|
REHİN AKDİ / RÜKÜNLERİ |
1. REHİN AKDİNİN BİRİNCİ
RÜKNÜ: SİGA [REHİN AKDİ ESNASINDA KULLANILAN SÖZLÜ İFADELER]
Rehin akdi ancak icap ve
kabul ile sahih olur. Rehin akdi esnasında;
a. "Rehin alan
kişinin diğer alacaklılara göre öncelik hakkının olması" gibi akdin
gerektirdiği bir şey şart koşulursa.
b. Veya "şahit
tutmak" gibi akdin yararına olan bir şart koşulur~ sa,
c. Yahut herhangi bir
amacı bulunmayan bir şart koşulursa akit sahih olur.
Rehin akdi esnasında;
a. Rehin alanın zararına
bir şart koşulursa akit batıl olur.
b. "Rehinden rehin
alanın yararlanması" şartının koşulması durumunda olduğu gibi Şart, rehin
alanın yararına olmakla birlikte rehin verenin zararına ise şart batıl olur.
Daha güçlü görüşe göre rehin de batı i olur.
c. Rehinden kaynaklanan
fazlalıkların da rehin olarak kalması şart koşulursa daha güçlü görüşe göre
şart fasit olur. Daha güçlü görüşe göre şart fasid olduğunda rehin de fas id
olur.
A. İCAP VE KABUL
B. REHİN AKDİ ESNASINDA KOŞULAN
ŞARTLARIN HÜKÜMLERİ
A. İCAP VE KABUL
[1] - Rehin akdi ancak;
[a] - "İcap ve
kabul" ile,
[b] - Yahut da satım
akdinde dikkate alınan şartlara göre "icap ve kabulün yerini tutan
şeyler" ile sahih olur.
Çünkü rehin akdi de
tıpkı satım akdi gibi malı bir akit olduğundan icap ve kabule ihtiyaç duyar.
[2] - "[Herhangi
bir konuşma söz konusu olmaksızın] alma ve verme yoluyla rehin akdi
yapılması", "icap ile birlikte icaba cevap isteme", "kabul
ile birlikte kabulün diğer tarafça karşılanması" vb. konularda satım
akdinde yer alan hususlar burada da aynen geçerlidir.
[3] - Burada
"muatat [alma-verme]" yoluyla rehin akdi kurulması -Mütevelli'nin de
bir örnek üzerinde belirttiğine göre- şöyle olur: Kişi, bir diğer şahsa
"bana on dirhem ver de ben de sana bu elbisemi rehin olarak vereyim"
der. Bunun üzerine muhatap o kişiye on dirhem verir, on dirhemi alan şahıs da
elbisesini diğer şahsa teslim eder.
B. REHİN AKDİ
ESNASINDA KOŞULAN ŞARTLARIN HÜKÜMLERİ
A. GEÇERLİ [SAHİH] OLAN
ŞARTLAR
B. GEÇERSİZ [BATIL /
FASİD] OLAN ŞARTLAR
C. BATIL OLUP OLMADlĞI
KONUSUNDA GÖRÜŞ AYRILlĞI BULUNAN ŞARTLAR
A. GEÇERLİ [SAHİH] OLAN
ŞARTLAR
Rehin akdi esnasında;
[a] - Rehin akdinin
zaten gerektirdiği bir şart koşulursa; örneğin diğer alacaklılara göre rehin
alanın rehin verilen maldan alacağını tahsil etme konusunda önceliğinin olması
şart koşulursa,
[b] - Veya "şahit
tutma" gibi akdin yararına olan bir şart koşulursa,
[c] - Yahut "rehin
verilen kölenin şunu yemesi" vb. herhangi bir amacı bulunmayan bir şart
koşulursa,
Bu üç kısım şartta
-tıpkı satım akdinde olduğu gibi- rehin akdi sahih olur. Son şart dikkate
alınmaz.
B. GEÇERSİZ [BATIL /
FASİD] OLAN ŞARTLAR
ba. Akdi Batıl Kıldığı
İttifakla Kabul Edilen Şartlar
Rehin veren açısından
bir yararı olmasa da rehin alana zararı bulunan bir şart ileri sürülürse,
şartın rehinden amaçlanan şeyi ihlal etmesi sebebiyle akit batıl olur.
Bu şartlara örnek olarak
şu şartları zikredebiliriz:
> Rehin alanın rehin
malı ancak bir ay sonra satması,
> Emsal bedelinden
daha yukarı fiyata satması,
> Borcun vadesi
geldiğinde rehin verilen malı satmaması,
> Rehin verilen malın
rehin alanın tazmin yükümlülüğüne geçmesi,
> Rehin alanın bu
rehin sebebiyle alacağını tahsil konusunda öncelik hakkına sahip olmaması, vb.
bb. Akdi Batıl Kıldığı
Konusunda Görüş Ayrılığı Bulunan Şartlar
[1] - Şayet rehin akdi
esnasında koşulan şart rehin alanın yararına olmakla birlikte rehin verenin
zararına olursa şart batılolur.
Örneğin rehinden meydana
gelen fazlalıkların rehin alana ait olması veya rehin verilen maldan rehin
alanın yararlanabilmesi şartının koşulması böyledir.
[*] - Bu hükmün delili
şu hadistir: Allah'ın kitabında bulunmayan her şart batıldır.(Buhari, Mükateb,
2563; Müslim, İtk, 3758)
[2] - [Bu batıl şart
sebebiyle akit de batılolur mu? Bu konuda İmam Şafii (r.a.)'ye ait iki görüş
bulunmaktadır:]
[Birinci görüş]
Daha güçlü görüşe göre
rehin akdi de bu durumda batılolur; çünkü bu şart -tıpkı rehin alana zarar
veren şartta olduğu gibi- akdin gereğine aykırıdır.
[İkinci görüş]
Diğer görüşe göre ise
rehin akdi batılolmaz, şart geçersiz olur akit ise geçerli olur. Çünkü rehin
vermek [bir tür] bağışta bulunmaktır, bu yüzden tıpkı borç verme işleminde
olduğu gibi bu şartın akde etkisi olmaz.
Rehin verme ile borç
verme arasında fark bulunduğu daha önce geçmişti.
[3] - Bir satım akdinde
rehin veren veya alana zarar verecek bir şartm koşulması durumunda şartın fasid
olması sebebiyle satım akdi de batıl olur.
Satım akdinin batıl
olması "rehinden yararlanma" ifadesinin herhangi bir kayıt konmadan
zikredilmesi durumunda söz konusudur. Şayet rehinden yararlanma bir kayda
bağlanırsa ve rehin de bir satım akdinde şart koşulmuşsa, örneğin "bu
rehinden bir yıl boyunca yararlanmamı şart koşuyorum" denirse bu durumda
aynı akit içinde satım ve kira bir arada bulundurulmuş olur ki bu caizdir.
C. BATIL OLUP OLMADlĞI
KONUSUNDA GÖRÜŞ AYRILlĞI BULUNAN ŞARTLAR
[1] -Rehin verilen
hayvanın yünü, rehin verilen ağacın meyvesi veya rehin verilen canlının yavrusu
gibi rehin verilen maldan meydana gelen fazlalıkların da rehin kapsamında yer
alması şart koşulursa [bu şart geçerli olur mu? Bu konuda İmam Şafii (r.a.)'ye
ait iki görüş bulunmaktadır: ]
[Birinci görüş]
Daha güçlü görüşe göre
şart fasid [geçersiz] olur; çünkü bu fazlalıklar rehin akdi esnasında mevcut
değildir, meydana geldiğinde de ne kadar olacağı belli değildir.
[İkinci görüş]
Diğer görüşe göre şart
geçersiz olmaz; çünkü rehin akdinde herhangi bir kayıt konmadığında akdin
fazlalıkları kapsamaması bunların zaafından kaynaklanmaktadır. Şart
koşulduğunda bunlar güçlenmiş olduğundan akit onları da kapsamına alır.
Nevevı
"fazlalıklar" ifadesini koymakla "rehnedilen kölenin elde ettiği
kazancı" dışarıda bırakmıştır; çünkü her iki görüşe göre de bu kazancın
rehin olmasını şart koşmak batıldır.
Maverdi şöyle demiştir:
Kişi rehnedilen şeyden
elde edilecek menfaatlerin de rehin olarak kalmasını şart koşarsa bu şartın
batıl olduğu ittifakla kabul edilir.
[2] - (Yukarıdaki
durumda şartın fasid olduğunu kabul ettiğimizde bu şart akdi batıl kılar mı? Bu
konuda da İmam Şafii (r.a.)'ye ait iki görüş bulunmaktadır:]
[Birinci görüş]
Daha güçlü görüşe göre
şart fasid olduğunda akit de bu şart sebebiyle fas id olur.
Bu ve önceki meseledeki
"daha güçlü görüş"ler "rehin verilen şeyin menfaatlerinin rehin
alana ait olması şartı"nın fasid olması sebebiyle rehin akdinin de fasid
olması konusu ile ilgilidir. Bunun gerekçesini yukarıda açıkladık.
Nevevi "menfaatinin
rehin alana ait olmasının şart koşulması gibi" veya "rehinden meydana
gelen fazlalıkların da rehin olmasını şart koşması gibi" deseydi ifade hem
daha kısa hem de daha açık olurdu.
[İkinci görüş]
[Diğer görüşe göre bu
durumda akit fasid olmaz.]
BİR SONRAKİ SAYFA İÇİN
AŞAĞIDAKİ LİNK’E TIKLAYIN
2. REHİN AKDİNİN
İKİNCİ RÜKNÜ: AKDİ YAPANLAR