AKSIRAN’A DUA / TEŞMİTJ

Aksıranın Teşmiti

(Aksırıp da Elhamdulillah diyene yerhamukallah demek anlamına gelen teşmitin mazi kökü olan) "şemete" şin harfi iledir. Sin harfi ile "semete" de söylenir. Bunlar iki meşhur söyleyiştir. Ama sin ile söyleyiş daha fasihtir. Saleb'in dediğine göre şin harfi ile anlamı Allah senden şemate (denilen düşmanın başına gelene sevinmesi) şemateyi senden uzaklaştırsın demektir. Sin harfi ile ise kastetmek (mutedil ve orta halli olmak) ve hidayet anlamındaki "semt" den gelmektedir.

Teşmit ile ilgili açıklamalar ve hükümleri daha önce Selam Kitabı'nda ve daha başka yerlerde geçti.

Ümmet, teşmitin meşru olduğunu icma ile kabul etmekle birlikte vacip olup olmadığı hususunda ihtilaf etmişlerdir. Zahiri mezhebi alimleri ile Malikilerden İbn Meryem, her işitenin yerhamukallah demesinin vaÇlp olduğunu kabul etmişlerdir. Çünkü Rasulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in: "Onu (elhamdulillah dediğini) işiten her müslümanın ona teşmitte bulunması (yerhamukallah demesi) her müslümanın üzerine bir haktır" buyruğunun zahiri bunu ifade eder.

Kadı Iyaz dedi ki: Maliki mezhebinin meşhur görüşü ise bunun farz-ı kifaye olduğudur. ilim adamlarından bir topluluk da bu görüştedir. Tıpkı selamı almak gibi. Şafii mezhebi, mezhebine mensup ilim adamları ve başkalarının kanaatine göre ise teşmit bir sünnettir, bir edebtir, vacip değildir. Bunlar hadisi, Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in şu buyruğunda olduğu gibi mendubluk ve bir edeb anlamında yorumlarlar: "Her yedi günde gusletmek her müslümanın üzerinde bir haktır. "

Kadı Iyaz dedi ki: ilim adamları aksıranın nasıl hamd edeceği ve ona nasıl cevap verileceği hususunda ihtilaf ettikleri gibi buna dair rivayetlerde de farklılık vardır. Denildiğine göre aksıran elhamdulillah der. Bir görüşe göre elhamdulillahi Rabbilalemin der. Bir başka görüşe göre elhamdulillah ala kulli hal der. İbn Cerir dedi ki: Aksıran bunlardan birisini söylemekte serbesttir. Sahih olan da budur. İcma ile aksıranın elhamdulillah demekle emrolunduğunu kabul etmişlerdir.

Teşmit lafzına gelince, denildiğine göre kişi, aksırıp elhamdulillah diyene yerhamukallah der. Elhamdulillah yerhamukallah der denileceği, yerhamunallahu ve iyyakum: Allah bize de size de rahmet buyursun denileceği de söylenmiştir. Bu sefer aksıranın kendisine yerhamukallah diyene nasıl cevap vereceği hususunda da ihtilaf etmişlerdir. Bir görüşe göre yehdikumullahu ve yusluhibalekum: Allah size hidayet versin ve halinizi ıslah edip düzeltsin denileceği, bir diğer görüşe göre yağfirullahu le na velekum: Allah bize de size de mağfiret buyursun diye cevap vereceği söylenmiştir. Malik ve Şafii bu ikisinden birisini söylemekte serbesttir demişlerdir. Doğrusu da budur. Buna dair hadisler sahih olarak gelmiştir.

(Kadı Iyaz devamla) dedi ki: Eğer aksırma tekrarlanacak olursa Malik: Ona üç defa yerhamukallah der sonrasında ise susar demiştir. (Müslim / Nevevi şerhi)

Nebi (s.a.v.)’in Aksırma Konusundaki Tutumu (Zadu’l-Mead)