NAMAZ / SECDE-İ SEHV

3. İMAMA UYAN KİŞİNİN SEHİV SECDESİNE İLİŞKİN HÜKÜMLER

İmama uyan kişi namazda yanıldığında bunu imam yüklenir [onun için kişi secde etmez]

Kişi imamın selam verdiğini zannederek selam verse, sonra imamın selam vermediği anlaşılsa imamla birlikte selam verir sehiv secdesi yapmaz.

Teşehhüdde iken, niyet ve tekbir dışında bir rüknü terk ettiğini hatırlasa imamın selam vermesinden sonra rekata kalkar, sehiv secdesi yapmaz.

İmam selam verdikten sonra imama uyan kişinin yaptığı hatayı imam yüklenmez. Buna göre mesbuk (4) imamın selam vermesi ile selam verse namazına devam eder, sonra sehiv secdesi yapar.

(4) Mesbuk İmama namazın başında değil de arasında veya sonunda uyan kımse.

İmamın yaptığı hata imama uyan için de geçerli olur. Şayet imam sehiv secdesi yaparsa imama uyması gerekir. İmam sehiv secdesi yapmazsa Şafii'nin açık ifadesine göre imama uyan kişi bunu kendisi yapar.

Mesbuk, bir imama uyduktan sonra imam yanılsa, -daha doğru olan görüşe göre imam ın önce yanılması da böyledir- sahih olan görüşe göre imam la birlikte sehiv secdesi yapar sonra namazın sonunda sehiv secdesi yapar.

İmam secde yapmazsa, Şafii'nin açık ifadesine göre mesbuk kendi namazının sonunda sehiv secdesi yapar.

A. İMAMA UYAN KİŞİNİN YANILMASINI İMAM YÜKLENİR

B. İMAMIN SELAM VERDİĞİNİ ZANNEDEREK SELAM VERME

C. İMAMA UYAN KİŞİNİN NAMAZIN BİR RÜKNÜNÜ TERK ETMESİ

D. İMAMA UYAN KİŞİNİN İMAM SELAM VERDİKTEN SONRA HATA YAPMASI

E. MESBUK'A [İMAMA SONRADAN UYAN KİMSEYE] İLİŞKİN HÜKÜMLER

F. İMAMIN HATASI İMAMA UYANI DA BAĞLAR

G. İMAM HATA ETTİĞİ HALDE SEHİV SECDESİ YAPMAZSA İMAMA UYAN KİŞİ NE YAPAR?

H. MESBUK'UN UYDUĞU İMAMIN YANILMASI

A. İMAMA UYAN KİŞİNİN YANILMASINI İMAM YÜKLENİR

İmama uyan kişi namazda yanıldığında bunu imam yüklenir [onun için kişi secde etmez]

İmam, kendisine uyan kişinin uyduğu esnada yaptığı hissı ve hükmı yanılmayı üstlenir. Örneğin imama uyan kişi birinci teşehhüdü terk etse [hissı yanılma] veya korku namazında ordunun ikinci grubu namazın ikinci rekatında yanılsa [hükmı yanılma] imam bunu üstlenir.

[*] - Bunun delili Nebi (s.a.v.)'in şu sözüdür: Imam kefildir.

Bu hadisi Ebu Davud rivayet etmiş, İbn Hibban da sahih olduğunu söylemiştir. (Ebu Davud, salat, 517; İbn Hibban, salat, 1671)

Maverdi şöyle demiştir: Allah daha iyi bilir ya imamın kefilolmasının anlamı, onun kendisine uyan kişinin hatasını yüklenmesidir. Nitekim o kıraati açıktan yapmayı, sure okumayı ve başka hususları da kendisi yüklenmektedir.

[*] - Ayrıca bir namazda Muaviye Nebi (s.a.v.)'in arkasında namaz kılarken hapşıran bir kimseye Yerhamükallah dedi. Bunun için sehiv secdesi yapmadığı gibi, Nebi (s.a.v.) de ona secde yapmasını emretmedi.

Rafii ve Nevevl'nin "korku namazı" konusundaki açıklamaları, imamın, kendisine uyan kimsenin uymadan önceki hatasını da yükleneceği gibi bir anlama gelse bile "uyduğu esnada yaptığı yanlışı yüklenir" ifadesi "imama uymadan önce yapılan hata"yı dışarıda bırakmaktadır. Örneğin kişi tek başına namaz kılarken bir hata yapsa sonra imama uysa imam bu hatayı yüklenmez. Çünkü kişi hatayı yaptığı esnada imama uymakta değildir. Kişinin imama uymasından önce imamın yaptığı hata ona uyanı da bağladığı halde, imama uymadan önce kişinin yaptığı hatayı imamın yüklenmemesinin sebebi şudur: Dinde, imamın namazındaki eksikliğin ona uyanın namazına da sirayet ettiği bilinmekle birlikte bunun aksi bilinmemektedir. Yine imam, kendisine uyan kişinin, uyma işlemi bittikten sonraki hatasını da üstlenmez. Bu konu birazdan gelecektir.

B. İMAMIN SELAM VERDİĞİNİ ZANNEDEREK SELAM VERME

Kişi imamın selam verdiğini zannederek selam verse, sonra imamın selam vermediği anlaşılsa imam la birlikte selam verir sehiv secdesi yapmaz.

Imama uyan kişi imamın selam verdiğini zannederek selam verse, sonra imamın selam vermediği anlaşılsa imamla birlikte veya daha iyisi imamdan sonra selam verir. Çünkü imamdan önce selam vermesi caiz değildir. İmama uyması esnasında yaptığı bu hatadan dolayı sehiv secdesi yapması gerekmez, imam onun yaptığı hatayı yüklenir.

C. İMAMA UYAN KİŞİNİN NAMAZIN BİR RÜKNÜNÜ TERK ETMESİ

Teşehhüdde iken, niyet ve tekbir dışında bir rüknü terk ettiğini hatırlasa imam ın selam vermesinden sonra rekata kalkar, sehiv secdesi yapmaz.

İmama uyan kişi namazın sonunda teşehhüdde iken, teşehhüdden daha önce veya daha sonra, imama uyma esnasında namazın bir rüknünü terk ettiğini hatırlasa ama bunun hangi rükün olduğunu bilemese imamın selam vermesinden sonra bir rüknünü yapmadığı rekatı kılmak için kalkar. İmama uyma esnasında hata yapmış olduğu için sehiv secdesi yapmaz.

Unuttuğu rüknün niyet ve başlama tekbiri dışında bir rükün olması gerekir. Zira bunları unutmuşsa "imama uyma konusunda gerekli olan şey" terk edildiği için kişi bunu daha sonra telafi etmek için geri dönmez.

Et-Tahkik'te yer aldığına göre kişi hangi rüknü terk ettiğini biliyorsa yalnızca bu rüknü yapar ve sehiv secdesi yapar. Burada se hiv secdesini imam yüklenmemiştir; çünkü imamın selam vermesinden sonra yaptığı şeyde şüpheye düşmüştür. Bu şuna benzer: Mesbuk imamı rükuda iken yakalayıp yakalamadığı konusunda şüphe etse bir rekat daha kılar ve tek başına iken geçirdiği şüphe sebebiyle de sehiv secdesi yapar. Mesbuk ayağa kalktıktan sonra rükuya yetişmiş olduğunu anlasa bile sehiv secdesi yapar; çünkü tereddütlü olarak yaptığı şeyin fazlalık olma ihtimali söz konusudur.

Niyet ve başlama tekbirine gelince bunlar da kişinin fazlalıklarından olmakla birlikte bunlardan birini telafi etmek namaz içinde söz konusu olmaz. [Bunun için namazı yeniden kılmak gerekir].

D. İMAMA UYAN KİŞİNİN İMAM SELAM VERDİKTEN SONRA HATA YAPMASI

İmam selam verdikten sonra imama uyan kişinin yaptığı hatayı imam yüklenmez.

İmam selam verdikten sonra imama uyan kişi -ister mesbuk [sonradan uymuş] olsun, isterse baştan beri uymuş olsun- hata yapsa imam bunu üstlenmez. Çünkü selam ile birlikte imama uyma sona ermiştir. Nitekim kişi imama uymadan önce bir hata yaptığında imam bunu da üstlenmez.

E. MESBUK'A [İMAMA SONRADAN UYAN KİMSEYE] İLİŞKİN HÜKÜMLER

A. MESBUK'UN YANILARAK İMAMLA BİRLİKTE SELAM VERMESİ

Mesbuk imamın selam vermesi ile [yanılarak] selam verse namazına devam eder, sonra sehiv secdesi yapar.

1. Mesbuk yanılarak imamla birlikte selam verse sonra derhal durumu hatırlasa namazına devam eder, yanılması sebebiyle sehiv secdesi yapar. Çünkü yanılması, imama uymanın bitmesinden sonra olmuştur.

2. Bu gerekçeden "mesbuk imamla birlikte selam verse sehiv secdesi yapmaz." sonucu çıkmaktadır ki -Ezrai'nin belirttiği üzerebu doğrudur. İbnü'l-Üstaz(5) ise bu konuda iki ihtimalin de geçerli olduğunu belirtmiştir.

(5) "İbnü'l-Üstaz" adıyla meşhur olan bu alimin adı Kemaleddin Ahmed b. Abdullah el-Halebı'dir (v. 721). İmam Gazall'nin el-Vasft adlı eserini dört cilt olarak şerhetmiştir.

B. MESBUK'UN İMAMIN SELAM VEHDİĞİNİ ZANNEDEREK AYAĞA KALKMASI

İmama birinci re kattan sonra uymuş olan kişi imamın selam verdiğini zannederek ayağa kalksa;

a) İmam selam vermeden önce bir rekat namaz kılsa bu rekat dikkate alınmaz, çünkü zamanından önce yapılmıştır. İmam selam verince bu rekatı tekrar kılar, ancak imama uyma hükmü devam ettiği için sehiv secdesi yapmaz.

b) Kıyamda iken imam ın selam vermesinden önce ayağa kalktığını anlasa -imama uymaktan ayrılmasını caiz görsek bile- oturması gerekir; çünkü ayağa kalkması muteber değildir. Oturduktan sonra imam hala selam vermemişse Mesbuk dilerse imama uymaktan ayrılır, dilerse selam vermesini bekler.

c) Durumu bilmeksizin -imamın selam uermesinden sonra bile olsa- rekatı tamamlarsa bu rekat dikkate alınmaz. Bu rekatı tekrar kılar ve imamın selamından sonra fazladan kıldığı bölüm için sehiv secdesi yapar.

Namazdan çıkmaya niyet etse -ue aleyküm dememiş olsa bilesehiv secdesi yapar. İsnevi bunun kıyasa uygun olan görüş olduğunu söylemiştir.

F. İMAMIN HATASI İMAMA UYANI DA BAĞLAR

İmamın yaptığı hata imama uyan için de geçerli olur.

1. İmamın abdestli iken yaptığı hata imama uyan kimse için de geçerli olur. İmam hata yaptıktan sonra abdestini bozsa da bu hüküm geçerlidir. Çünkü imamın namazındaki eksiklik imama uyan kişinin namazına da sirayet etmiştir. Ayrıca imam kişinin hatasını yüklenmektedir.

2. İmamın abdestsiz olduğu anlaşılsa imamın yaptığı hata ona uyan kimseyi bağlamaz, imam da kendisine uyan kişinin hatasını O yüklenmez. Çünkü yanılma esnasında gerçek anlamda imama uyma söz konusu olmamıştır.

[Soru]: Abdestsiz bir kimsenin arkasında kılınan namaz, İmam Şafiı'nin meşhur ifadesine göre cemaatle kılınan bir namaz yerine geçer. Hatta Cuma namazında imamın abdestsiz olduğu sonradan anlaşılsa -şayet cemaat sayısı imam dışındaki kalabalık tarafından tamamlanmışsa- Cumanın tekrar kılınması gerekmez.

[Cevap]: Bu namazın "cemaatle namaz" kabul edilmesi, imamın hatasının cemaati bağlamasını gerektirmez. Çünkü sehiv secdesinin gerekli olması bunun imamdan istenmesine tabidir. Oysa imam abdestsiz olduğu için namazı batıl olduğundan sehiv secdesi ile hatayı telafi edemeyeceğine göre cemaat de bunu yapmaz.

Şayet imam sehiv secdesi yaparsa imama uyması gerekir.

3. Kişi bir imama uysa, imam sehiv secdesi yaptığında, kişi imamın hata yaptığını bilmese bile imama uyanın da yapması gerekir. Bu durumda imam ın hata yapmış olduğunu kabul eder. Hatta bu durumda imam bir secde ile yetinse imama uyan kişi bir tane daha yapar ve imamın bir defa daha yanıldığını kabul eder. Bu ikinci secde imama uymaktan dolayı değil imamın yanılmasından dolayıdır.

4. Şayet imama uyan kişi, imamı sehiv secdesi yaptığı halde kasten bunu terk etse, imama uyma esnasında ona muhalefet ettiğinden dolayı namazı bozulur.

Bu şundan farklıdır: İmam unutarak beşinci rekata kalksa imama uyan kişi Mesbuk bile olsa kalkması caiz değildir. Bu durumda imama uyan kişi imamının bir rekatta bir rüknü eksik bıraktığını kabul eder. Çünkü imamın beşinci rekata kalkması alışılan bir durum değildir. Sehiv secdesi ise böyle değildir. Çünkü hata sebebiyle imamın sehiv secdesi yapması görülen bir durumdur.

Nebi (s.a.v.) ile birlikte öğle namazı namaz kılanların o beşinci rekata kalktığında onunla birlikte kalkmalarına gelince, onlar namazın rekat sayısının arttırılıp arttırılmadığını kesin olarak bilmiyorlardı. Çünkü o dönem vahyin indiği bir dönem olduğu için namaz rekatlarının sayısının artması da eksilmesi de mümkündür. Nitekim bu yüzden sahabe "namazın rekat sayısı mı arttı ey Allah'ın Resulü?" diye sormuşlardır.

Bu hüküm, ileride Cuma namazı konusunda gelecek şu hükümle çelişmez:

Mesbuk imamını teşehhüdde iken görse namaza başlarken Cuma'ya niyet eder, çünkü imam, namazında bir rekat daha kılmasını gerektirecek bir şey unutmuş olabilir.

Arada çelişki yoktur; çünkü Hocam Remll'nin de dediği üzere Cuma namazında mesbuk imamına ileride gelecek bir şey konusunda -şayet bunu biliyorsa- uymaktadır. Bizim meselemizde ise bunu bilmemektedir.

Er-Rovdo'da -tıpkı Aslü'r-Ravda'da olduğu gibi- şu hüküm [imama sehiv secdesinde uyma kuralından] istisna edilmiştir: İmama uyan kişi imamın hangi sebeple sehiv secdesi yaptığını bilse ve imamın bu zannında yanıldığını bilse, örneğin imam bir rüknü terk ettiğini düşünerek sehiv secdesi yapsa, imama uyan kişi ise imamın o rüknü yaptığını bilse -Rafii ve Nevevi'nin belirttiğine göre- bu durumda kişi imama uymaz.

Sonraki alimlerden biri şöyle demiştir: Bu, hem gerçekleşmesi hem hükmü hem de istisnası açısından problemlidir.

Böyle bir meseleyi düşünmek şu açıdan problem teşkil eder: Kişi, imamın hangi sebeple sehiv secdesi yaptığını nereden bilecek?

Cevap: Kesin bilmesi gerekmez, buna dair zanda bulunması yeterlidir.

Hükmündeki problem şudur: İmam yanıldığını düşünerek bir sebeple secde etse sonra bunun böyle olmadığı ortaya çıksa o zaman bunun için sehiv secdesi yapması gerekir. İkinci defa secde yaptığında ise imama uyan kişinin de bu secdeyi yapması gerekir.

Cevap: İmama uyan kişi ikinci secdeyi yapsa bile ilk secdeyi yapmaz ..

Istisnadaki problem şudur: Bu imam gerçekte yanılmamıştır, o halde bu mesele "imamın yanılması"na ait hükümden nasıl istisna edilir?

Cevap: Bu, görünüşte bir istisnadır.

G. İMAM HATA ETTİĞİ HALDE SEHİV SECDESİ YAPMAZSA İMAMA UYAN KİŞİ NE YAPAR?

İmam sehiv secdesi yapmazsa Şafii'nin açık ifadesine göre İmama uyan kendisi yapar.

1. [Namazda sehiv secdesini gerektiren bir şey yapan] imam; kasten, yanılarak veya sehiv secdesinin selamdan sonra olduğuna inanarak sehiv secdesi yapmazsa [imama uyan kişi sehiv secdesi yapar mı? Bu konuda biri doğrudan Şafii tarafından ifade edilen diğeri de tahric yoluyla ortaya konan iki görüş vardır:]

[Birinci görüş]: İmam Şafii'nin açık ifadesine göre imamın selam vermesinden sonra imama uyan kişi sehiv secdesi yapar. Böylelikle eksikliği telafi etmiş olur.

Bu hüküm şundan farklıdır: İmam ilk teşehhüdü veya tilavet secdesini yapmasa imama uyan kişi bunları yapmaz; çünkü bunlar namaz esnasında olan fiillerdir. İmamdan ayrı olarak tek başına bunları yaparsa imama muhalefet etmiş olur.

[İkinci görüş]: Tahric yoluyla ortaya konan bir görüşe göre bu durumda imama uyan kişi sehiv secdesi yapmaz. Çünkü kendisi yanılmamış, imam yanılmıştır. İmamla birlikte secde yapması ona uymak içindi, kendisine uyulan secde etmeyince ona uyan hiç etmez.

2. Yukarıdaki ilk görüşe göre kişi imamının selam vermesinden sonra secde yapmak üzere imamdan geri kaldığında imam geri dönüp sehiv secdesi yapsa, kişi ona uymaz. İster imamın dönmesinden önce secde yapmış olsun ister yapmamış olsun fark etmez. Çünkü ilk durumda [şayet secdeyi yapmışsa] secde yapmakla, ikinci durumda ise imamın selam vermesinden sonra namaza devam etmekle imama O uymaya son vermiştir. Her iki durumda da tek başına secde yapar.

Bu şundan farklıdır: Mesbuk, namazının kalan kısmını kılmak üzere ayağa kalksa [daha sonra imam sehiv secdesi yapsa] -İsnevı'nin dediği üzerekıyasa uygun olan imama uymak üzere geri dönmesidir.

Arada şu fark vardır: Mesbuk'un namazı tamamlamak üzere ayağa kalkması farzdır. Diğer kişinin sehiv secdesi yapmak üzere imamdan geri kalması ise onun seçimine bağlıdır. O secde etmeyi tercih ettiğinde imama uymaya son vermiş olur.

Söz konusu durumda imama uyan kişi unutarak imamla birlikte selam verse, imam sehiv secdesine geri döndüğünde onun da imama uyarak sehiv secdesi yapması gerekir. Çünkü unutarak selam verdiğinde selam konusunda imama uymuştur. Şayet bu durumda imamla birlikte sehiv secdesi yapmayıp geri kalırsa namazı bozulur. Yani secde yapmaya engelolan bir durum yoksa bozulur. Engel abdestinin bozulması veya kısaltarak kıldığı namazda ikamete niyet etmek, geminin ikamet ettiği yere ulaşması vb. bir şey olabilir.

Söz konusu durumda imama uyan kişi bilerek imamla birlikte selam verse, imam sehiv secdesine döndüğünde bu kişi imama uyamaz; çünkü bilerek selam verdiğinde imama uymayı sonlandırmıştır.

H. MESBUK'UN UYDUĞU İMAMIN YANILMASI

A. İMAMIN SEHİV SECDESİ YAPMASI

Mesbuk, bir imama uyduktan sonra imam yanılsa, -daha doğru olan görüşe göre imamın önce yanılması da böyledir- sahih olan görüşe göre imamla birlikte sehiv secdesi yapar sonra namazın sonunda sehiv secdesi yapar.

Mesele:

Mesbuk;

[Birinci durum]: Bir imama uyduktan sonra imam namazda yanılsa,

[İkinci durum]: -Daha doğru olan görüşe göre imamın mesbukun uymasından önce yanılması da böyledir-

İmam sehiv secdesi yapsa [bu durumda mesbuk ne yapar? Bu konuda çeşitli görüşler vardır]

[Birinci görüş]: Doğru olan görüşe göre her iki durumda da mesbuk imama uymaya riayet etmek için imamla birlikte secde yapar. Daha sonra namazının sonunda bir daha sehiv secdesi yapar. Çünkü bu, sonradan meydana gelmiş olan sehiv secdesinin yapılacağı zamandır.

[İkinci görüş]: Doğru görüşün karşısında yer alan görüşe göre mesbuk imamla birlikte secde yapmaz. Çünkü sehiv secdesi namazın sonunda yapılır.

[Şafii'ye ait] bir görüşte ilk durumda, mezhep alimlerine ait bir görüşte [vecih] ise ikinci durumda mesbuk -imama uymuş olmak için- onunla birlikte secde eder. Kendi kıldığı namazın sonunda sehiv secdesi yapmaz. Bu, daha önce tahric yoluyla ortaya konan görüştür.

Bir görüşe göre -ki bu daha doğru görüşün karşısında yer alan görüştür- İkinci durumda mesbuk ne imam la birlikte ne de kendi namazının sonunda secde eder. Çünkü o, namazdaki hatalı bölümde bulunmamıştır.

Mesele:

İmam unutarak beşinci rekata kalksa, imama uyan kişi daha önce değil imam rekatın rüku pozisyonuna geldikten sonra imama uymayı bıraksa -tıpkı imam gibi- sehiv secdesi yapar.

Mesele:

Şafii mezhebine bağlı biri hanefi bir imama uysa, imam sehiv secdesi yapmadan önce selam verse, imama uyan kişi [ne yapar? Bu konuda farklı görüşler vardır]

[Birinci görüş]: Bu kişi kendi mezhep esasına uyarak selam vermeden önce sehiv secdesi yapar, imamla birlikte sehiv secdesi yapmak için onu beklemez. Çünkü imam selam verdiği anda kişinin ona uyması bitmiştir.

[İkinci görüş]: [Zayıf] bir görüşe göre selamdan sonra sehiv secdesi yapma konusunda imama uyar.

[Üçüncü görüş]: [Zayıf] bir başka görüşe göre imam selam verdiğinde selam vermeyip bekler; imam sehiv secdesi yaptığında onunla birlikte sehiv secdesi yapar.

Bu, kişi imama baştan beri uyduğunda geçerlidir. Şayet kişi imama sonradan uymuşsa [Mesbuk ise] o zaman imamın namazından çıkar, kendi namazını tamamlar ve namazın sonunda sehiv secdesi yapar.

Bundan ilk anda şöyle bir şeyanlaşılmaktadır: Kişi kılmadığı rekatı kılmak için ayağa kalktığında imama uymaktan ayrılmaya niyet eder.

Güçlü olan görüş bu durumda kişinin imamdan ayrılmaya niyet etmesinin gerekli olmamasıdır. Çünkü alimler "imama uymak imamın selam vermesiyle biter" demişlerdir.

B. MESBUK'UN UYDUĞU İMAMIN YANILDlĞI HALDE SEHİV SECDESİNİ TERK ETMESİ

İmam secde yapmazsa, Şafil'nin açık ifadesine göre Mesbuk kendi namazının sonunda sehiv secdesi yapar.

Her iki durumda da (6) imam sehiv secdesi yapmasa [Mesbuk ne yapmalıdır? Bu konuda iki görüş vardır]

(6) Gerek mesbuk imama uymadan önce gerek mesbuk imama uyduktan sonra. (çev)

[Birinci görüş]: Şafil'nin açık ifadesine göre Mesbuk kendi namazının sonunda sehiv secdesi yapar.

[İkinci görüş]: Bunun karşısında yer alan görüş daha önce geçen tahric yoluyla çıkarılmış görüştür.

BİR SONRAKİ SAYFA İÇİN AŞAĞIDAKİ LİNK’E TIKLAYIN

4. SEHİV SECDESİNİN SAYISI, YAPILIŞ ŞEKLİ VE ZAMANI