|
USUL: Asl kelimesinin çoğulu olan 'usul' (asıllar) kelimesi aşağıdaki
şu üç manalarda kullanılır: |
Kaynaklar:
|
a) Kitap ve Sünnette ortaya konulan külli
esaslar: "Zarar ve zararla mukabele yoktur."; "Hiçbir kimse bir
başkasının yükünü çekmez."; "Allah dinde size bir zorluk
kılmamıştır"; "Ameller ancak niyetlere göredir."; "Kim
Allah 'a şirk koşmadan ölürse, cennete girer."... şeklindeki genel
hükümler getiren nasslar gibi.
b) Bu kelimeden kasdedilen ikinci bir mana da
Kitap, Sünnet, İcma gibi 'deliller'dir. Bunların da kat'i oluşlarında ihtilaf
yoktur.
c) Kitap ve Sünnetten istinbat edilen ve şer'i
hükümlerin çıkan İması sırasında, cüz'i delillerin kendilerine vuruldukları
genel esaslardır. İşte bu esaslar 'usul' ilmini oluşturur. Bunlardan bir kısmı
ittifakla kat'idir; diğer bir kısmında ise kat'i ya da zanni oluşlarına dair
ihtilaflar bulunmaktadır, el-Kadi ve onun görüşünde olanlara göre, usul
meseleleri içerisinde zanni olanları da vardır.
el-Muvafakat Müellifi, usul meselelerinin kat'i olduklarını ilk üç
delili ve bir de, el-Maziri'niıı
el-Kadi'ya itirazını red sadedinde getirdiği diğer delilleri ile
isbata çalışmaktadır. Sonra da şunu söylemektedir: "Zanni olanlar
"usui' ilminden çıkarılır; onların zikri, sadece tabiiyet yolu ile
olur."
Usul Bilgileri:
İmam-ı a'zam Ebu Hanîfe ile İmam-ı Ebu Yusuf ve İmam-ı Muhammed'in
kavillerini (ictihadlarını, re'ylerini, sözlerini) içerisinde bulunduran
El-Mebsut, Ez-Ziyadat, El-Cami-us-Sagîr, Es-Siyer-us-Sagîr, El-Cami-ül-Kebîr,
Es-Siyer-ül-Kebîr kitablarındaki fıkıh (din) bilgileri. Bu altı kitabı İmam-ı
Muhammed yazmıştır.Bu kitabları İmam-ı Muhammed'den güvenilir kimseler
bildirdiği için, bunlara zahir haberler denmiştir. Usul bilgilerini
(haberlerini) ilk toplayan Hakîm Şehîd'dir. Bunun Kafî kitabı meş hurdur.
(İbn-i abidîn)
Hanefî mezhebindeki bilgiler üç ana kısımda toplanır:Birincisi,
Usul bilgileri, ikincisi, Nevadir haberler:Bunlar da İmam-ı a'zam Ebu Hanîfe,
İmam-ı Ebu Yusuf ve İmam-ı Muhammed'den gelen haberlerdir. Fakat bu haberler, o
altı kitabda bulunmayıp, ya İmam-ı Muhammed'in El-Kisaniyyat, El-Haruniyyat,
El-Cürcaniyyat, Er-Rükiyyat adındaki başka kitabları ile bildirilmiştir. Bu
dört kitab, yukarıdaki altı kitab gibi açıkça ve sağlam gelmediğinden, bu
haberlere zahir olmayan haberler de denir. Yahut ba şkalarının kitabları ile
bildirilmişlerdir.Mesela İmam-ı a'zam'ın talebesinden Hasan bin Ziyad'ın
Muharrer adındaki kitabı ve İmam-ı Ebu Yusuf'un Emalî adındaki kitabı ile
bildirilmiştir. Üçüncüsü, Vakıat haberleri:Üç imamdan bildirilmiş olmayıp,
bunların talebelerinin ve talebesi talebelerinin ictihad ettikleri mes'eleler
(bilgiler)dir. Böyle haberleri ilk toplayan Ebü'l-Leys Semerkandî olup, bu
hususta Nevazîl kitabını yazmıştır. (İbn-i abidîn)
Usul ve Furu':
1. Fıkıh ilminde usul; baba ve dedeler, ana ve nineler; furu',
çocuklar ve torunlar.
Usul ve furu'a ve zevceye (hanıma) zekat verilmez. (Mehmed Zihni)
2. Usul, îman bilgileri; füru; fıkıh bilgileri.
Usul-i Din:
Kalb ile inanılması lazım olan bilgiler, îman ve îtikad bilgileri.
Allahü tealanın gösterdiği emirlere ve kulluk vazîfelerine
İslamiyet denir. İslamiyet, iki kısımdır:Birincisi, usul-i dîn, ikincisi,
Furu'-i dîn yani beden ve kalb ile yapılacak ibadetler ve işlerdir. Halk için,
yani tahsîli olmayanlar için yazılmış olan ve herkesin bilmesi ve yapması
gereken îman, fıkıh (ibadet, iş) ve ahlak bilgilerini kısaca ve açıkça anlatan
kitablara ilm-i hal kitabları denir. Dînini bilen ve seven ve kayıran kıymetli
zatların ilm-i hal kitablarını alıp, çoluk-çocuğuna öğretmek her müslümanın
birinci vazîfesidir. (Seyyid Abdülhakîm)
Usul-i Fıkıh:
Fıkıh (ibadet ve amel) bilgilerinin ayet-i kerîmelerden ve hadîs-i
şerîflerden nasıl çıkarıldığını öğreten ilim.
Usul-i Kelam:
Îman bilgilerinin ayet-i kerîmelerden ve hadîs-i şerîflerden nasıl
çıkarıldığını öğreten ilim.