|
FITIR SADAKASI |
6. FİTRE OLARAK VERİLECEK
GIDA MADDESİNE İLİŞKİN MESELELER
[Verilmesi farz olan bir
sa'lık yiyeceğin cinsi. bitkilerden] onda bir zekata tabi olan gıda
maddeleridir. Daha güçlü görüşe göre kurutulmuş yoğurt [süzme peyniri keşl lar]
da böyledir.
Kişinin kendi
bölgesindeki temel gıda maddesinden vermesi farzdır. [Zayıf] bir görüşe göre
bizzat kendi yediği gıda maddesinden vermesi farzdır. [Zayıf] bir başka görüşe
göre temel gıda maddelerinden dilediğini verebilir.
Daha düşük gıda maddesi
yerine daha üstün gıda maddesi vermesi yeterli olduğu halde bunun zıddı yeterli
olmaz. [Daha düşük ve üstün olanı belirlemede] mezhep içindeki bir görüşe göre göz
önüne alınması gereken şey yiyeceği n değeridir. Daha doğru olan görüşe göre
ise yiyeceğin daha çok yenilmesidir. Buna göre buğday hurmadan ve pirinçten
daha iyidir. Daha doğru görüşe göre arpa hurmadan, hurma da üzümden daha
iyidir.
Kişi kendi fitresini
kendi yediği maddeden, akrabasının fitresini ise bundan daha üst yiyecekten
verebilir.
Fitre olarak verilecek
bir sa' miktarı [iki farklı gıda maddesi cinsine] bölünemez.
Bir bölgede birden fazla
gıda maddesi tüketilmekte olup herhangi biri yaygın değilse kişi dilediği gıda
maddesi üzerinden fitre verebilir. En değerlisi üzerinden vermesi daha
faziletlidir.
Kişinin kölesi farklı
bir yerde yaşıyorsa daha doğru görüşe göre kölenin yaşadığı bölge dikkate
alınır.
Ben [NevevI] derim ki:
Fitre olarak verilmesi gereken gıda maddesi, kusuru bulunmayan ekin danesidir.
A. FİTRE OLARAK
VERİLECEK GIDA MADDESİNİN CİNSİ
B. KİŞİNİN FİTRE
OLARAK KENDİ YAŞADIĞI BÖLGEDE TÜKETİLEN TEMEL GIDA MADDELERİNDEN BİRİNİ VERMESİ
C. BİRDEN FAZLA FİTRE VERECEK
OLAN KİŞİNİN BİRDEN FAZLA GIDA MADDESİNDEN FİTRE VERMESİ
D. BİR SA'
MİKTARINDAKİ YİYECEĞİN BÖLÜNMESİ
E. BİRDEN FAZLA GIDA
MADDESİNİN TÜKETİLDİĞİ BİR BÖLGEDE FİTRENİN DURUMU
F. FİTRESİ VERİLECEK
OLAN KÖLENİN FİTREYİ VEREN KİŞİDEN FARKLI BİR BÖLGEDE YAŞAMASI
G. FİTRE OLARAK
VERİLECEK GIDA MADDESİNİN KUSURSUZ OLMASI
A. FİTRE OLARAK
VERİLECEK GIDA MADDESİNİN CİNSİ
[Verilmesi farz olan bir
sa'lık yiyeceğin cinsi, bitkilerden] onda bir zekata tabi olan gıda
maddeleridir. Daha güçlü görüşe göre kurutulmuş yoğurt [süzme peyniri keşl lar]
da böyledir
1. ONDA BİR VEYA
YİRMİDE BİR ZEKATA TABİ TEMEL GIDA MADDELERİ
2. KURUTULMUŞ YOĞURT
[SÜZME PEYNİR, LOR, KEŞ]
1. ONDA BİR VEYA
YİRMİDE BİR ZEKATA TABİ TEMEL GIDA MADDELERİ
Fitre olarak verilmesi farz
olan yiyecek maddesi; zekat olarak onda biri veya yirmide biri verilmesi
gereken temel gıda maddeleridir. Çünkü fitre ile ilgili nass ta buğday, arpa,
hurma, üzüm gibi zekatta onda bire tabi gıda maddeleri zikredilmiştir.
"Temel gıda maddesi olma" ortak noktasından hareketle diğer maddeler
de bunlara kıyas edilmiştir. (kıyas)
İmam Şafii (r.a.)'nin
eski görüşüne göre mercimek ve nohutun fitre olarak verilmesi yeterli olmaz;
çünkü bunlar [temel gıda maddesi değil, temel gıda maddesinin yanında yenilen]
katıklardır.
2. KURUTULMUŞ YOĞURT
[SÜZME PEYNİR, LOR, KEŞ]
[Fitre kurutulmuş
yoğurttan da verilir mi? Bu konuda Imam Şafii (r.a.)'ye ait iki görüş
bulunmaktadır:]
[Birinci görüş]
Daha güçlü olan görüşe
göre kurutulmuş yoğurttan da verilir.
[*] - Çünkü Buhari ve
Müslim'in Ebu Said el-Hudrl'den rivayet ettikleri hadiste bu yer almaktadır.
(Buhari. Zekat, 1506; Müslim, Zekat, 2280)
Bu rivayet sebebiyle
bazı alimlerimiz bu görüşü tek görüş olarak kabul etmişlerdir.
[İkinci görüş]
Kurutulmuş yoğurttan
fitre vermek yeterli değildir; çünkü bunlar onda birlik zekata tabi
olmadığından incir vb. diğer tarım ürünlerine benzemektedir.
Yağı alınmamış süt ve
peynir de kurutulmuş yoğurt hükmündedir.
Bu üçünün fitre olarak
verilmesinin yeterli olması, temel gıda maddesi olarak bunları yiyen kimseler
için geçerlidir. Bu kişi ister köyde ister şehirde yaşıyor olsun fark etmez.
[Zayıf] bir görüşe göre bu şehirde oturanlar için değil köyde yaşayanlar için
geçerlidir. Nevevi bu ikinci görüşü el-Mecmu'da zikretmiş ancak zayıf
bulmuştur.
Süt, peynir ve yoğurtun
yağı alınmış olursa fitre olarak verilmesi yeterli olmaz. Aynı şekilde fitre
olarak arpa suyu verilmesi de yeterli olmaz.
Yayıkta yayılmış [yağı
çıkarılmış, pastörize hale getirilmiş] süt, kesilmiş süt suyu, tereyağı, et,
tuzlanmış ve tuzlanma sebebiyle özü bozulmuş olan süt kurusunun da fitre olarak
verilmesi yeterli olmaz. Ancak dışında tuz bulunan [tuzlama sonucu özü
bozulmamış olan] süt kurusu böyle olmayıp yeterlidir. Ne var ki bunun yeterli
olması için tuz miktarının çıkarılıp bu miktar kadar daha kurutulmuş süt
eklenmesi gerekir.
B. KİŞİNİN FİTRE
OLARAK KENDİ YAŞADIĞI BÖLGEDE TÜKETİLEN TEMEL GIDA MADDELERİNDEN BİRİNİ VERMESİ
1. FİTRENİN KİŞİNİN
YAŞADlĞI BÖLGEDEKİ TEMEL GIDA MADDELERİNDEN VERİLMESİ ZORUNLULUĞU
2. DAHA DÜŞÜK OLAN GIDA
MADDESİ YERİNE DAHA ÜSTÜN OLAN GIDA MADDESİNİN VERİLMESİ VEYA BUNUN AKSİNİN
YAPILMASI
3. DAHA YÜKSEK VE DAHA
DÜŞÜK GIDA MADDESİNİ BELİRLEMEDE GÖZ ÖNÜNDE BULUNDURULACAK HUSUS
4. GIDA MADDELERİNİN EN
ÜSTÜN OLANINDAN EN DÜŞÜK OLANINA DOĞRU SIRALANMASI
1. FİTRENİN KİŞİNİN
YAŞADlĞI BÖLGEDEKİ TEMEL GIDA MADDELERİNDEN VERİLMESİ ZORUNLULUĞU
[Kişinin fitreyi kendi
bölgesinde tüketilen temel gıda maddelerinden vermesinin gerekli olup olmadığı
konusunda mezhep içinde üç görüş vardır:]
[Birinci görüş]
Kişi şehirde ise
yaşadığı şehirde, başka bir yerde yaşıyorsa yaşadığı bölgede en yaygın
tüketilen gıda maddesi ne ise fitreyi ondan vermesi gerekir. Çünkü bu, bölgeden
bölgeye değişiklik göstermektedir.
[İkinci görüş]
[Zayıf] bir görüşe göre
kişi fitresini sadece kendi yediği temel gıda maddelerinden verebilir.
[Üçüncü görüş]
[Zayıf] bir başka görüşe
göre kişi gıda maddelerinin bütünü içinden dilediğini fitre olarak verebilir.
Fitre ile ilgili hadiste
geçen "veya" kelimesi fitre verilebilecek maddelerin türlerini
belirtmektedir. Üçüncü görüşe göre ise bu kelime fitre verecek kişinin
dilediğini seçebileceğini belirten bir kelimedir.
Gazall'nin el-Vasft adlı
eserinde belirttiği görüşün aksine bir bölgedeki yaygın gıda maddesini
belirlemede fitrenin farz olduğu anda yaygın olan gıda maddesi değil
el-Mecmu'da belirtildiği üzere yıl boyunca yaygın olan gıda maddesi dikkate
alınır.
Not: Nevevi "kendi bölgesindeki
gıda maddesi" ifadesi yerine benim onun ibaresini açıklarken yaptığım gibi
"kendi bölgesindeki yaygın gıda maddesi" ifadesini kullansaydı daha
iyi olurdu. Çünkü kişinin yaşadığı bölgede birden fazla gıda maddesi bulunmakla
birlikte bunların bir kısmı daha yaygın olsa fitrenin yaygın olandan verilmesi
gerekir. Ayrıca böyle söylemiş olsaydı daha sonra gelen kendisinin şu
ifadesiyle de uyumlu olurdu: "Bölgede birden fazla gıda maddesi olup
bunlar içinde yaygın olan yoksa kişi dilediğini seçer". (ŞirbinI)
2. DAHA DÜŞÜK OLAN GIDA
MADDESİ YERİNE DAHA ÜSTÜN OLAN GIDA MADDESİNİN VERİLMESİ VEYA BUNUN AKSİNİN
YAPILMASI
a. Yukarıdaki ilk iki
görüşe göre daha düşük olan gıda maddesi yerine daha üstün olan gıda maddesi
verilirse bu yeterli [olur mu? Bu konuda iki görüş bulunmaktadır:]
[Birinci görüş]
Bu yeterli olur. Çünkü
bu durumda kişi fazladan bir iyilik yapmış olur. Bu, zekatta iki yaşına basmış
dişi deve yerine üç yaşına basmış dişi deve veren kimsenin durumu gibidir.
(kıyas)
[İkinci görüş]
Zekat olarak arpa
vermesi gereken kişinin arpa yerine buğday vermesi, gümüş vermesi gereken
kişinin gümüş yerine altın vermesi nasıl ki yeterli olmuyorsa bu da yeterli
olmaz.
İlk görüşte olanlar
ikinci görüş sahiplerinin kı yas yaptığı iki mesele arasında şu farkın
bulunduğunu belirtmişlerdir: Zekat malın kendisine ilişir, bu yüzden kişiye
Allah'ın kendisine verdiği nimeti hak sahipleri ile paylaşması emredilmiştir.
Fitre ise [malın değil] bedenin zekatı olup burada bedenin beslendiği ve onu
ayakta tutan madde esas alınmıştır.
b. Daha yüksek bir gıda
maddesi yerine daha düşük gıda maddesi vermek -verilmesi hak olanda eksiklik
olduğu için- yeterli değildir. Bunda hak sahiplerine zarar verme söz konusudur.
3. DAHA YÜKSEK VE DAHA
DÜŞÜK GIDA MADDESİNİ BELİRLEMEDE GÖZ ÖNÜNDE BULUNDURULACAK HUSUS
[Fitre verirken, daha
üstün olan veya daha düşük olan gıda maddesini belirlemede hangi husus göz
önünde bulundurulacaktır? Bu konuda mezhep içinde iki görüş bulunmaktadır:]
[Birinci görüş]
Hak sahiplerinin
menfaatini gözetmek amacıyla bu konuda gıda maddesinin değeri dikkate alınır.
[İkinci görüş]
Daha doğru olan görüşe
göre ise gıda maddesinin çokluğu esas alınır. Çünkü fitre vermekle amaçlanan
şey budur.
4. GIDA MADDELERİNİN EN
ÜSTÜN OLANINDAN EN DÜŞÜK OLANINA DOĞRU SIRALANMASI
Nevevi daha sonra bu
ikinci görüş doğrultusunda şu şekilde bazı ayrıntılar [çıkarımlar]
zikretmiştir:
a. Buğday
Buğday, gıda maddeleri
içinde en yararlısı olduğu için [fitre olarak buğday verilmesi] hurma, pirinç,
üzüm ve arpa verilmesinden daha iyidir.
Maverdi şöyle demiştir:
"Gıda maddelerinin en üstünü bölgeden bölgeye değişir" şeklinde görüş
belirtilirse bu da uygun bir görüş olur.
Bu görüş "Fitrede
bölgedeki en yaygın gıda maddesi dikkate alınır, bölgenin kendisi dikkate alınmaz"
denilerek reddedilmiştir.
b. Arpa-hurma-üzüm
[Arpanın hurmadan üstün
olup olmadığı konusunda mezhep içinde iki görüş bulunmaktadır:]
[Birinci görüş]
Daha doğru olan görüşe
göre -gıda edinme bakımından daha ileri derecede bulunduğundan- [fitre olarak]
arpa [vermek] hurmadan daha iyidir.
Yine daha doğru görüşe
göre hurma da üzümden -yukarıdaki gerekçe sebebiyle- daha üstündür. Buna göre
arpa üzümden evleviyetle üstün olur.
[İkinci görüş]
Değerleri göz önünde
bulundurulduğunda hurma, arpadan; üzüm de hurmadan daha üstündür.
İlk görüşe göre-arpanın
pirinçten, pirincin de hurmadan daha üstün olması gerekir.
C. BİRDEN FAZLA FİTRE
VERECEK OLAN KİŞİNİN BİRDEN FAZLA GIDA MADDESİNDEN FİTRE VERMESİ
Kişi kendi fitresi
olarak kendi temel gıda maddesi olan ve vermesi gereken maddeden verip, yakını
veya fitresini vermek zorunda olduğu karısı, kölesi yahut iznini alarak
fitresini ödediği kimse yerine kendi ödediğinden daha üstün bir gıda maddesi
verebilir. Çünkü bu durumda fazladan bir iyilik yapmış olur, Bu, zekat olarak
vermesi gereken deve yaşından daha küçük yaşta devesi olan kişinin telafi
olarak bir deve yerine iki koyun, bir başka deve yerine yirmi dirhem vermesine
benzer. (kıyas)
D. BİR SA'
MİKTARINDAKİ YİYECEĞİN BÖLÜNMESİ
Yemin keffaretinde
yükümlülük nasıl ki beş fakiri giydirme ve beş fakiri doyurma şeklinde
bölünemiyorsa tek bir kişinin fitresi olarak verilecek bir sa' miktarındaki
gıda maddesi de iki ayrı cinse -bu cinslerden biri diğerinden daha üstün olsa
bile- bölünemez.
"Tek bir kişinin
fitresi olarak verilecek" ifademiz iki kişi için verilecek fitreyi
dışarıda bırakmaktadır. Örneğin bir kimsenin, temel gıda maddeleri birbirinden
farklı olan iki değişik bölgede yaşayan kölede veya iki tane kısmı kölede yüzde
ellişer hissesi bulunsa bir sa' miktarındaki fitrenin iki farklı cinsten
verilmesi caiz olur.
"İki ayrı
cins" ifademiz bir cinse ait iki ayrı türü dışarıda bırakmaktadır. Şayet
her ikisi de bölgede yaygın olarak var ise bir sa' miktarındaki fitrenin iki
türden verilmesi caiz olur.
E. BİRDEN FAZLA GIDA
MADDESİNİN TÜKETİLDİĞİ BİR BÖLGEDE FİTRENİN DURUMU
Kişi birden fazla gıda
maddesinin tüketildiği ve herhangi birinin diğerlerinden daha yaygın olmadığı
bir bölgede yaşıyorsa, şayet kişinin kendi tükettiği gıda maddesini esas
almıyorsak -ki daha önce geçtiği üzere itimad edilen görüş budur- bu durumda
kişi dilediği gıda maddesi üzerinden fitresini verebilir; çünkü hiçbiri
diğerlerinden daha öncelikli değildir. Üç yaşını bitirmiş ve iki yaşını
bitirmiş develer bir kişinin zekatında birleştiğinde fakirler için daha yararlı
olan develer verilir, burada ise fakirler için daha yararlı olanı verme
zorunluluğu yoktur; çünkü zekat [fitreden farklı olarak] malın kendisi üzerinde
farz olmaktadır.
Bu durumda gıda maddesi
olma bakımından hangisi daha üstün ise onu vermek daha faziletlidir. Çünkü
Allah (c.c.) şöyle buyurmuştur: Sevdiğiniz şeylerden Allah yolunda harcamadıkça
iyiliğe kavuşamazsınız. [Al-i İmran, 92]
Fitre verecek kişinin
yaşadığı bölgedeki insanlar buğdayı arpa ile karıştırarak tüketiyorsa her iki
karışım eşit oranlı ise fitre verecek kişi seçim hakkına sahip olur. Şayet biri
diğerinden daha fazla ise fitrenin fazla olandan verilmesi gerekir.
Şayet kişinin elinde
yarısı bundan yarısı da diğerinden olmak üzere iki cins gıda maddesi varsa, ne
yapması gerektiği ile ilgili mezhep içinde iki hüküm vardır. Daha uygun olanına
göre kişi kendisine farz olanın yarısını verir, diğerini vermesi caiz değildir.
Bunun sebebi daha önce belirttiğimiz "bir sa' miktarının iki farklı cinse
bölünmesinin caiz olmaması" dır.
Fitre verecek kişinin
yaşadığı bölgede fitre olarak verilmeye elverişli bir gıda maddesi bulunmasa,
örneğin o bölgede yaşayanlar nadir olarak tüketilen gıda maddelerini
tüketiyorlarsa, o bölgeye en yakın bölgede tüketilen temel gıda maddelerinden
fitre verilir. O bölgeye iki belde eşit yakınlıkta olsa ve her iki bölgede
yaygın olan gıda maddeleri birbirinden farklı olsa kişi dilediği gıda
maddesinden fitresini verebilir. Daha değerli olandan vermesi daha faziletlidir.
F. FİTRESİ VERİLECEK
OLAN KÖLENİN FİTREYİ VEREN KİŞİDEN FARKLI BİR BÖLGEDE YAŞAMASI
Kişinin kölesi fitreyi
verecek şahıstan farklı bir bölgede bulunsa [fitreyi verecek olan şahsın mı
yoksa kölenin mi yaşadığı bölge esas alınır? Bu konuda mezhep içinde iki görüş
bulunmaktadır:]
[Birinci görüş]
Daha doğru olan görüşe
göre bu durumda kölenin yaşadığı bölge dikkate alınır. Bu "fitre ilk
olarak adına verilen şahsın üzerine farz olur, daha sonra onu verecek kişi
üstlenir" görüşü üzerine dayalı bir hükümdür ki daha doğru olan görüş de
budur.
[ikinci görüş]
Efendinin yaşadığı bölge
dikkate alınır. Bu "fitre, başkası adına fitreyi ödecek şahıs üzerine farz
olur" görüşü esas alınarak verilmiş bir hükümdür ki diğer görüş bundan
daha güçlüdür.
G. FİTRE OLARAK
VERİLECEK GIDA MADDESİNİN KUSURSUZ OLMASI
Fitre olarak -şayet ekin
verilmesi gerekli hale gelmişse- verilmesi gereken şeylde iki özellik bulunması
gerekir:]
a) Dane olarak verilmesi
gerekir. Bunun [kendisinin değil de] değerinin verilmesinin caiz olmadığı
ittifakla benimsenmiştir. Dane yerine ekmek, un, kavut vb. şeyler vermek de
caiz değildir. Çünkü dane, bu üçünün uygun olmadığı şeyler için uygundur.
b) Kusurdan uzak olması
gerekir. Buna göre kişi kendisi tüketiyor olsa bile kurtlanmış [çürümüş] veya
kusurlu daneler verirse bu yeterli olmaz. Yüce Allah şöyle buyurmuştur:
Harcamak için, size verildiğinde küçümser şekilde bakışlarınızı çevirmeden
kabul etmeyeceğiniz bayağı şeyleri seçmeyin. [Bakara, 267]
BİR SONRAKİ SAYFA İÇİN
AŞAĞIDAKİ LİNK’E TIKLAYIN
7. ZENGİN KÜÇÜK
ÇOCUĞUN FİTRESİNİN BABA TARAFINDAN ÖDENMESİ