadis-i şerifde el-Hasen'in söylediği Kadir gecesi yirmidördüncü gecedir, şeklindeki görüşüne delalet vardır. Yüce Allah'ın izniyle buna dair açıklamalar ileride (el-Kadr, 5. ayet 1. başlıkta) gelecektir

 

9- "Kur'an'':

 

"Kur'an" Yüce Allah'ın kelamının adıdır. Okunan şey (makru') anlamındadır Nitekim içilen şeye (meşrub) "Şarap," yazılı şeye de (mektup) "kitap" denilir Buna dayanarak bu kelimenin masdarının "kaf, re ve hemze" olduğu söylenmiştir Kıraet ve Kur'an o bakımdan aynı anlama gelir. Şair der ki:

 

"Saçlarına ak düşmüş secde izleri onda (yüzünde) görülene baskın yaptılar

Ki o geceyi kimi zaman tesbih kimi zaman Kur'an (okumak) ile geçiriyordu."

Müslim'in Sahih'inde Abdullah b. Ömer'den gelen rivayete göre; denizde Hz. Süleyman'ın bağladığı hapsedilmiş birtakım şeytanlar vardır. Aradan fazla zaman geçmeden bunlar çıkıp insanlara bir Kur'an (birşeyler) okuyacaklardır, demiştir.

 

Kur'an-ı Kerim'de de şöyle buyurulmaktadır: "Bir de sabah Kur'anı (namazını eda et). Çünkü sabah Kuran'ı (sabah namazında okunan Kur'an) tanık olunandır." (el-İsra, 78)

Arapların mef'ul olana masdar anlamını vermekteki adetleri üzere okunan şeye (makru') Kur'an adı verilir. Nitekim Araplar ma'luma (bilinen şeye) ilim, madruba (sikke olarak vurulmuş şeye) darb, meşruba (içilen şeye) şarap (az önce de belirttiğimiz gibi) demektedirler.

 

Daha sonra bu şekilde kullanmak yaygınlık kazanmış, arkasından şer'i örf de böylece devam etmiştir. Bunun sonucunda da "Kur'an" Allah'ın kelamının adı olmuştur. O kadar ki: "Kur'an mahluk değildir" denilince bununla anlatılmak istenen "okunan şey" kastedilmektedir. Yoksa okumak değiL.

 

Yüce Allah'ın kelamının yazılı olduğu mushaf da -kelime anlamı genişletilerek-: "Kur'an" diye adlandırılabilir. Nitekim Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: "Kur'an'ı beraberinizde götürerek düşman arazisine yolculuk etmeyiniz." Burada Hz. Peygamber mushafı kastetmiştir.

 

Bu kelime birşeyin toplanması anlamına gelen (...) dan türetilmiştir. "Kur'an" kelimesinin Allah'ın kitabının özel adı olduğu ve herhangi bir kökten türemediği de söylenmiştir. Tevrat ve İncil gibi. Bu görüş Şafii'den nakledilmektedir. Doğrusu ise bütün bu kelimelerin belli bir kökten türetildiği şeklindedir ki, ileride de buna dair açıklamalar gelecektir.

 

10- insanlara Bir Hidayet Olmak üzere ..

 

Yüce Allah'ın: "İnsanlara bir hidayet olmak ... üzere" buyruğu Kur'an-ı Kerim'in halini bildirmek üzere nasb durumundadır. Yani Allah Kur'an-ı Kerim'i insanları hidayete iletici olarak göndermiştir. " ... apaçık bildirmek" ona atfedilmiştir.

 

Hidayet: İletmek ve beyan etmek demektir ki buna dair açıklamalar daha önceden (el-Bakara, 2. ayet 3. başlıkta) geçmiş bulunmaktadır. Yani Allah Kur'an-ı Kerim'i insanlara bir açıklayıcı ve yol gösterici olmak üzere indirmiştir. Maksat muhkemiyle müteşabihiyle, nasih ve mensuhuyla Kur'an-ı Kerim'in tümüdür. Daha sonra özellikle Kur'an-ı Kerim'in "beyyinatı (hükümleri apaçık olanları)" özellikle zikredip onların şerefine işaret buyurmaktadır. Bundan kasıt ise helal, haram, öğütler ve hükümlerdir.

 

Beyyinat (apaçık bildirilmiş hükümler): "Beyyine"nin çoğuludur. Birşeyin açık ve seçik olarak ortada olması demektir.

 

"Furkan" ise (mealde: hak ve batılı ayırdeden) hakkı batıldan ayıran, aralarındaki farkı beyan eden demektir ki buna dair açıklamalar da daha önceden (el-Bakara, 50. ayette) geçmiş bulunmaktadır.

 

11- Mukim ile Yolcunun Ramazan Ayı Orucunu Tutması:

 

Yüce Allah'ın: "Sizden her kim bu aya erişirse orucunu tutsun" buyruğunda yer alan: "Orucunu tutsun" buyruğundaki "lam" harfini genel olarak sakin okumuşlardır.

 

Ancak el-Hasen ve el-A'rec esreli olarak okumuşlar. Buradaki "lam" harfi emir lam'ıdır. Tek başına olduğu takdirde esreli olarak okunur. Herhangi bir şey ile mevsul olursa biri sükün, biri de esreli olmak üzere iki şekilde okunabilir. Başına şu üç harften birisi geldiği takdirde sakin ve onlarla bitiştirilerek okunur: Bunlardan birincisi "fa" harfidir. Yüce Allah'ın: (...) "Orucunu tutsun (...): ibadet etsinler" buyruğunda olduğu gibi. İkincisi, Yüce Allah'ın: "... Yerinegetirsinler"(el-Hac, 29) buyruğunda olduğu gibi "vav" harfidir. üçüncüsü ise: "(Sonra anlamına gelen): Sümme" buyruğu ile birlikte kullanılırsa: "Sonra .. gidersinler" (Hacc, 29) buyruğunda olduğu gibi.

 

Burada "erişmek" hazır bulunmak, ikamet halinde olmak anlamındadır ki, hazfedilmiş birtakım ifadeler vardır. Yani; sizden her kim aklı başında, baliğ, sihhatli ve mukim olarak şehirde (Ramazan ayında) hazır bulunursa o ayın orucunu tutsun, demektir.

 

Denildiğine göre bu buyruk umumi bir emir olup Yüce Allah'ın: "Sizden kim hasta veya yolcu olursa .. "(Bakara, 184) buyruğu ile tahsis edilmiştir.

 

Burada geçen "bu aya" buyruğu mef'ul değil, zaman zarfıdır.

 

İlim adamları bunun te'vili hususunda farklı görüşlere sahiptir. Ali b. Ebi Talib, İbn Abbas, Süveyd b. Gafele ve Hz. Aişe -dört tane sahabi ile- Ebu Miclez Lahik b. Humeyd ve Abide es-Selmani şöyle demişlerdir: Her kim bu aya erişirse -yani Ramazan ayının başlangıcında o beldesinde, ailesi ile birlikte mukim ise- Ramazan ayının orucunu tamamlasın. Bundan sonra ister yolculuğa çıksın, isterse ikamet etsin. Ancak kendisi yolcu iken Ramazan ayına giren kimse yolculukta oruç açabilir.

 

Bunlara göre bu buyruğun anlamı şöyle olur: Yolcu iken Ramazan'a erişen kimse orucunu açar ve diğer günlerden oruç açtığı kadarını da oruç tutar. Her kim haderde (ikamet halinde) iken Ramazan ayına yetişirse o da bu ayda oruç tutsun.

 

ümmetin cumhuru (çoğunluğu) ise şöyle demektedir: Her kim ayın başına ve sonuna erişirse mukim olduğu sürece oruç tutsun. Yolculuğa çıktığı takdirde de orucunu açsın. Sahih olan budur. Sahih olan haberler de buna delalet etmektedir.

 

Buhari (Allah'ın rahmeti üzerine olsun) birinci görüşe karşı şöyle bir başlık kullanır: "Ramazan ayından birkaç gün oruç tuttuktan sonra yolculuğa çıkan": Bize Abdullah b. Yusuf anlatarak dedi ki: Bize Malik, İbn Şihab'dan bildirdi, o Ubeydullah b. Abdullah b.Utbe'den, o İbn Abbas'tan naklederek dedi ki: Resulullah (s.a.v.) Ramazan ayında Mekke'ye gitmek üzere yola çıktı. el-Kedid denilen yere varıncaya kadar oruç tuttu. Oraya varınca orucunu açtı, beraberindekiler de oruç açtı. Ebu Abdullah (Buhari) der ki: Kedid ise Usfan ile Kudeyd arasındaki yerin adıdır.

 

Derim ki: Hz. Ali ile onun görüşü doğrultusunda kanaat belirtenlerin bu görüşleri faziletli, salih kardeşlerin ziyaret edilmesi gibi mendup olan yolculuk ya da yeterinden fazla rızık talebi için yapılan mübah yolculuk hakkında kabul edilebilir, bu anlama gelme ihtimali vardır. Zorunlu gıda ihtiyacını elde etmek kastı ya da tahakkuk etmesi halinde bir beldenin fethi veya bir düşmana karşı savunmak uğrunda yapılan vacip yolculuğa gelince; bunlarda kişi muhayyerdir ve orucuna devam etmesi farz değildir. Aksine takva için böyle bir yolculukta oruç açmak daha faziletlidir. İsterse kendi beldesinde ayın bir kısmında hazır bulunsun ve orada bir kısmını oruçla geçirmiş olsun. Çünkü İbn Abbas'ın ve başkalarının rivayet ettiği hadis bunu gerektirmektedir. Bu şekilde bir yorum yapılması halinde inşaallah görüşler arasında bir farklılık olmaz. Doğrusunu en iyi bilen Allah'tır.

 

Ebu Hanife ve arkadaşları der ki: Mükellef olma şartları ile birlikte deli ve baygın olmayarak Ramazan ayına erişen bir kimse o ayın orucunu tutsun. Deli iken Ramazan ayına erişir ve ay boyunca deliliği devam ederse orucunu kaza etmesi gerekmez. Çünkü o, oruç tutmayı gerektiren bir nitelikte Ramazan ayına erişmiş değildir. Ayın başında ve sonunda deliren kimse delirdiği günler sayısınca kaza yapar. Bu açıklamaya göre ise "şehr (... aya ... )" kelimesinin mansub (üstünlü) okunması "şehide (erişirse)" kelimesinin sarih mef'ulü olduğundan dolayıdır.

 

12- Ramazan Ayında Oruç Tutmaları Farz Olanlar:

 

Müslüman, baliğ, Ramazan ayında olduğunu bilen kimseye oruç tutmanın farz olduğu hükmü, bilinen bir hüküm halindedir. Kafir tan yerinin ağarmasından önce İslam'a girse yahut küçük çocuk baliğ olsa o günün sabahından itibaren oruç tutması gerekir. Şayet tan yerinin ağarmasından sonra kafir İslam'a girmiş, küçük çocuk da baliğ olmuş ise akşama kadar imsak etmeleri (orucu bozan hallerden uzak kalmaları) gerekir. Bununla birlikte ayın geçmiş günlerini ve çocuğun büluğa erdiği, kafirin de İslam'a girdiği günün kazasını yapmaları gerekmez. İlim adamları Ramazanın son günü İslam'a giren kafir hakkında Ramazanın tümünü kaza etmesi gerekir mi gerekmez mi ve İslam'a girdiği günün kazasını yapması gerekir mi gerekmez mi hususunda farklı görüşlere sahiptir.

 

İmam Malik ve cumhur der ki: Geçmiş günlerin kazasını yapması gerekmez. Çünkü o İslam'a girdiği andan itibaren aya erişmiş kabul edilir. Malik der ki: Bununla birlikte İslam'ı kabul ettiği günün kazasını yapmasını daha çok severim.

 

Ata ve el-Hasen der ki: Kalanın orucunu tutar, geçmişin de kazasını yapar. Abdülmelik b. el-Macuşun der ki: Müslüman olduğu gün yemek yemez ve o günün kazasını yapar. Ahmed ve İshak da böyle demiştir.

 

İbnu'I-Münzir ise der ki: Ayın geçen günlerini kaza etmesi de gerekmez, İslam'ı kabul ettiği günün kazasını yapması da gerekmez. el-Baci der ki: Bizim mezhep alimlerimizden kafirler İslam'ın şer'ı hükümlerine muhataptır diyenler -ki bu İmam Malik'in ve arkadaşlarının çoğunluğunun görüşünün bir gereğidir-; bunların günün geri kalan kısmında oruç bozucu davranışlardan kaçınmasını vacip görmüşlerdir. Bunu el-Müdevvene'de İbn Nafi', Malik'ten rivayet etmiş, eş-Şeyh Ebu'l-Kasım da bu görüşü ifade etmiştir. Mezhebimize mensup alimlerden, hayır kafirler İslam'ın şer'ı hükümlerine muhatap değildir, görüşünde olanlar şöyle der: Günün geri kalan kısmında imsak etmesi gerekmemektedir. Bu ise Eşheb'in ve Abdülmelik b. el-Macuşun'un görüşlerinin gerektirdiği bir hükümdür. İbnu'l-Kasım da bu görüşü benimsemiştir.

 

Derim ki: Sahih olan da budur. Çünkü Yüce Allah: "Ey iman edenler .. " diye buyurarak yalnızca mü'minlere hitap ta bulunmuştur. Bu ise gayet açıktır. Buna göre İslam'a giren kafirin günün geri kalan bölümünü imsakla geçirmesi gerekmediği gibi, geçen günlerin kazasını yapması da gerekmez.

 

Yüce Allah'ın: "Kim de hastalanır veya yolculukta olursa o halde o günler sayısınca diğer günlerde (oruç tutsun)." buyruğuna dair açıklamalar ise az önce (184. ayetin ilgili bölümünün birinci başlığında) geçmiş bulunmaktadır. Cenab-ı Allah'a hamdolsun.

 

13- Allah, Hakkınızda Kolaylık Diler, Zorluk Dilemez:

 

"Allah size kolaylık diler" buyruğunda yer alan ve "kolaylık" anlamına gelen (...) kelimesini bir grup "sin" harfini ötreli olarak (...) şeklinde okumuşlardır. Bu iki ayrı ağızdır. Aynı şekilde (zorluk anlamına gelen): (...) kelimesi de bu şekildedir.

 

Mücahid ve Dahhak der ki: "Kolaylık" yolculukta oruç açma, "zorluk" ise yolculukta oruç tutmaktır.

 

Ancak uygun olan açıklama bu lafzın dine dair bütün hususlarda genel olduğudur. Nitekim Yüce Allah bir başka yerde şöyle buyurmaktadır: "O, dinde size güçlük vermedi. "(el-Hac, 78) Peygamber (s.a.v.)'den de: "Allah'ın dini kolaylıktır" ve: "Kolaylaştırınız zorlaştırmayınız" diye buyurduğu da rivayet edilmiştir.

 

Zenginlik anlamına gelen "el-yesar" kelimesi de aynı kökten (el-yusr)den gelmektedir. Sol ele "el-yedu'l-yusra" adının verilmesi ise tefeul yoluyladır. Ya da sol elin sağ ele yardımcı olması dolayısıyla işlerin kolayca yapılmasından dolayı, bu isim verilmiş de olabilir. Görüldüğü gibi bu hususta iki ayrı görüş vardır.

 

"Güçlük istemez" buyruğu Yüce Allah'ın: "Allah size kolaylık diler" buyruğunun anlamını ifade eder. Te'kid olmak üzere tekrarlanmıştır.

 

14- Yüce Allah'ın iradesi:

 

Ayet-i kerime Yüce Allah'ın zatından ayrı olarak kadim ve ezell bir irade ile murid (irade sahibi dileyici) olduğunu göstermektedir. Ehl-i Sünnet'in kabul ettiği görüş budur. Nitekim O, aynı şekilde kendine has bir ilim ile alim, kendine has bir kudret ile kadir, kendine has bir hayat ile hayy, kendine has bir işitme ile semi', kendine has bir görme ile basir, kendine has bir söz ile mütekellimdir. Bütün bunlar zatından ayrı ezeli ve varolan birtakım manalardır. Filozoflar ve Şia ise bu sıfatların olmadığı görüşündedir. Ancak Yüce Allah, haktan sapanların sözlerinden ve batılcıların batıl iddialarından Yüce ve münezzehtir.

Bu şekilde Allah'ın sıfatlarını kabul etmeyenlerin iddialarının kökünü şu sözlerle kesmek mümkündür: Yüce Allah'ın irade sahibi olmadığını söylemek O'nun iradesiz olduğunu söylemektir. Böyle birşeyolsa, irade sahibi olmayan herkesin irade sahibi olana göre eksik olması gerektiği açıktır. Çünkü irade sıfatına sahip olanların herhangi birşeyi tahsis etme ya da etmeme imkanları vardır. Selim akıl bunun bir kemal olması gerektiğine bir eksiklik olmamasına hükmeder. Hatta eğer vehim yoluyla bu irade sıfatının ondan alındığı varsayılacak olur ise, önceki halinin daha sonraki halinden daha mükemmel olması gerekir. Geriye sadece şu kalır: Bu sıfata sahip olmayan bu sıfata sahip olandan daha eksiktir. Bunun imkansızlığı ise açıktır. Çünkü yaratılmışın yaratandan daha mükemmel, yaratanın da ondan daha eksik olması nasıl düşünülebilir? Böyle bir iddianın reddedilmesi ve çürütülmesi gerektiği ise gayet açıktır. Şanı Yüce ve kutsal isimlere sahip Allah, kendi zatını irade sahibi olarak nitelendirmiş bulunmaktadır. O şöyle buyuruyor: "Şüphesiz Rabbin dilediğiniyapandır." (Hud, 107) Yüce Allah bu ayet-i kerimede de: "Allah size kolaylık diler, güçlük istemez" diye buyurmaktadır. Bir başka yerde de: ''Allah sizden (yükünüzü) hafifletmek ister.'' (en-Nisa, 28) diye buyurmaktadır.

Diğer taraftan Yüce Allah bir işi diledi mi ona sadece "ol" der, o da oluverir.

 

Ayrıca bu evren son derece hikmetli, sağlam, düzenli ve mükemmel bir şekilde yaratılmıştır. Bununla birlikte bu evrenin varlığı da mümkündür, yok olması da mümkündür. Ona var olmak özelliğini verenin, onun varolmasını irade etmesi, onu varetmeye kadir ve onu bilen bir alim olması gerekir. Eğer o, alim ve kadir değil ise, herhangi bir işin O'ndan sadır olması düşünülemez. Alim olmayan bir zat ise kadir dahi olsa, hikmetli ve sağlam bir düzene sahip olarak herhangi birşey yaratmaya kadir olamaz. İrade sahibi olmayan bir zat ise varlığı caiz (mümkün) olan birtakım şeyleri bazı hal ve durumlarla özellikli kılamaması, bunun aksinden (yani özel hallere ve zamanlara sahip kılmasından) daha uygun ve yerindedir. Çünkü bütün bu caiz şeylerin ona nisbeti arasında bir fark yoktur.

 

İlim adamları der ki: Allah'ın kadir, irade sahibi olması sabit olduğuna göre O'nun hayy (hayat sahibi) olması da icabeder. Çünkü hayat bu sıfatların bir şartıdır. Hayat sahibi olması dolayısıyla da semi', basir ve mütekellim (söz söyleyen kelam sahibi) olması gerekir. Eğer Allah hakkında bu sıfatlar sabit olmazsa mutlaka O, bunların zıddı olan sıfatlarla muttasıftır. Kör olmak, sağır olmak, dilsiz olmak gibi. Nitekim tanık olunan şeylerden bilip gördüğümüz budur. Şanı Yüce ve yaratıcı ise, zatında eksikliği gerektiren herhangi bir sıfata sahip olmaktan mukaddestir.

 

15- "Sayılı Günlerin Tamamlanması. ''

 

Yüce Allah'ın: "Ta ki o sayılı günleri tamamlayasınız" buyruğu iki şekilde açıklanmıştır: Birincisine göre yolculuk veya hastalığı halinde oruç açan kimsenin eda etmesi gereken günlerin sayısını tamamlamak, ikincisine göre ise ister yirmidokuz, ister otuz gün çeksin hilal günlerinin sayısını tamamlamaktır. Cabir b. Abdullah der ki: Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: "Ay yirmidokuz gün olur."

 

Bu buyruk Hz. Peygamber'in "İki bayram ayı olan Ramazan ve Zülhicce eksik olmaz" şeklindeki hadisi otuz günden daha eksik olmazlar şeklinde açıklayanların te'vilini reddetmektedir. Bu hadisi Ebü Davüd rivayet etmiştir.

İlim adamlarının cumhuru ise bunu şu şekilde te'viI etmişlerdir: Bu iki ay ecir bakımından ve günahlara keffaret olmaları açısından eksik olmazlar. İster yirmidokuz gün çeksinler, isterse de otuz gün.

 

16- Ramazanın Otuzuncu Günü Gündüzün Şevval Hilali Görülürse:

 

Ramazanın otuzuncu günü gündüzün Şevval hilalinin görülmesi mu'teber değildir. Aksine o ertesi günün hilali olarak kabul edilir. Sahih olan görüş budur. Bu mes'ele ile ilgili olarak Hz. Ömer'den gelen rivayetler farklıdır.

 

Darakutni, Şakik'ten şöyle dediğini rivayet etmektedir: Bizler Hanikin'de iken Ömer'den bir mektup aldık. Mektubunda şöyle diyordu: Kimi hilaller kimilerine göre büyük görünür. Gündüzün hilali gördüğünüz takdirde iki şahit o hilali dün akşamdan gördüklerine şahitlik etmedikçe orucunuzu açmayınız. (Darakutni, II, 168)

 

Bunu ayrıca Ebu Ömer (İbn Abdi'l-Berr) şu rivayet yoluyla da zikretmiştir: Abdurrezzak, Ma'mer'den, o el-A'meş'ten, o Ebu Vail'den (bir önceki hadiste geçen Şakik'ten) dedi ki: Ömer bize bir mektup yazdı ... Ebu Ömer der ki: Ali b. Ebu Talib'ten de Abdürrezzak'ın zikrettiğine benzer bir rivayet gelmiştir. Aynı zamanda bu İbn Mesud'un, İbn Ömer'in ve Enes b. Malik'in de görüşüdür. Malik, Şafii, Ebu Hanife, Muhammed b. el-Hasan, el-Leys ve Evzai de bu görüştedir. Ahmed ve İshak da bu görüştedir. Süfyan es-Sevrı ile Ebu Yusuf ise şöyle derler: Eğer hilal zevalden sonra görülecek olursa o bir sonraki günün hilalidir. Eğer zevalden önce görülecek olursa bir önceki günün hilalidir. (Yani hilalin görüldüğü o gün Ramazandan değildir).

 

Bunun bir benzeri Hz. Ömer'den de rivayet edilmiştir ki bunu Abdürrezzak, es-Sevri'den, o Muğire'den, o Şibak'tan o da İbrahim'den şöyle dediğini zikretmektedir: Ömer, Utbe b. Ferkad'a yazılı mektubunda şöyle dedi: "Gündüzün güneş zevale ermeden önce otuzuncu günde hilali gördüğünüz takdirde oruç açınız. Güneşin zevalinden sonra onu gördüğünüz takdirde ise akşam oluncaya kadar orucunuzu açmayınız."

 

Hz. Ali'den de bunun benzeri bir rivayet vardır.

 

Şu kadar var ki Hz. Ali'den isnad bakımından bu mes'ele ile ilgili herhangi bir rivayet gelmiş değildir. Süleyman b. Rabia'dan da es-Sevrı'nin görüşüne benzer bir görüş rivayet edilmiştir. Abdülmelik b. Habib'in kabul ettiği görüş de budur. Kurtuba'da da buna göre fetva verilirdi.

 

Bu mes'elede Ömer b. Abdülaziz'den farklı rivayetler gelmiştir: Ebu Ömer der ki: Ömer (b. Abdülaziz)den gelen rivayet, Malik, Şafii ve Ebu Hanife'nin kabul ettiği görüşe uygun olarak muttasıl bir şekilde gelmiştir. Şu kadar var ki es-Sevrı'nin görüşüne uygun olarak ondan nakledilen rivayet muttasıl değil, munkatı'dır. Bu gibi durumlarda muttasıl olan bir rivayeti kabul etmek daha uygundur.

 

es-Sevrı'nin görüşünü kabul edenler şu sözleriyle onun lehine delil gösterirler: el-A'meş'in rivayet ettiği hadis mücmeldir ve burada zevalden önce veya sonra diye özel bir ifade kullanılmamıştır. İbrahim'in rivayet ettiği hadis ise açıklayıcı (müfessir)dir. O bakımdan bu görüşün kabul edilmesi daha uygundur.

 

Derim ki: Hz. Ömer'den muttasıl olarak gelen rivayet merfu' ve mevkuf olarak da rivayet edilmiştir. Bunu Peygamber (s.a.v.)'ın hanımı Hz. Aişe şöylece rivayet etmektedir: Otuzuncu günün sabahı Rasülullah (s.a.v.) oruçlu sabah etti. Gündüzün Şevval hilalini gördü, akşam oluncaya kadar orucunu açmadı. Bunu Darakutni el-Vakidı yoluyla gelen bir senedle rivayet etmiş ve şöyle demiştir: el-Vakidı dedi ki: Bize Muaz b. Muhammed el-Ensari anlatarak dedi ki: ez-Zühri'ye erken vakitte şevval hilalinin görülmesine dair soru sordum, dedi ki: Şevval hilali tan yerinin ağardığından itibaren ikindiye kadar veya güneş batana kadar görülecek olursa bu hilal gelen gecenin hilalidir. Ebu Abdullah der ki: Bu üzerinde icma olunmuş bir husustur. (Darakutni, II, 173)

 

17- Bayram Namazı:

 

Darakutni rivayet ediyor .. Rib'ı b. Hiraş Peygamber (s.a.v.)'ın ashabından birisinden rivayetle dedi ki: Ramazanın son günü hususunda insanlar arasında görüş ayrılığı çıktı. İki bedevı Arap geldi. Peygamber (s.a.v.)'ın huzurunda, dün akşam hilali gördüklerine dair şehadette bulundular. Rasülullah (s.a.v.) da insanlara oruçlarını açmalarını ve (ertesi sabah) namazgaha (bayram namazı için) gitmelerini emretti. Darakutni der ki: Bu Hasen ve sabit bir isnaddır.(Darakutni, II, 169)

 

Ebu Ömer (İbn Abdi'l-Berr) der ki: Bayram namazının, bayram(ın birinci günü) dışında ve birinci günü zevalden sonra dahi olsa kılınmayacağı hususunda İmam Malik ve ashabından gelen rivayetler arasında görüş ayrılığı yoktur. Bu görüş Ebu Hanife'den de rivayet edilmiştir. Bu mes'ele ile ilgili olarak Şafii'den farklı görüşler gelmiştir. Bir defasında Malik'in görüşüne uygun görüş belirtmiştir. Müzeni de bu görüşü tercih eder ve şöyle der: Bayramın birinci günü zevalden sonra namazın kılınması caiz olmadığına göre ikinci günü namazın asıl vaktinden daha uzak bir vakittir ve ikinci günde kılınmaması daha bir uygundur. Şafii'den gelen bir diğer rivayete göre ise ikinci gün kuşluk vakti bayram namazı kılınır. el-Buveyti der ki: Bu namaz - bu hususta (aksini ortaya koyan) bir hadis sabit olması dışında - kılınmaz.

 

Ebu Ömer der ki: Eğer bayram namazı vaktinin çıktığından sonra kaza edilecek olursa farz namazlara benzemiş olur. Fukaha sair sünnet namazların kaza olunmayacağı hususunda icma etmişlerdir. İşte bu da onun gibidir.

 

es-Sevri, el-Evzai ve Ahmed b. Hanbel ise şöyle der: Ertesi günü çıkar namaz kılarlar. Ebu Yusuf da el-imla adlı eserinde böyle demiştir. el-Hasen b. Salih b. Hay ise şöyle demektedir: (İkinci gün) Ramazan bayramında namaz kılmak için çıkmazlar ama Kurban bayramında ikinci gün çıkarlar. Ebu Yusuf ise şöyle demektedir: Kurban bayramında ise imam onlara bayram namazını üçüncü günde dahi kıldırabilir. Ebu Ömer der ki: Çünkü Kurban bayramı, bayram günleridir kılınacak namaz da bayram namazıdır. Ancak Ramazan bayramının birinci günü dışındaki günler bayram günü değildir. Bu günde namaz kılınmayacak olursa bayram dışındaki günlerde kazası yapılmaz. Çünkü bu namaz farz bir namaz değildir ki kaza edilebilsin. Leys b. Sa'd da şöyle der: Ertesi gün, Ramazan bayramında da Kurban bayramında da namaz kılmak için çıkarlar.

 

Derim ki: İnşaallah (ikinci günü) çıkışını uygun gören görüşler daha sahihtir. Çünkü bu hususta sabit olan sünnet bunu göstermektedir. Diğer taraftan Şari'in bu sünnetlerden dilediğini istisna ederek, vaktinin çıkmasından sonra kaza edilmesini emretmesi imkansız birşey değildir.

 

Diğer taraftan Tirmizi Ebu Hureyre'den şöyle dediğini rivayet etmektedir:

Resulullah (s.a.v.) buyurdu ki: '''Her kim sabah namazının iki rek'atini kılmayacak olur ise bu iki rekati güneş doğduktan sonra kılıversin." Bu hadisi Ebu Muhammed sahih kabul etmiştir. Tirmizi der ki: Kimi ilim adamı bu hadise göre amel etmektedir. Süfyan-ı Sevri, Şafii, Ahmed, İshak ve İbn Mübarek de bu görüştedir. Hz. Ömer'den bunu bu şekilde yaptığı da rivayet edilmiştir.

 

Derim ki: Bizim ilim adamlarımız şöyle der: Vakit daralıp da sabahı (farzını) kılsa ve sabahın (sünnet) iki rek'atini terketse dilediği takdirde güneşin doğuşundan sonra bu iki rek'ati kılabilir. O takdirde bu iki rek'ati kılmaz da denilmiştir. Diğer taraftan biz bu iki rekati kılar görüşünü kabul edersek, onun bu kılması kaza yoluyla mı olur yoksa sabahın iki rek'at sünnetinin sevabının yerini tutacak onun lehine iki rek'at mi olur? eş-Şeyh Ebu Bekr şöyle der: Mezhepte kabul edilen asıl ilkeye göre uygun görülen görüş budur. (Yani sonradan kılacağı iki rekatin sevabının sabahın sünnetinin iki rek'atin sevabının yerini tutacağıdır). Bu iki rekat hakkında "kaza" tabirini kullanmak kelimenin hududunu zorlamaktır.

 

Derim ki: Ramazan bayramı namazının ikinci günde kılınması hükmünün bu asıl ilkeye göre olması da uzak ihtimal değildir. Bilhassa bu namaz senede bir defa kılınır ve bu hususta sünnette de sabit olmuş uygulamalar vardır.

 

Nesai şöyle rivayet eder: Bana Amr b. Ali haber verdi. Dedi ki: Bize Yahya anlattı, dedi ki: Bize Şu'be anlattı, dedi ki: Bana Ebu Bişr, Ebu Umeyr b. Enes'ten, o amca tarafından akrabasından rivayetle (dedi ki): Bir grup kimse hilali gördü, Peygamber (s.a.v.)'ın huzuruna geldiler, Hz. Peygamber de onlara güneş yükselmiş olduktan sonra oruç açmalarını ve bayram (namazı) için de ertesi günü çıkmalarını emir buyurdu. Bir rivayette de: Ertesi günü (bayram namazı kılmak üzere) namazgahlarına çıkmak üzere emretti.

 

18- 'Ta ki o Sayılı Günleri Tamamlayasınız ... "

 

Ebu Bekir, Asım'dan, kendisinden gelen bir rivayete göre Ebu Amr, el-Hasen, Katade ve el-A'rec, "Ta ki o sayılı günleri tamamlayasınız" anlamını ifade eden: (...) buyruğunu: (...) şeklinde "mim" harfini şeddeli olarak okumuştur. Diğerleri ise bunu şeddesiz olarak okumuşlardır. Kisai şeddesiz okuyuşu tercih etmiştir. Yüce Allah'ın: "Bugün sizin için dininizi tamamladım" (el-Maide, 3) buyruğunda olduğu gibi. en-Nehhas der ki: Bu kelimenin bu şekillerde okunması aynı anlama gelen iki ayrı şivedir. Nitekim Yüce Allah (aynı kelimeyi şu buyruğunda her iki şekilde de) şöylece kullanmıştır: "Bu nedenle o kafirlere mühlet ver. Onlara azıcık bir mühlet ver. "(et-Tarık, 17)

 

Ancak bu kelimenin başındaki "lam" harfinin sakin okunması caiz değildir. Bununla önceki arasındaki fark şudur: İfadenin takdiri: "tamamlamanızı istiyor" şeklindedir. Halbuki hem (...), hem de "lam" harfinin esresinin bir arada hazfedilmesi caiz değildir. Basralıların görüşü budur. Kuseyyir Ebu Sahr'ın şu mısraı da bu türdendir: "Onu hatırlamayı unutmak istiyorum."

 

İşte buradaki "lam" mef'ulün başına gelen lam'dır. Anlamı, o sayının tamamlanmasını istiyor, şeklindedir.

 

Şöyle de denilmiştir: Buradaki "lam" harfi daha sonra gelen gizli bir fiil ile alakalıdır ki takdiri şöyledir: Sayıyı tamamlayasınız diye o size bu ruhsatı vermiştir. Bu da Küfelilerin görüşüdür.

 

en-Nehhas bunu el-Ferra'dan nakletmiş ve şöyle demiştir: Bu da güzel bir görüştür. Yüce Allah'ın şu buyruğu da bunu andırmaktadır: "Biz ibrahim 'e göklerin ve yerin mülkünü böylece gösteriyorduk. Kesin bir bilgiye sahip olanlardan olsun diye." (el-En'am, 75) Yani, kesin bilgiye sahip olanlardan olsun diye biz böyle yaptık.

 

Bir görüşe göre de buradaki "vav" harfi fazladan gelmiştir. Şöyle de denilmiştir: Buradaki "lam" harfinin emir lam'ı "vav" harfinin ise bir cümleyi bir diğer cümleye atıf edatı olması da mümkündür. Ebu İshak İbrahim İbn esSerrı der ki: Bu manaya hamledilir ve ifadenin takdiri: Allah bunu size kolaylık olsun ve siz de sayıyı tamamlayasınız diye böyle yaptı, şeklindedir. Devamla der ki: Sibeveyh'in naklettiği şu beyitler de buna benzemektedir:

 

"Harab olup gitti; telef olmakla birlikte alametleri de değişti, Ateşlerinin külü savrulmuş birkaç maltız dışında; Kafasına vurulup yarılmış çadır kazığının tepesi ise görünüyor Geri kalan kısımlarını ise sert taşlı arazi örtmüş, gitmiş."

 

Çünkü burada (ikinci mısrada) kastettiği anlam: Orası harab oldu gitti, şu kadar var ki orada bulunan bir kaç maltız yerinde durmaktadır. Ayrıca: Ve orada kafası yarılmış çadır kazığı da vardır, demiş gibidir.

 

19- Allah'ı Büyük Tanımak:

 

Yüce Allah'ın: "Allah'ı ... büyük tanıyasınız" buyruğu bir önceki buyruğa atfedilmiş ("ve" bağlacı ile bağlanmış)tır. Anlamı ise tefsir alimlerinin çoğunluğunun kabul ettiği görüşe göre; Ramazanın sonunda Allah'ı büyük tanımaya (tekbir) teşviktir.

 

Bunun sınırı hususunda ise ilim adamlarının farklı görüşleri vardır.

 

Şafii der ki: Said b. el-Müseyyeb'den, Urve'den ve Ebu Seleme'den Ramazan bayramı gecesini tekbir getirip hamdettikleri rivayet edilmektedir. Şani der ki: Kurban bayramı gecesi de (bu bakımdan) ona benzemektedir.

 

İbn Abbas da şöyle der: Şevval hilalini gördükleri takdirde tekbir getirmeleri müslümanların görevidir. Yine ondan şöyle dediği rivayet edilmektedir:

 

Kişi hilali gördüğü zamandan hutbenin sona ermesine kadar tekbir getirir. İmamın hutbeye çıkışı vaktinde tekbiri bırakır ve imamın tekbiri ile birlikte tekbir getirir.

 

Kimisi de şöyle demiştir: Kişi hilalin görülmesinden imamın (bayram) namazı(nı) kıldırmak üzere çıkışına kadar tekbir getirir. Süfyan der ki: Burada sözü geçen tekbir Ramazan bayramının birinci günkü tekbiridir.

 

Zeyd b. Eslem der ki: Namazgaha çıktıkları vakit tekbir getirirler, namaz bitti mi bayram da biter. Bu, Malik'in de kabul ettiği görüştür.

 

Malik der ki: Tekbir; evinden çıktığı zamandan itibaren başlar, imamın namaz için çıkacağı vakte kadar devam eder. İbnu'l-Kasım ile Ali b. Ziyad da şunu rivayet etmektedirler: Eğer güneşin doğuşundan önce (evinden) çıkarsa yolda giderken ve oturduğu yerde güneş doğuncaya kadar tekbir getirmez. Şayet güneş doğduktan sonra evinden çıkarsa yolda namazgaha ulaşıncaya kadar tekbir getirsin, oturunca da, imam hutbeyi okumak üzere çıkıncaya kadar tekbirini sürdürsün.

 

İmam Malik'e göre Ramazan bayramı ile Kurban bayramı arasında bir fark yoktur. Şafii'nin görüşü de bu şekildedir.

 

Ebu Hanife ise şöyle demiştir: Kurban bayramında tekbir getirir, fakat Ramazan bayramında tekbir getirmez. Ancak delil onun aleyhinedir. Delil Yüce Allah'ın: "Ta ki .. Allah'ı büyük tanıyasınız" buyruğudur. Diğer taraftan bu, bayram günüdür ve senede bir daha tekerrür etmez. O bakımdan Kurban bayramında olduğu gibi bu bayram için çıkış halinde tekbir getirmek sünnet kılınmıştır.

 

Darakutni, Ebu Abdurrahman es-Sülemı'den şöyle dediğini rivayet etmektedir: (Selef) Ramazan bayramında tekbiri Kurban bayramındaki tekbirden daha ileri derecede getiriyorlardı. (Darakutni, II, 44)

 

İbn Ömer'den gelen rivayette de şöyle denilmektedir: Rasülullah (s.a.v.) Ramazan bayramı günü evinden çıktığı andan itibaren namazgaha varıncaya kadar tekbir getirirdi. (Darakutni, II, 44 )

 

Yine İbn Ömer'den şu rivayet gelmiştir: Kurban bayramı ile Ramazan bayramı günü (sabah vaktinde) namazgaha gitti mi, namazgaha ulaşıncaya kadar açıktan tekbir getirirdi. Daha sonra da imam gelene kadar tekbir getirmeyi sürdürürdü. (Darakutni, II, 45)

 

Peygamber (s.a.v.)'ın ashabından olsun başkalarından olsun ilim ehlinin çoğunluğu -İbnu'I-Münzir'in naklettiğine göre- Ramazan bayramında tekbir getirileceği görüşündedirler. İbnu'I-Münzir der ki: Bunu el-Evzai İlyas'tan nakletmiştir. Şafii de Şevval hilalini gördüğünde şöyle dermiş: İnsanların tek tek ve topluca tekbir getirmelerini, bu tekbirlerini ertesi günü namazgaha gidene kadar ve imam da namaza (kıldırmak üzere) çıktığı vakte kadar açıktan sürdürmelerini arzu ediyorum. Aynı şekilde hacca gitmeyen kimseler için de Kurban bayramı gecesi böyle yapmaları hoşuma gider.

 

İki bayram namazının hükmü ile bu bayramlarda tekbir getirmenin hükmüyle ilgili açıklamalar ileride: "O en Yüce Rabbinin adını tesbıh et" (el-A'la, 1) buyruğunu ve: "el-Kevser (108. süre)"i açıklarken -yüce Allah'ın izniyle- gelecektir.

 

20- Tekbirin Sözleri:

 

Malik ve bir grup ilim adamına göre tekbir şu sözlerle getirilir: (üç defa) Allahu ekber, Allahu ekber, Allahu ekber denilir. Bu tekbir şekli Cabir b. Abdullah'tan rivayet edilmiştir. Kimi ilim adamı ise tekbir arasında tehlil getirir (La ilahe illallah, der) ve tesbihte bulunur (subhanallah, der) Kimisi de şöyle der: Allahu ekber kebira. Velhamdulillahi kesira. Ve subhanallahi bükraten ve esila. (Allah en büyüktür, Allah'a çok çok hamd-ü sena olsun. Sabah akşam Allah'ı tesbih ederim).

 

İbnu'l Mübarek Ramazan bayramı günü namaza çıktığında: Allahu ekber, Allahu ekber la ilahe illallah vellahu ekber ve lillahil hamd. Allahu ekberu ala ma hedana (Allah en büyüktür, Allah en büyüktür, Allah'tan başka ilah yoktur, evet Allah en büyüktür, hamd yalnız Allah'ındır, bizi hidayete erdirdiği için Allahu ekber) diye tekbir getirirdi.

İbnu'I-Münzir der ki: Malik bu konuda belli ifadeler tayin etmezdi. Ahmed de der ki: Bu konuda genişlik vardır.

 

İbnu'l Arabi de der ki: "İlim adamları mutlak olarak tekbiri tercih etmiştir. Kur'an-ı Kerim'in zahirinden anlaşılan da budur. Ben de görüş olarak buna meyilliyim."

 

21- Hidayete ilettiği için Allah'ı Büyük Tanımak:

 

Yüce Allah: "Ta ki ... Allah'ı sizi doğru yola ilettiğine karşılık büyük tanıyasınızve şükredesiniz" diye buyurmaktadır. Bir görüşe göre; hıristiyanlar oruç tutmaları gereken günleri değiştirip saptıklarından dolayı (Allah sizi Ramazan ayına ilettiğinden dolayı büyük tanıyınız). Bir diğer görüşe göre de: Cahiliyyenin yapmış olduğu atalarla övünüp neseblerle yarışmayı geçmişlerin menkıbelerini sayıp dökme yerine O sizi doğruya iletmiştir. (Onun için Allah'ı tekbir ediniz, büyük tanıyınız).

 

Bir diğer görüşe göre ise: Allah'ı size gönderdiği şer'i hükümlerle hakka ilettiği için ta'zim edesiniz diye. Buna göre bu buyruk genel bir anlam ifade etmektedir.

 

"Ve ta ki şükredesiniz" buyruğunun anlamına dair açıklamalar ise daha önceden (el-Bakara, 52. ayet 3. başlıkta) geçmiş bulunmaktadır.

 

 

 

 

 

KADİR GECESİ

 

TERAVİH NAMAZI

 

Ramazan Ayı (Beyhaki, Külliyat)

 

Bu Ayda (Orucunu Tutup da) Günaha Bulaşmayan ve Üzerine Düşen Diğer Görevleri Hakkıyla İfa Eden Kimse (Beyhaki, Külliyat)

 

Ramazan Ayının Son On Gününü İbadetle Geçirmeye Çalışmak, (Beyhaki, Külliyat)