AKSIRAN’A DUA / TEŞMİTJ
Aksıranın Teşmiti
(Aksırıp da Elhamdulillah diyene yerhamukallah
demek anlamına gelen teşmitin mazi kökü olan) "şemete" şin harfi iledir.
Sin harfi ile "semete" de söylenir. Bunlar iki
meşhur söyleyiştir. Ama sin ile söyleyiş daha fasihtir. Saleb'in
dediğine göre şin harfi ile anlamı Allah senden şemate (denilen düşmanın başına gelene sevinmesi) şemateyi senden uzaklaştırsın demektir. Sin harfi ile ise
kastetmek (mutedil ve orta halli olmak) ve hidayet anlamındaki "semt"
den gelmektedir.
Teşmit ile ilgili açıklamalar ve hükümleri daha önce Selam
Kitabı'nda ve daha başka yerlerde geçti.
Ümmet, teşmitin meşru olduğunu icma ile
kabul etmekle birlikte vacip olup olmadığı hususunda ihtilaf etmişlerdir.
Zahiri mezhebi alimleri ile Malikilerden İbn Meryem, her işitenin yerhamukallah
demesinin vaÇlp olduğunu kabul etmişlerdir. Çünkü Rasulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in: "Onu (elhamdulillah
dediğini) işiten her müslümanın ona teşmitte bulunması (yerhamukallah
demesi) her müslümanın üzerine bir haktır"
buyruğunun zahiri bunu ifade eder.
Kadı Iyaz
dedi ki: Maliki mezhebinin meşhur görüşü ise bunun farz-ı kifaye
olduğudur. ilim adamlarından bir topluluk da bu
görüştedir. Tıpkı selamı almak gibi. Şafii mezhebi,
mezhebine mensup ilim adamları ve başkalarının kanaatine göre ise teşmit bir sünnettir, bir edebtir,
vacip değildir. Bunlar hadisi, Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in
şu buyruğunda olduğu gibi mendubluk ve bir edeb anlamında yorumlarlar: "Her yedi günde gusletmek
her müslümanın üzerinde bir haktır. "
Kadı Iyaz
dedi ki: ilim adamları aksıranın nasıl hamd edeceği
ve ona nasıl cevap verileceği hususunda ihtilaf ettikleri gibi buna dair
rivayetlerde de farklılık vardır. Denildiğine göre aksıran elhamdulillah
der. Bir görüşe göre elhamdulillahi Rabbilalemin der. Bir başka görüşe göre elhamdulillah
ala kulli hal der. İbn Cerir dedi ki: Aksıran bunlardan birisini söylemekte
serbesttir. Sahih olan da budur. İcma ile aksıranın elhamdulillah demekle emrolunduğunu
kabul etmişlerdir.
Teşmit lafzına gelince, denildiğine göre kişi, aksırıp elhamdulillah diyene yerhamukallah
der. Elhamdulillah yerhamukallah
der denileceği, yerhamunallahu ve iyyakum:
Allah bize de size de rahmet buyursun denileceği de söylenmiştir. Bu sefer
aksıranın kendisine yerhamukallah diyene nasıl cevap
vereceği hususunda da ihtilaf etmişlerdir. Bir görüşe göre yehdikumullahu
ve yusluhibalekum: Allah size hidayet versin ve
halinizi ıslah edip düzeltsin denileceği, bir diğer görüşe göre yağfirullahu le na velekum: Allah bize de size de
mağfiret buyursun diye cevap vereceği söylenmiştir. Malik ve Şafii bu ikisinden
birisini söylemekte serbesttir demişlerdir. Doğrusu da budur. Buna dair
hadisler sahih olarak gelmiştir.
(Kadı Iyaz devamla) dedi ki: Eğer aksırma tekrarlanacak olursa
Malik: Ona üç defa yerhamukallah der sonrasında ise
susar demiştir. (Müslim / Nevevi şerhi)
Nebi (s.a.v.)’in Aksırma Konusundaki Tutumu (Zadu’l-Mead)