RİBA / FAİZ

I. ÜRÜNLERİN YAŞ VE KURU OLARAK SATIMI

Yiyecek maddelerinin [yiyecek maddeleri karşılığında satılması konusunda bu yiyeceklerin] kuruma zamanında eşit olmaları dikkate alınır. Yiyecek maddelerinin ilk anında kamil olması da dikkate alınabilir.

Buna göre; Yaş hurma yaş hurma karşılığında veya kuru hurma karşılığında satılamaz.

Yaş üzüm yaş üzüm veya kuru üzüm karşılığında satılamaz.

Salatalık, kurutulmayan üzüm vb. gibi kurutmanın söz konusu olmadığı gıda maddeleri birbiri karşılığında hiçbir şekilde satılamaz. [Zayıf] bir görüşe göre ise yaş iken eşit olmaları yeterlidir.

1. Faize tabi malların eşitliğini belirlemede onların kamil hali dikkate alınır. Buna göre meyveler ve ekinlerin kuruma anı dikkate alınır. Bunların [sapından samanından ayrıştırılıp] temizlenmesi onların kamil hale gelmesi için değil eşitliği sağlamak için şarttır.

[*] - Çünkü Hz. Peygamber (s.a.v.)'e yaş hurmanın kuru hurma karşılığında satılması sorulunca "yaş hurma kuruyunca azalıyor mu?" diye sormuş, "evet" cevabını alınca bu satımı yasaklamıştır.(Ebu Davud, Buyu', 3359; Tirmizı, Buyu', 1225; Nesai, Buyu', 4559. Tirmizı ve diğerleri bu hadisi sahih kabul etmişlerdir)

Hz. Peygamber (s.a.v.) "kuruyunca" ifadesiyle "eşitliğin yalnızca kuruma esnasında göz önünde bulundurulacağı"na işaret etmiştir. Aksi takdirde hurmanın kuruduğunda azalacağı konusu sorulmayı gerektirmeyecek kadar açıktır.

Yine yiyecek maddesinin saklanmaya müsait olacak bir şekilde kalması da dikkate alınır.

Örneğin hurma, çekirdeği ile saklanır. Çünkü bu çıkarıldığında ürünün çabuk bozulması sebebiyle ürünün kamil hali ortadan kalkar. Şeftali, kayısı vb. meyvelerde ise durum farklıdır; çünkü bu meyvelerin kamil hali içindeki çekirdekleri n çıkarılmasıyla bozulmaz. Zira bazı bölgelerde görüldüğü üzere bunların kumtulmasında çoğunlukla görülen durum çekirdeklerinin çıkarılmasıdır. Yine kurutulmuş etin kamil hali de içinden kemiği çıkarmakla ortadan kalkınaz.

2. Sonraki alimler, el-Minhac metninde yer alan ........ ''Yiyecek maddelerinin ilk anında kamil olması da dikkate alınabilir'' ifadesini anlama konusunda farklı görüşler ileri sürmüşlerdir. Çünkü bu! ifade kitabın anlaşılması zor ifadelerindendir.

Şarih Celaleddin el-Mahalli şöyle demiştir: 'Bu ifade "bitkilerin köklerinin ve meyvelerinin satım!" konusun,da gelecek olan araya meselesi ile ilgilidir.

Bu, İsnevi'nin belirttiği iki ihtimalden biridir. İsnevi "yorum açısından bu ihtimal daha doğrudur" demiştir.

İkinci ihtimal ise şudur: Nevevi bu ifadeyle yaş hurma ve yaş üzümden elde edilen meyve suyu ve sirkeyi ifadeye katmak istemiştir. Çünkü bunlar birbiri karşılığında satılmaktadır.

Şayet Nevevi daha önce geçen ifadeleriyle yetinmiş olsaydı bu ifadeden "yaş hurmanın ancak kuruduğunda satılabileceği" ve "yaş üzümün ancak kuruduğunda satılabileceği" gibi bir anlam anlaşılabilirdi. İşte Nevevi yukarıdaki ibareyi zikretmekle bu gibi mallarda kamil olmanın ilk aşamasının yeterli olduğuna işaret etmiştir.

Subki ve Ezrai bu ihtimali kabul etmiştir. İbn Şehbe'nin de dediği gibi bu ihtimal ilk ihtimalden daha iyidir. Çünkü ilk ihtimali esas alma durumunda kitaptan anlaşılan anlamın çelişik olduğu sonucu çıkar; çünkü bu durumda araya hariç malın son kemal halinin dikkate alınacağı anlaşılır. Oysa kastedilen şey bu değildir.

Subki şöyle demiştir: Öncelikle" ifadesi ile Nevevi şuna işaret etmiştir: Biz malın kamil hale gelmesini dikkate alırsak sıkılmış meyve suyunda olduğu gibi malın ilk olarak kamil hale gelmesiyle yetinilir, sirkede olduğu gibi malın son kemal hali şart koşulmaz. Bu durumda o şöyle demiş gibi olmaktadır: "Mal ilk olarak kemale ermiş olsa bile bu kemal dikkate alınır".

Zerkeşi şöyle demiştir: Her iki durum da fasiddir.

İlkinin fasid olma sebebi şudur: Yaş hurma ve yaş üzümde kemal söz konusu değildir. Bununla birlikte şartlarına riayet etmek kaydıyla bunların kendi misliyle satılmasına ruhsat verilmiştir.

İkincisinin fasid olma sebebi şudur: Bu durum, malın ilk hallerinden değildir.

EI-Minhac'da yer alan ifadenin anlamı şudur: Eşitlik, bu ribevı malın kemal halinin ilk durumlarında dikkate alınır ki bu da sağıimış süttür. Eşitlik de o esnada dikkate alınır.

ZerkeşI'nin söylediği "sıkılmış meyve suyu ribevı malın kemal hallerinin ilki değildir" ifadesi kabul edilemez; çünkü sıkılmadan önce onun kemal hali söz konusu değildir.

Not: Subkl şöyle demiştir: Bazı nüshalarda "bir görüşe göre yiyecek maddelerinin ilk anında kamil olması da dikkate alınır" denilmişse de bu bir yazım hatasıdır. Doğrusu "Yiyecek maddelerinin ilk anında kamil olması da dikkate alınabilir." ifadesidir. Nevevi'nin kendi el yazısıyla bu şekilde yazılmıştır.

3. Araya meselesi dışında yaş yiyecek maddeleri -bu yiyeceğin kuruduğu bir durum bulun sa bile- aynı cinsten yaş veya kuru yiyecek maddesi ile değiştirilemez. Nitekim Nevevi bunu şöyle belirtmiştir: "Yaş hurmanın yaş veya kuru hurma karşılığında satılması, yaş üzümün yaş veya kuru üzüm karşılığında satılması, yaş incirin yaş veya kuru incir karşılığnda satılması meselelerinde olduğu gibi yaş yiyecek maddesi [aynı cinsten] yaş veya kuru yiyecek maddesi karşılığında satılamaz." Çünkü bu maddelerin kuruduktan sonra eşit gelip gelmeyecekleri bilinemez. Bunun deli li daha önce geçen hadistir.

4. Yukarıda zikredilen hükümler bakımından taze et de "yaş gıdalar" gibi değerlendirilir.

Yaş et ne yaş ne de kurutulmuş et karşılığında satılabilir. Kurutulmuş et, içinde kemik bulunmayan ve tartıda görülecek şekilde tuz bulunmayan kuru et karşılığında satılabilir.

5. Buğday, -kurumuş olsa bile- ıslanmış buğday karşılığında satılmaz.

6. Kuru hurma ve ekinin kurumada en son sınıra ulaşmış olması şart değildir; çünkü bu ikisi ölçekle ölçülür, ölçekte yaşlığın etkisi görülmez. Bundan farklı olarak et, tartılarak satıldığından ıslaklığın etkisi tartıda görülür.

7. Şayet -salatalık vb. ürünlerde olduğu gibi yahut kurutulması söz konusu olmayan hurma ve üzümde olduğu gibi- yiyecek maddesinin kuruması söz konusu değilse bu ürünlerden her biri kendi cinsi karşılığında [satılabilir mi? Bu konuda iki görüş vardır:]

[Birinci görüş]

Bu ürünler birbiri karşılığında asla satılamaz. Bu, yaş hurmanın yaş hurma karşılığında satılması meselesine kıyas edilir. Bundan anlaşıldığına göre bir ürün nadiren kurutulan bir ürün ise kuru olarak satılamaz. Şeyh Ebu Hamid, Mehamill ve bu ikisi dışındakilerin "bu caizdir" şeklinde ileri sürdükleri itiraza gelince Subkı "bu görüş kıyasa uygundur" demiştir.

[İkinci görüş]

imam Şafii'nin görüşünden tahric yoluyla çıkarılmış bir başka görüşe göre bunların yaşken satılması yeterli olur; çünkü bu meyvelerden elde edilecek yarar çoğunlukla bunlar yaşken olur; bu yüzden bu meyveler süte benzer. Dolayısıyla ölçekle satılması imkan dahilinde olsa bile tartılarak satılabilir.

ilk görüşe göre zeytin hükmün kapsamından istisna edilir; çünkü zeytinin kurutulması söz konusu değildir. Bu sebeple Gazzali ve başka alimlerin tek görüş olarak belirttikleri üzere onun kendi cinsi karşılığında satımı caizdir.

BİR SONRAKİ SAYFA İÇİN AŞAĞIDAKİ LİNK’E TIKLAYIN

İ. ÜRÜNLERDE EŞİTLİĞİN BELİRLENMESİNDE DİKKATE ALINACAK OLAN DURUM