Yahya b. Zekeriyya :
İmâm-ı a’zam hazretlerinin
talebelerinin ileri gelenlerinden. Fıkıh ve hadîs âlimi. Yahyâ bin Ebî Zâide ve
Yahyâ bin Zekeriyyâ bin Ebî Zâide diye de anılan Yahyâ bin Zekeriyyâ, (r.a.),
aslen Kûfelidir. Babası, devrinin büyük âlimlerinden Zekeriyyâ bin Ebî Zâide’dir.
Muhammed bin Mübeşşir el-Hemedânî’nin azâdlı kölesidir. Doğum târihi
bilinmemekle beraber ba’zı kaynaklarda altmış üç yaşında 183 (m. 799) senesinde
Medâin’de kadılık yaparken vefât ettiği yazılıdır.
Yahyâ bin Zekeriyyâ (r.a.)
babası, Hişâm bin Urve, İsmâil bin Ebî Hâlid, Süleymân bin Mihrân elÂ’meş,
Ubeydullah bin Ömer el-Ömerî, Haccâc bin Avn, Yahyâ bin Sa’îd el-Ensârî, Mûsâ
el-Cühenî, Abdurrahmân bin el-Gasîl ve daha birçok âlimden hadîs tahsil ederek,
onlardan rivâyette bulundu. Yüzbinden fazla hadîs-i şerîfi ezbere bilmek
şerefine kavuşarak, ilm-i hadîs’de hâfız oldu. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler
Kütüb-i sitteye alındı. Hadîs ilminde güvenilirliği kabul edildi. Fıkıh ilmini
İmâm-ı a’zamdan (r.a.) öğrendi. O’nun günlerce süren sohbetlerinde bulundu. O
sohbetlerde dînî mes’elelerin hallini yakından dinleme imkânını buldu. İmâm-ı
a’zam hazretlerinin yüzlerce talebeleri arasında ilk on sıraya girdi. İmâm-ı
a’zamın (r.a.) ictihâd ve fetvalarını yazan kırk muhterem zâttan biri de, Yahyâ
bin Zekeriyyâ (r.a.) idi. Ayrıca Kûfe’de ilk kitâb yazma şerefine de sahip
oldu. O’nun yazdıklarını talebelerinden Vekî’ bin Cerrâh cild hâline getirdi.
Abbasî halifesi Hârûn
Reşîd, kendisini Medine’ye kadı yaptı. Bağdâd’da hadîs okuttu. Yahyâ bin
Zekeriyyâ hazretlerinden, Yahyâ bin Âdem, Kuteybe bin Sa’îd, Hennâd bin Seriy,
Ebû Dâvûd el-Hufrî, Muhammed bin Îsâ bin Taba’, Ahmed bin Hanbel, Yahyâ bin
Maîn, Ebû Bekir bin Ebî Şeybe, Sureyc bin Yûnus, Ebû Kureyb Muhammed bin Âlâ,
Ziyâd bin Eyyûb, Hasen bin Arefe, Yahyâ bin Yahyâ Nişâbûrî,
İbrâhîm bin Mûsâ, Şücâ bin
Muhalled, Ahmed bin Muni’, Ali bin Müslim et-Tûsî, Sehl bin Osman el-Askerî,
Ya’kûb bin İbrâhîm ed-Devrekî, Hârûn bin Ma’rûf ve daha birçok âlimler hadîs
öğrendiler ve rivâyette bulundular. Kendisinin, müsned sahibi sayıldığı ve
“Kitâb-ı sünen” adında kıymetli bir eseri olduğu bildirilmektedir.
Yahyâ bin Maîn: “İbni
Abbâs, Şa’bî ve Süfyân-ı Sevrî’nin zamanlarında ilimde üstünlükleri ne ise, Yahyâ
bin Ebî Zâide’nin zamanına göre derecesi de odur” buyurdu. Ali bin Medînî,
“Kûfe’de Süfyân-ı Sevrî’den sonra en büyük âlim Yahyâ bin Ebî Zâide idi.” Ebû
Hâlid el-Ahmed, “Yahyâ bin Ebî Zâid’e, hadîsleri güzel olandır” el-Hasan “Yahyâ
bin Ebî Zâide, Kûfe’nin en fakîhidir” diye zikretmektedirler.
Fıkha dâir bir hadîs-i şerîfi,
Yahyâ bin Ebî Zâide, Ziyâd’dan, o da Haccâc’dan, o da Ebû Zübeyr’den, o da
Câbir’den (r.a.) o da Resûlullahtan (s.a.v.) şöyle nakletmektedir:
“Peygamberimiz (s.a.v.) meyvelerin olgunlaşmadan satılmasını yasakladı.”
Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden biri de; “Her kim zulüm yolu ile bir karış
yer alırsa, o yer kıyâmet gününde yedi kat yerin dibinden başlayarak o kimsenin
boynuna dolanacaktır” hadîs-i şerîfidir. Müslim’e alınan bir diğer rivâyeti
ise; “Benim şu mescidimde kılınan bir namaz, başka mescidde kılınan bin
namazdan daha fazîletlidir. Yalnız Mescid-i Haram müstesna” hadîs-i şerîfidir.
Kaynaklar:
-----------------
1) Târîh-i Bağdâd cild-14,
sh-114
2) Cevâhir-ül-mudiyye
cild-2, sh-211
3) Tabakât-üs-seniyye,
cild-5, sh-485 a,b
4) Mir’ât-ül-cinân, cild-1,
sh-382
5) Mîzân-ül-i’tidâl,
cild-3, sh-287
6) Fihrist, 226
7) Tehzîb-üt-tehzîb
cild-11, sh-208
8) Tabakât-ül-kübrâ,
cild-6, sh-369, 417
9) El-A’lâm cild-8, sh-145
10) Tezkiret-ül-huffâz,
cild-1, sh-267
11) GAL, cild-1, sh-260
12) Târîh-ül-kebîr, cild-8,
sh-273, 274