BİRİ DİĞERİNE KATILMIŞ
İKİ SINIF YİYECEK
Bize er-Rebi' haber
verip dedi ki: Şafii dedi ki: Sünnetle buna dair nas ile gelmiş bir haber ve kıyas
ile de bir delalet bulunmaktadır. Buna göre iki sınıf farklı ise, birinin diğerine
fazla oluşunda ve elden ele alınıp verilmesi şartıyla bir sakınca yoktur. Vadeli
(nesie) satışta ise hayır yoktur. Bu nas; Ubade b. Samit'in hadisinde gayet açıktır.
Bunun dışındakiler ise, onun benzeri manalar hakkında buna kıyastır. Buna göre
bir müd buğdayın iki müd arpa ile bir müd buğdayın iki müd pirinç, bir müd buğdayın
iki müd darı, bir müd buğdayın iki müd hurma, bir müd hurmanın iki müd kuru üzüm,
bir müd kuru üzümün iki müd tuz, bir müd tuzun iki müd buğday ile değişiminde
bir sakınca yoktur. Tuzun tamamı ise bir sınıftır. İster kaya, ister deniz tuzu
olsun isterse de kendisine tuz denilen bir şeyler olsun.
Cinsleri farklı olan şeyler
hakkında da görüş budur. Bu sebeple bazısının diğerine elden ele olması şartıyla
fazlalığında bir sakınca yoktur. Fakat -meselaaltının gümüş e mukabil alınıp
verilmesinde olduğu gibi nesiede / veresiyede hayır yoktur. Bu hususta her
ikisi de (hüküm itibariyle) aynıdır, aralarında bir fark toktur. İşte bu bahsin
tamamı böyledir, kıyası da buna göredir. Yenilir yahut da içilir şeylerden olup
hakkında herhangi bir şey söylenmemiş olan şeylerin bir kısmı, diğer bir kısmına
mukabil satılır. Onun bir sınıfı, diğer bir sınıf ile satılması, altının altın
ile satılması gibidir. Yahut da bir sınıfın ona muhalif bir sınıf karşılığında
satılması, altının gümüş ile satılması gibidir, hiçbir hususta farklı değildirler.
Bir kimse bu kanaati kabul etmediği sürece hadise bağlı kalmış olmaz. Çünkü Rasulullah
(s.a.v.) tarafından satışı helal olan şeyler hakkındaki sözünün manası aynıdır.
Buğdayalıverişi yapan iki kişi, karşılıklı kabzdan önce birbirlerinden ayrılacak
olurlarsa, aralarındaki bu alışveriş, bozulur.
Dedi ki: Balın tamamı bir
tek sınıftır. Bu sebeple onun bir biriminin elden ele bir birime satılmasında
bir sakınca yoktur. Fakat elden ele de olsa birinin diğerinden fazla olmasında
da eşit olmasa ve fazla da olmasa nesie olarak alışverişinde hayır yoktur. Balın
bal ile satışı ancak mumundan süzülmüş olarak yapılır. Böyle olması mumun
baldan ayrı oluşundan dolayıdır. Eğer her ikisi tartı ile satılacak olup ama
birisindeki bal, mumdan daha az olursa aynı şekilde yine tartılarak balı satsa
ve onların her birisinde mum karışmış bulunup onlardan bal süzülmemiş olduğundan
ötürü, mumun ağırlığı da bilinmiyorsa, bilinmeyenin bilinmeyen karşılığında satılması
caiz değildir. Çünkü bu gibi durumlarda balın bal ile -biri diğerinden fazla
miktarda olması suretiyle- satılması mümkün olabilir. Ölçek ile satılmaları halinde
de durum böyledir.
Arasında saman artığı yahut
taş ya da karamuk bulunan bir ölçek buğdayın içinde bu kabilden herhangi bir şey
bulunmayan yahut arasında saman bulunan bir müd buğday karşılığında satılmasında
da bir hayır yoktur. Çünkü bu durumda -tıpkı bal karşılığında bal da anlattığım
gibi- buğdayın buğdaya mukabil biri diğerinden fazla ve miktarı bilinmeyecek şekilde
satılmasıdır. İşte ayırt edilebilmesi imkanı bulunup kendisinden başka şeylerin
de karışık bulunduğu bu kabilden her bir sınıf, aynı şekilde olup bunun karşılıklı
satılması ancak onunla karışık bulunandan arındırılması ile caiz olur. Şu kadar
var ki, ölçek ile satılan arasında karışık bulunan şeyler, eğer ölçümüne bir
fazlalık katmıyorsa -pek az miktardaki toprak ve toprak gibi oldukça ince saman
benzeri ise- bunlar ölçümüne bir fazlalık getirmez. Tartı ile yapılması halinde
ise, bu niteliğin bulunduğu hiçbir şeyde bir hayır yoktur. Çünkü bütün bunlar,
tartıyı arttırır. İşte başkasına benzer olan her bir şey böyledir. Bunun bir
birimi kendi cinsinden, aynı miktarda tartı ile bir birim mukabilinde satışında
bir hayır yoktur. Şayet karşılıklı aynı miktarda ölçek ile satılırsa ve ona karışık
olarak bulunan şey, cinsin ölçeğinde bir azalma yapıyorsa, beraberinde bir şeyler
bulunan buğdayın buğdaya mukabil satışında -anlattığım şekilde- da hayır yoktur.
Bunun bir benzeri de su karışmış sütün, ister su karıştırılmış olsun ister
olmasın, süt karşılığında satılmasıdır. Bunun böyle olması ise, katılan miktarın
yahut da her ikisinin karışımında bulunan suyun miktarının bilinememesidir. O
takdirde bu biri diğerinden fazlalıklı olarak sütün süte karşılık satılması olur.
Sonraki için tıkla: