|
ZEKAT / BİTKİLERDE |
1. HANGİ BİTKİLERDE ZEKAT
VARDIR?
Bitkilerde yalnızca
temel besin maddesi olanlarda zekat vardır ki bunlar da;
a) Meyvelerden; hurma ve
üzüm,
b) Ekinlerden; buğday,
arpa, pirinç, mercimek ve normal durumlarda azık olarak saklanan diğer besin
maddeleridir.
İmam Şafii (r.a.)'nin
eski görüşüne göre zeytin, safran. vers, aspur [papağan yemi] ve balda da zekat
farzdır.
A. TEMEL BESİN MADDESİ OLAN BİTKİLERDE
ZEKAT FARZDIR
B. TEMEL BESİN MADDESİ OLAN BİTKİLER
HANGİLERİDİR?
A. TEMEL BESİN MADDESİ
OLAN BİTKİLERDE ZEKAT FARZDIR
Bitkilerden yalnızca
temel besinlerde zekat farzdır.
Çünkü beslenmek, onsuz
yaşamın mümkün olmadığı zorunlu fiillerdendir. Bu sebeple din de zaruret durumuna
düşmüş kimselere bunu sağlayacak gıda maddelerinden verilmesini farz kılmıştır.
İnsanların zevk almak için veya katık olarak [ek gıda maddesi olarak] yedikleri
incir, ayva, nar gibi yiyecekler ise böyle değildir.
Temel besin maddeleri bitkilerin
en üstünlerindendir. Bu da insanın bedenini ayakta tutan [canlılığını sağlayan]
bitkilerdir. Bir görüşe göre Arapça' da bu tür bitkilere "küt" adının
verilmesinin sebebi bu maddelerin ağırlığının midede kalması sebebiyledir.
Allah'ın güzel
isimlerinden biri de ~i "el-Mukıt"tir ki bunun anlamı
"mahlukatın besinlerini veren" demektir.
[*] - Hz. Peygamber
(s.a.v.) Allah'a "ailesinin rızkını temel gıda maddeleri kılması"
için dua etmiştir. Yani insanın yaşamını sürdürecek kadar rızık vermesini
istemiştir.
[*] - Hz. Peygamber
(s.a.v.) bir hadisinde şöyle buyurmuştur: Beslenmelerini üstlendiği kişileri
zayi etmesi [aç ve açıkta bırakması] kişiye günah olarak yeter. (Ebu Davud,
zekat, 1692)
Yani gerek ailesinden
gerekse nafakasını vermekle yükümlü olduğu kişilerden bakımını üstlendiği
kişilere bakmaması kişiye günah olarak yeter.
[*] - Bir başka hadiste
de şöyle buyurmuştur: Ekmeklerinizi küçük yapınm) ki size bereketli kılınsın.
(Heysemi, Mecme'u'z-zevaid, 5, 35)
Evzal'ye bu hadiste geçen
ifadenin ne anlama geldiği soruldu o da "ekmeklerin küçük
yapılmasıdır" demiştir.
B. TEMEL BESİN MADDESİ
OLAN BİTKİLER HANGİLERİDİR?
MEYVELERDEN VE
EKİNLERDEN
[Birinci Görüş: İmam
Şafii (r.a.)'nin yeni görüşü]
Temel besin maddesi olan
bitkiler, [kıtlığın söz konusu olmadığı] normal zamanlarda azık olarak saklanan
gıda maddeleri olup bunlar da; meyvelerden yaş hurma ve üzüm, hububattan
buğday, arpa, pirinç ve mercimek, nohut, bakla, fasulye, mısır, burçak, maş
gibi bitkilerdir.
Çünkü bunlardan bir
kısmı hadislerde yer almış kalanları da onlara kıyas edilmiştir.
[*] - Hakim'in rivayet
ettiği ve sahih kabul ettiği hadise göre Hz. Peygamber (s.a.v.) Ebu Musa
el-Eş'arl'yi ve Muaz b. Cebel'i Yemen'e gönderdiğinde onlara şöyle demiştir:
Zekat yalnızca şu dört bitkiden alınır: Arpa, buğday, hurma ve üzüm.
(Müstedrek, Zekat, 1, 401)
Bu hadisteki
["yalnızca" ifadesi zikredilerek yapılan] sınırlama izafidir, yani
"Yemen' de yaşayanların elinde mevcut olan ürünlerden yalnızca bunlardan
zekat alın" anlamına gelir.
[*] - Çünkü yine
Hakim'in sahih kabul ederek rivayet ettiği hadiste şöyle buyrulmuştur:
Gökyüzünden yağan suyla, sel suyuyla, su kaynağından çıkan suyla sulanan üründe
onda bir, taşıma suyla sulanan üründe yirmide bir zekat vardır. (Müstedrek, Zekat,
I, 401)
Bu yalnızca hurma,
buğday ve hububatta olur.
Salatalık, karpuz, nar
ve yonca gibi bitkiler ise Resulullah (s.a.v.)' ın zekat! gerekli kılmadığı
bitkilerdendir.
Nevevi'nin "temel
besinler" ifadesi; şeftali-erik, nar, incir, badem, hindistan cevizi,
elma, kayısı gibi temel besin maddesi olmayan bitkileri dışarıda bırakmaktadır.
"Normal zamanda
azık olarak saklanan" ifadesi çöl vb. bölgelerde zorunluluk sebebiyle gıda
maddesi olarak saklanan ebu cehil karpuzu ve üşnan otunun ekinleri gibi şeyleri
dışarıda bırakmaktadır. Geyik vb. vahşi hayvanlarda zekat söz konusu olmadığı
gibi bu bitkilerde de zekat farz değildir. (kıyas)
Et-Tenbih adlı eserde
"normal durumda saklanan" ifadesi yerine "insanların
kendilerinin [dikerek yerden] bitirdiği şeyler" denilmiştir; çünkü
insanların kendilerinin bitirdikleri bitkilerde normal durumda azık olarak
saklanan herhangi bir bitki yoktur.
Nevevi'nin metindeki
genel ifadesinin kapsamından şu durum istisna edilir: "Darulharp halkına
ait olan ve zekatın söz konusu olduğu hububat türlerinden biri sel suyuna
karışarak bizim topraklarımıza gelse ve burada bitki bitse -tıpkı çöllerde
kendiliğinden biten ve herkesin yararlanması serbest olan hurma ağaçlarında
olduğu gibi- bunlarda zekat farz olmaz.
Aynı şekilde;
mescitlere, köprülere, sınır karakollarına, fakirlere ve miskinlere vakfedilmiş
bahçeler ve köylerden elde edilen tarım ürünlerine de -doğru olan görüşe göre-
zekat farz olmaz; çünkü buraların belirli bir sahibi yoktur.
Devlet başkanı öşüre
bedelolmak üzere haraç toplasa bu ictihada dayalı olarak zekatta malın
kendisini değil kıymetini alması gibi kabul edilir; bu şekilde ödeme
yapıldığında zekat borcu düşer. Şayet verilmesi gerekenden daha az olursa
aradaki eksiklik tamamlanır.
[İkinci görüş: İmam Şafii
(r.a.)'nin eski görüşü]
İmam Şafil (r.a.)'nin
eski görüşüne göre [şu bitkilerde de zekat farzdır:]
[a] - Zeytin:
[*] - Zeytinde zekat
farzdır. Çünkü Hz. Ömer (r.a.) şöyle demiştir: "Zeytinde onda bir zekat
vardır.". İmam Şafil (r.a.)'nin eski görüşüne göre sahabenin görüşleri
[hükmü ispat etmek için kullanılmaya elverişli] bir delildir. Bu sebeple İmam
Şafil (r.a.) zeytinde zekatı farz görmüştür. Ancak Hz. Ömer' den yapılan bu
nakil zayıftır.
[b] - Safran
[c] - Vers
Bu ikisinde zekat
farzdır; çünkü bu ikisinden aynı yarar elde edilmektedir. Safranda zekatın
olduğu ile ilgili zayıf bir rivayet nakledilmiş, vers de kıyas yoluyla aynı
hükme tabi kılınmıştır. Vers, Yemen tarafında çokça bulunan ve elbiseleri
boyamada kullanılan san renkli bir bitkidir.
[d] - Aspur tohumu
Çünkü Ubey b. Kab aspur
tohumu yetiştiren kişiden zekat olarak onda bir alırdı.
[e] - Bal
Bal ister kişinin
mülkünde olan anlardan elde edilmiş olsun isterse kamuya açık alanlardan elde
edilmiş olsun balda zekat farzdır.
[*] - Çünkü İbn Mace'nin
Amr b. Şuayb'dan rivayet ettiğine göre Hz. Peygamber (s.a.v.) baldan onda bir
zekat almıştır.(İbn Mace, Zekat, 1824)
Ancak Buhari ve Tirmizı
"baldan zekat alınması konusunda sahih bir rivayet bulunmamaktadır"
demişlerdir.
Not: Bal, bal arısının salyasıdır. Allah bal
hakkında "onda insanlar için şifa vardır" [Nahı, 69] buyurmuştur. Hz.
Peygamber (s.a.v.) balı sever ve [diğer yiyeceklere göre] onu seçerdi.
[*] - İbn Mike, Ebu
Hureyre aracılığıyla Hz. Peygamber (s.a.v.)'den şunu rivayet etmiştir: Her ayda
üç gün sabahleyin bal yalayan kimseye büyük bir bela [hastalık] isabet etmez.
(İbn Mace, Zekat, 3450)
[*] - Yine İbn Mace' de
şöyle bir hadis bulunmaktadır: İki şifalı şeye sımsıkı yapışın: Bala ve
Kur'an'a!(İbn Mace, Zekat, 3452)
Hz. Peygamber (s.a.v.)
bu hadisinde insani tıp ile ilahi tıbbı, bedenlerin tıbbı ile nefislerin
tıbbını, yere bağlı şifa sebebi ile göğe bağlı şifa sebebini bir araya
getirmiştir. Bu yüzden İbn Mesud şöyle demiştir: "Bal her türlü hastalığa
şifadır, Kur'an'da göğüslerdekine [kalplere] bir şifadır. Öyleyse şifa veren
iki şeye yani Kur'an'a ve bala sımsıkı yapışın!".
BİR SONRAKİ SAYFA İÇİN
AŞAĞIDAKİ LİNK’E TIKLAYIN