|
ARİYET |
GİRİŞ
A. ARİYETİN ANLAMI
B. ARİYETİN MEŞRUİYETİ
C. ÖDÜNÇ VERME İŞLEMİNİN RÜKÜNLERİ
A. ARİYETİN ANLAMI
-el-'ariyete- sözcüğü
"ariyyet" şeklinde şeddeli okunduğu gibi "ariyet" şeklinde
şeddesiz de okunmaktadır. Bunun bir üçüncü okunuş şekli de (...) sözcüğünün
vezninde "ara" şeklindedir.
Bu sözcük; "ödünç
verilen şey" anlamına geldiği gibi "ödünç verme akdi" anlamında
da kullanılmaktadır.
Kelime, köken olarak
{teavede) fiilinden gelmekte olup bu Hil "gitti, geldi" anlamına
gelir. Nitekim hafif olan çocuk, çokça şuraya buraya gidip geldiği için ona
(...) "ayyar" denilmektedir.
Bir başka görüşe göre
"nöbetleşe yapmak, sırayla yapmak" anlamındaki {...) fiilinden
türetilmiştir.
Cevheri şöyle demiştir:
Bu sözcüğün, [utanmak anlamına gelen] "ar" sözcüğüne ait olduğu da
bir ihtimaldir; çünkü birinden ödünç istemek utanılan ve ayıp karşılanan bir
durumdur. "
Cevherl'nin bu görüşüne
şu şekilde itiraz edilmiştir:
1. Hz. Peygamber
(s.a.v.) de başkasından ödünç almıştır. Şayet bu, utanılacak bir durum ve ayıp
olsaydı Hz. Peygamber (s.a.v.) bunu yapmazdı.
2. Ayrıca (...) fiilinin
ortasındaki elif harfi vav harfinden dönüşmüştür. Çünkü kelimenin aslı
"avriye"şeklindedir. Buna karşılık, utanma anlamına gelen
"ar" sözcüğünün orta harfi ise ya harfinden dönüşmüştür. Nitekim bu
kelime fiil olarak kullanılırken (...) "falanı şu özelliği sebebiyle
ayıpladım" denilir.
B. ARİYETİN MEŞRUİYETİ
[Ariyetin meşrO olduğu
konusunda icma vardır. (58) Ancak] icmadan önce bu konudaki temel delil şu
ayetlerdir:
> İyilik ve takva
konusunda birbirinizle yardımlaşın. [el-Maide, 2]
> Onlar iyiliğe
engelolurlar. [el-Maun, 7]
Müfessirlerin çoğunluğu
yukarıdaki ayette kastedilen şeyin, komşuların birbirinden "kova",
"balta", "iğne" gibi ödünç şeyler istediğinde bunu vermemek
şeklinde yorumlamışlardır.
[*] - Hz. Ali ve İbn
Ömer (r.a.) "MaOn, zekat ve taattir" demişlerdir.
[*] - İkrime de
"MaOn'un en üstünü zekat, en düşüğü bir şeyi ödünç vermektir"
demiştir.
[*] - Buhari "MaOn
her türlü iyiliktir" demiştir.
Ödünç vermek, dince
teşvik edilmiş (mendub) bir fiildir.
[*] - Buhanve Müslim'de
yer aldığına göre Hz. Peygamber (s.a.v.), Ebu Talha'dan bir at ödünç alarak ona
binmiştir.(Buhari, Cihad, 2857; Müslim, Fedail, 5962)
[*] - Ebu Davud ve diğer
sünen yazarlarının -delil olmaya elverişli bir senetle- rivayetine göre, Hz.
Peygamber (s.a.v.) Huneyn savaşında, [o sırada henüz
Müslüman olmamış olan]
Safvan bin Ümeyye'den birkaç zırhı ödünç aldı. Safvan "bu yaptığın gasp
mıdır ey Muhammed?" diye sordu. Hz. Peygamber (s.a.v.) "hayır, ödünç
alıyorum. Tazmin sorumluluğu bana aittir" buyurdu. (Ebu Davud, Buyu',
3562)
Ruyani ve başka alimler
şöyle demiştir:
Ödünç vermek, [MaOn suresindeki]
ayet sebebiyle İslam'ın ilk yıllarında farz idi, sonradan bunun farzlığı
yürürlükten kaldırıldı. Ödünç vermek müstehab hale döndü.
Ödünç vermek aslen
[prensip olarak] müstehap / menduptur.
Ancak çıplak kalan bir
kimsenin soğuktan veya sıcaktan korunması için ona elbise vermek, boğulmakta
olan bir kimseye ipi ödünç olarak atmak, kendiliğinden ölmesinden korkulan bir
hayvanın bir an önce kesilebilmesi için bıçağı ödünç vermek vb. durumlarda
ödünç vermek farz hale gelir.
Ebu Abdullah ez-Zebıdı
şöyle fetva vermiştir:
Bir kimse, bir hocadan
hadis dinleyip bunları yazsa, bir kimse bu şahıstan hadis kitaplarını
istediğinde ödünç vermek farzdır.
Zerkeşi ise "bu
durumda ödünç vermek zorunlu hale gelmez. Kişi ya ödünç vermek veya nakletmek
-şayet nakleden kimse güvenilir ise- şıklarından birini tercih edebilir"
demiştir.
Av hayvanını ihnimlı
kimseye ödünç vermek, cariyeyi yabancı bir şahsa ödünç vermek, homoseksüel
ilişki kurduğu bilinen bir kimseye erkek köleyi ödünç vermek vb. durumlarda
ödünç vermek haram olur.
Müslüman bir kölenin
kafir bir şahsa ödünç verilmesi mekruhtur.
C. ÖDÜNÇ VERME
İŞLEMİNİN RÜKÜNLERİ
Bir ödünç verme
işleminin dört rüknü [unsuru] vardır:
1. Ödünç veren kişi
(muir),
2. ÖdUnç alan kişi
(müsteir),
3. Ödünç verilen mal
(muar),
4. Ödünç verme işlemi
esnasında kullanılan sözlü ifadeler (siğa).
Nevevi bu rükünleri
şartlarını zikretmek suretiyle ele almıştır.
BİR SONRAKİ SAYFA İÇİN
AŞAĞIDAKİ LİNK’E TIKLAYIN
ÖDÜNÇ VERME
İŞLEMiNİN RÜKÜNLERİNE iLİŞKİN ŞARTlAR