Ubeydullah b. Utbe :
Tâbiînden olup, Fukahâ-i
Seb’a’dan (yedi büyük âlimden) birisi. Künyesi Ebû Abdullah’dır. 98 (m. 716)
senesinde vefât etti. 103, 104 yılında da vefât ettiği bildirilmiştir. Hüzelî kabîlesindendir.
Hüzelîler, büyük bir kabiledir. Mekke’ye bitişik olan Nahle vadisi sâkinlerinin
çoğunu bunlar teşkil ederdi. Babasının ismi Abdullah olup, hicretin
seksenaltıncı senesinde vefât etti. Dedesi Subh bin Kâhil, câhiliye devrinde
kabilesinin reisi idi. Ubeydullah bin Utbe hazretleri Medine müftisi idi.
Vâkıdî onun; âlim, fakîh, hadîs
ilminde sika (güvenilir)
olduğunu, çok hadîs-i şerîf rivâyet ettğini, aynı zamanda şairliği de
bulunduğunu, söyler. Iclî de onun; sâlih, geniş ilme sahip ve Abdülazîz’in
hocası olduğunu nakleder. Taberî ise, onun dînin hükümlerini, helâl ve harâmı
bilmekte önde gelen âlimlerden ve aynı zamanda iyi bir şâir olduğunu, bildirir.
İbn-i Abdilberkân, Ubeydullah biri Utbe (r.a.) için, “O, takva ve ihsan sahibi
idi. Bugüne kadar bildiklerim arasında, ilmi çok, hem şâir ve hem de fakîh
olanlardan biridir” der. Ömer bin Abdülazîz,
“Ubeydullah bin Utbe
el-Huzelî’nin sohbetinde, meclisinde olmak, benim için dünyâdan daha
kıymetlidir. Eğer satılmış olsaydı, Ubeydullah bin Abdullah’ın ilim ve sohbet
gecelerinden bir geceyi, Beyt-ül-mal’ın bin dînârı ile satın alırdım” dedi.
Yanındakiler, “Bunu gerçek mi söylüyorsun?” dediklerinde, “Siz ne diyorsunuz?
Vallahi, onun nasîhati ve tavsiyesi bana milyonları, milyarları bulan
Beyt-ül-mal hakkında daha titiz ve daha dikkatli olmamı te’mîn ediyor. Çünkü,
böyle sohbetler, insana tecrübe, kalbe rahatlık
verir. Üzüntü ve kederi
giderip, edeb ve ahlâkı güzelleştirir. Eğer ben, çok sıkıntılı bir hâle
düşseydim. O sıra da Ubeydullah bin Utbe (r.a.) bana gelmiş olsaydı, bu
sıkıntılarımın ağırlığı bana hafif gelir, onları unuturdum” buyurur. Zührî ise,
ilim hususunda derya gibi olan dört kişiye yetiştim: Sa’îd bin Müseyyib, Ebû
Bekir Abdurrahmân bin Hâris, Ubeydullah bin Utbe, Urve bin Zübeyr’dir demiştir.
Yine şöyle söyler: “Büyük
âlimlerin meclisinde bulunup, ilimden çok şeyler dinledim ve öğrendim. Kendimi
ilimde yeterli görüyordum. Fakat Ubeydullah bin Utbe ile karşılaşınca elimde
ilimden hiç sermâye olmadığını, birşey bilmediğimi gördüm. Ubeydullah bin Utbe
(r.a.) Tâbiînin büyüklerindendir. Eshâb-ı kirâmdan bir çoğu ile karşılaşıp,
görüşme
se’âdetine kavuşmuştur.
İbn-i Abbâs (r.a.) Ebû Hüreyre (r.a.) ve Ümm’ül-mü’minîn mü’minlerin annesi)
Aişe’den (r.anhâ) hadîs-i şerîf dinlemiştir. Kardeşi Avn, Zührî, Saîd bin
İbrâhîm, Ebû-z-Zinâd, Sâlih bin Keysân, Mûsâ bin Ebî Âişe, Ebû Bekir bin
Ebi-l-Cehun el-Advî, Damret-übnü Sa’îd, Talha bin Yahyâ bin Talhâ, Abdullah bin
Ubeyde ez-Zebidî, Abd-ül-Mecid bin Süheyl bin Abdurrahmân bin Avf ve başkaları
da ondan hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir.
“Hz. Âişe validemiz dedi
ki:
“Ben Resûlullahtan (s.a.v.)
çok defa, “Hiç bir Peygamber istemedikçe ruhu alınmaz” buyurduklarını işittim.
Âhirete teşriflerinin vakti gelince,
“Yâ Rabbi! Cennette,
Refîk-i a’lâ’yı nasîb et.” buyurdular. O zaman ben,
“Vallahi, Resûlullah, bizi
tercih etmiyor” dedim. Fakat anladım ki:
“Resûlullahın (s.a.v.)
vefâtlarından önce, zaman zaman buyurdukları hadîs-i şerîf tahakkuk etmişti.”
Ubeydullah bin Utbe
hazretlerinin, Ömer bin Abdulazîz’e yazdığı nasîhatlarından birisi şöyledir:
“Allahü teâlânın ismi ile
başlarım. Hamd, Allahü teâlâya mahsustur. Yaptığın işlerde dâima dikkatli ol.
Bunun fâidesini görürsün. Başına istemediğin bir şey bile gelse sabırlı ol,
kaderine rızâ göster. Dünyâda rahat yoktur. İnsan bir gün çok sevinçli ve rahat
olur. Peşinden, o sevinç ve rahatı hüzüne ve sıkıntıya çeviren başka bir gün
gelir.” Ubeydullah hazretleri, dünyânın aşağılığı ve değeri olmadığından, ona
rağbet etmemek gerektiğinden
çok bahs ederdi. Böyle olmak
lâzım geldiğini Resûlullahın Eshâbından öğrenmişti. Çünkü, Peygamber efendimiz
bu hususu bütün Eshâbına öğretmişlerdi.
Kaynaklar:
-------------------
1) El-A’lâm cild-4, sh-t9S
2) Vefeyât-ül-a’yân cild-3,
sh-115
3) Tehzîb-üt-tehzîb cild-7,
sh-23
4) Hilyet-ül-evliyâ cild-3,
sh-188
5) Tam İlmihâl Se’âdet-i
Ebediyye sh-64