|
SELEM / SELEF MAL TÜRÜ ŞARTLARI |
5. ÇEŞİTLİ MALLAR ÜZERİNE
YAPILAN SELEM AKİTLERİ
A. BAL ÜZERİNDE SELEM AKDİ YAPMAK
B. PİŞİRİLEN VE KlZARTlLAN ŞEYLER
ÜZERİNDE SELEM AKDİ YAPMAK
C. HAYVANLARIN KELLELERİ ÜZERİNE SELEM
AKDİ YAPMAK
D. FARKLI MADDELERDEN YAPILMIŞ MALLAR
A. BAL ÜZERİNDE SELEM
AKDİ YAPMAK
Bal üzerinde selem akdi
yaparken dağda mı şehirde mi üretileceği, yazın mı sonbaharda mı elde
edileceği, beyaz mı veya san mı olacağını belirtmek şarttır.
Bal üzerinde akit
yaparken balın eski veya yeni olması şart koşulmaz.
Bal üzerinde sel em akdi
yapılırken balın zamanının, mekanının ve renginin zikredilmesi şarttır.
Buna göre kişi balın dağ
balı mı yoksa şehir balı mı olduğunu belirtir; çünkü amaçlar buna göre
değişiklik gösterir. Dağ balı daha güzeldir.
Balın yaz mevsiminde mi
sonbaharda mı elde edileceğini, renginin beyaz mı sarı mı olduğunu söyler;
çünkü insanların amaçları buna bağlı olarak değişir.
İmam Şafii (r.a.)'nin
el-Ümm'de belirttiğine göre balı n elde edileceği otlak da belirtilir; zira
arılar kimyon ve keklik üzerine konduğunda bal şifa olur. Meyve vb. şeylerin
parlak kısımlarına konduğunda ise hastalık sebebi olur. Ezrai "Bu, arının sadece
bu bitkilere salınmasının mümkün olduğu bir yerde düşünülebilir; nitekim İmam
Şafii (r.a.)'nin belirttiği durumda da arı yalnızca bunlar üzerine
salınabilir" demişse de bu, doğruya uzak bir görüştür.
Maverdi tarafından şart
olarak görülmüş se de bal üzerinde selem akdi yaparken balı n eski veya yeni
olmasını şart koşmak gerekmez; çünkü insanların amacı buna göre değişiklik
göstermez. Zira bazıları "balın değişikliğe uğramadığını söylemek itiraza
açıktır" demişlerse de bu durumda bal değişikliğe uğramaz. Nitekim her
şeyin balla koruma altına alınması da bunu göstermektedir.
B. PİŞİRİLEN VE
KlZARTlLAN ŞEYLER ÜZERİNDE SELEM AKDİ YAPMAK
Pişirilen ve kızartılan
şeylerde selem akdi yapılması sahih değildir.
Bir şeye güneşin etki
etmesinin selem akdine zararı yoktur.
1. Pişirilen ve
kızartılan şeylerde selem akdi yapılması sahih değildir; çünkü ateşin bunlara
etkisi ölçülemez.
2. Sabun, şeker, faniz,
süt, hurma balı gibi "etkisi ölçülebilecek şekilde" ateşle temas eden
her türlü maddede selem akdi yapmak sahihtir.
Nevevi Tashihü't-Tenbih
adlı eserinde az miktarda ateşle temas etmiş bütün mallarda selemin caiz olduğu
görüşünü doğru görüş olarak nakledip yukarıdaki maddeleri söylemiştir.
İbnü'l-Mukrı ise Ravd adlı eserinde İsnevl'ye tabi olarak buna muhalefet
etmiştir.
İlk görüşü
"pişirilmiş tuğlada selem akdinin sahih olması" desteklemektedir.
Bu görüş esas
alındığında "riba" ile "selem" akdi "ribada işin sıkı
tutulmuş olması" sebebiyle birbirinden ayrılmıştır.
[Soru] Gerek Nevevi gerekse diğerlerinin bu
maddelerin ateşle az temas ettiği şeklindeki ifadeleri gözlemlerimize
uymamaktadır. Bu, şeker yapımını bilmeyen kişinin söyleyebileceği bir sözdür.
[Cevap] Nevevi'nin "az" ile kastettiği
-benim açıklamada belirttiğim gibiölçülebilir olmaktır.
Cüveyni kaynatılmış
suyun kendi misli karşılığında satımının sahih olduğunu açık olarak ifade
etmiştir. Buna göre gerek kaynatılmış su gerekse gülsuyunda sel em akdi
sahihtir; çünkü Maverdı ve diğer alimlerin belirttiği üzere bunlar ateşle az
temas etmektedir.
Ateşle saflaştırılmış
balda da selem akdi sahihtir; çünkü saflaştırmanın bala etkisi yoktur; zira bu
bala uygulanan ateş az miktarda olup balı ayrıştırmak içindir.
Nevevi'nin "güneşin
etkisinin bir zararı yoktur" ifadesi her ne kadar balla ilgili imiş gibi
anlaşılsa ve bal dışındakilerin hükmünün farklı olduğu izlenimini doğursa da
diğerleri de bu konuda aynıdır; çünkü arada fark yoktur. Buna göre gerek ateşle
gerekse güneş ışığıyla saflaştırılmış balda selem akdi yapılabilir.
3. Balmumu, şekerleme,
seramik, odun kömüründe selem akdi -yukarıda belirttiğimiz gerekçe sebebiyle-
sahihtir.
Ezrai şöyle demiştir:
Bana göre tüyeri sıcak suya daldırılarak giderilmiş hayvanda da selem akdi
yapmak caizdir; çünkü ateş onun
üzerinde herhangi bir
etkide bulunmamaktadır.
C. HAYVANLARIN
KELLELERİ ÜZERİNE SELEM AKDİ YAPMAK
Daha güçlü görüşe göre
hayvanların kellelerinde selem akdi yapmak sahih değildir.
1. [Hayvanların
kelleleri üzerinde selem akdi yapılabilir mi? Bu konuda İmam Şafii (r.a.)'ye
ait iki görüş vardır:]
[Birinci görüş]
Daha güçlü görüşe göre
hayvanların kelleleri üzerine selem akdi yapılamaz. Çünkü hayvanların
kellelerinde burun delikleri, dudaklar gibi farklı organlar bir araya
geldiğinden bunları bir ölçüye bağlamak zordur.
[İkinci görüş]
Kemikli et üzerine selem
yapmanın caiz olmasına kıyasla tüy ve yünü temizlenmiş olmak ve tartıyla
ağırlığının belirtilmesi şartıyla bu caizdir.
İlk görüşte olanlara
göre birbirine kıyaslanan iki konu arasında şu fark vardır: Diğer etlerden
farklı olarak kellenin kemiği daha fazladır.
Kelledeki tüy vb. şeyler
temizlenmemişse onun üzerinde selem akdi yapılamayacağı konusunda ittifak
vardır.
Nevevinin bunu
"çiğ" diye kayıtlamasına gerek yoktur; çünkü onun "pişmiş
şeylerde selem akdi yapmak sahih değildir" ifadesi zaten çiğ olanı
dışarıda bırakmaktadır.
2. Hayvanların
paçalarında selem akdi yapmak -bunlar temizlenmiş bir şekilde ve çiğ olsa bile-
sahih değildir; çünkü paçada farklı organlar vardır.
D. FARKLI MADDELERDEN
YAPILMIŞ MALLAR
[Farklı maddelerden]
mamul [imal edilen] tencere, deri, maşrapa, testi, leğen, ibrik, lambalık,
bakır tencere vb. farklı parçalardan oluşan mallarda selem akdi sahih değildir.
Dörtgen kovalarda selem
akdi sahih olduğu gibi yukarıda sayılan malların kalıba dökülmüş olanlarında da
selem akdi sahihtir.
1. Farklı parçalardan
oluşan; mamul tencere, deri, testi, leğen, ibrik, lambalık ve bakır tencere
gibi mallarda selem akdi sahih değildir.
2. Bunlardan başka
güğümlerde, varillerde, başı dar kovalarda da selem akdi yapılamaz; çünkü şart
koşulan niteliklerle birlikte şart koşulan ağırlığın da şarta uygun olması
nadiren olacak bir şeydir, ayrıca deride olduğU gibi bunun ölçüsünü tutturmak
imkan dışıdır.
Bunun sebebi ya deride
olduğu gibi incelik ve kalınlığın bir ölçüsünün olmaması, ya da diğer mallarda
olduğu gibi üst, orta ve alt kısmının birbirine eşit olmamasıdır.
3. Deri parçalarında ise
ağırlık ölçüsüyle selem akdi yapılması -bunun ölçüsü olduğu için- caizdir; çünkü
bunların tümü elde edilmesi amaçlanan şeylerdendir. Aralarında farklılık
olanlara da göz yumulmuştur. Kölede ise selem akdi -daha önce belirttiğimiz
gerekçeyle- sahih değildir.
Not: Topraktan imal edilen şeklindeki kayıt
"kalıba dökülen" malı dışarıda bırakmak içindir, bu durumda
"topraktan imal edilen" şeklindeki kayıt -deri dışında- diğer
malların tümünü kapsamaktadır. Bu sebeple o kaydın daha önde olması ve diğer
şeylerin de ona atfedilmesi veya tersinin yapılması gerekirdi. Çünkü deri ile
bunlar arasında fark vardır.
Eşmuni şöyle demiştir:
Mezhepte esas alınan görüşe göre topraktan yapılan kaplarda selem akdi caizdir.
Bu ifade yukarıda
geçenlerin dışındaki kaplara hamledilir.
4. Dörtgen kovalarda
selem akdi yapılması sahihtir; çünkü bunlar birbirinden farklılık göstermez.
Süleym'in et- Takrib adlı eserde belirttiğine göre yuvarlak olanlar da dörtgen
gibidir. Ezrai bunun doğru olduğunu söylemiştir. Şeyh Ebu Hamid'in ifadeleri de
bunu gerektirmektedir.
MaverdI' nin ifade
ettiğine göre bu maddelerin darp edilmiş ve kalıba dökülmüş olanlarından
farklılık göstermeyenlerde de selem akdi yapılması sahihtir.
5. Kişi kovanın
"bakır ve kurşundan" yapılmış olmasını isterse akit sahih olur. İmam
Şafii (r.a.) el-Ümm'de bunu açık olarak belirtmiş ve "çünkü bu ikisi
karışmadığından her birinin miktarı bilinir."
6. Yukarıda zikredilen
malların kalıba dökülmüş alanlarında da gerek dörtgen gerekse başka şekilde
olsun -yani aslından eritilmiş olup da kalıba dökülenlerinde- selem akdi sahihtir.
Eş-Şerhu'l-kebir ve er-Ravda'nın ifadeleri bunu gerektirmektedir; çünkü bunlar
birbirinden değişiklik göstermez.
Not:
1. "Kur'an
öğretmek" gibi işler için selem akdi yapmak sahihtir; çünkü menfaatler
[işgücü / emek] de tıpkı mal gibi zimmette sabit olur.
2. Kalıba dökülmüş
oimasa bile altın ve gümüşte selem akdi sahihtir. Ancak bunların biri diğeri
karşılığında, peşin yapılsa ve mecliste karşılıklı teslim yapılsa bile sel em
akdi yapılamaz; çünkü selemin hükümleri sarf akdinin hükümlerine zıttır. Zira
selem akdi iki bedelden yalnızca birinin akit meclisinde teslim edilmesine hak
kazanılmasını gerektirdiği halde sarf akdi her iki bedelin akit meclisinde
teslimini gerektirir.
Bundan anlaşıldığına
göre diğer yiyecek maddeleri de böyledir.
Bu, iki taraf
"selem" derken sarf akdi yapmaya niyet etmediğinde böyledir. Şayet
buna niyet ederse daha doğru görüşe göre selem akdi peşin yapıidığında ve iki
taraf akit meclisinde bedelleri karşılıklı teslim aldığında bu sahih olur.
Çünkü kendi konusunda açık olan bir ifade kullanıldığında bu ifade kendi
konusunda yürürlükte kılınamazsa başka konuda kinaye olarak kabul edilir.
3. Gümüşte selem akdi
yapılması sahihtir. Bu durumda kişi sayısını, türünü, uzunluk ve enini,
rengini, kalınlık ve inceliğini, niteliğini, basıldığı zamanı [mesela yazın
basılmış olan veya kışın basılmış olan diye] belirtmelidir.
4. Demir, kurşun ve
bakırda selem akdi yapılması sahihtir. Bu durumda cinsini, türünü, demirin
erkeklik ve dişiliğini belirtir. Burada erkeklik ile kasıt Maverdl'nin ve başka
alimlerin belirttiğine göre çeliktir. Dişilik ile kasıt ise kap vb. şeylerin
yapıldığı yumuşak madendir.
BİR SONRAKİ SAYFA İÇİN
AŞAĞIDAKİ LİNK’E TIKLAYIN
6. SELEM AKDİNDE
MALIN KALİTESİ VE NİTELİKLERİ