DEVEKUŞUNUN FİDYESİ
[1229] Bize Said, İbn
Cüreycöen haber verdi. O Ata el-Horasani'den rivayet ettiğine göre, Ömer b. el-
Hattab, Osman, Ali b. Ebu Talib, Zeyd b. Sabit, İbn Abbas ve Muaviye (r.anhum)
ihramlı kişinin öldürdüğü devekuşu hakkında: Bir büyük baş deve (fidye olarak
keser) demişlerdir.
Şafii dedi ki: Bu hadis,
ilim ehli nezdinde sabit değildir ve bununla birlikte bu, karşılaştıklarımın
çoğunluğun görüşüdür. Onların görüşlerine göre devekuşuna karşılık bir deve
kesilir. Biz ise, devekuşu sebebi ile bir deve fidye verilir, kanaatimizi buna
istinaden değil kıyas yoluyla söyledik. Buna göre ihramlı bir kimse bir devekuşunu
öldürecek olursa, ondan dolayı bir deve kesmesi gerekir.
[1230] Bize Said, İbn
Cüreyc'den haber verdiğine göre, o Ataya şöyle demiştir: Ben devekuşunu
öldürmenin cezası olarak (o devenin) adını koyduğum sırada gebe idi. Sonra deve
doğum yaptı ve kurban kesilmesi gereken yere ulaşmadan önce yavrusu öldü. Bunun
tazminatını ödeyeyim mi? (Ata): Hayır, dedi. Ben dedim ki: Peki, onu yavru ile
beraber satın alsam ve onu hediye olarak kurbanlık etmek istesem, ama kurban
yerine ulaşmadan önce yavrusu ölse onun tazminatını öder miyim? Ata: Hayır,
dedi.
Şafii dedi ki: İşte bu
Atanın devekuşu sebebi ile bir devenin kurban edileceği görüşünde olduğunun
delilidir.
Bir devenin, onunla
birlikte bir de ceninin kesilmesini de gerektirecek bir durumun bulunduğu her
yerde deve ile cenin hakkında biz de onun gibi diyor ve cenini de onunla
birlikte kesilir diyoruz. Karnında yavrusu ile birlikte avlanan her bir av
hayvanı hakkında da tıpkı onun gibi, karnında yavrusu olan benzeri bir hayvanın
fidye olarak verileceğini söyleriz.
İHRAMLI KİMSENİN
DEVEKUŞU YUMURTASINI KIRMASI
[1231] Bize Said, İbn
Cüreyc'den haber verdi. O Atadan şöyle dediğini rivayet etti: Bilmeksizin
devekuşunun yumurtasını kırsan, onun tazminatını (fidye olarak) verirsin.
Bununla yüce Allah'ın haram kıldıklarını tazim etmiş olursun.
Şafii dedi ki: Biz de
böyle diyoruz. Çünkü av hayvanının yumurtası, onun bir parçasıdır. Çünkü
yumurta da bir av olur. Bu hususta kendileri ile karşılaşıp kendilerinden ilim bellediklerim
arasından muhalefet eden bir kimse olduğunu bilmiyorum. Ayrıca Atanın bu sözü,
yumurtanın tazminatının ödeneceğine ve bilmeden (bir şey telef eden kimse)ye
tazminat ödetileceğine de delildir. Çünkü bu hata yoluyla öldürmeye kıyasen bir
teleftir ve biz de böyle diyoruz.
Şafii dedi ki: Devekuşu
yumurtasında (fidye) onun değeridir. Çünkü o yumurta telef edildiği takdirde,
davarlardan benzeri bulunan bir hayvandan çıkan bir şeyaynı zamanda kuş
türünden değeri olan bir şeylerin kapsamına -çekirge ve başkaları
gibi-girmektedir. İşte çekirgeye kıyasen devekuşu yumurtasının da kıymeti
ödenir.
Ben Şafii'ye (Allah'ın
rahmeti ona) dedim ki: Bu hususta senedi ali bir rivayetin var mı, dedim:
- Bunun gibi sabit bir
şey yok. Ben:
- Peki o nedir, dedim.
Dedi ki:
[1232] Bana sika
(güvenilir bir kimse) Ebu Zinad'dan haber verdi. Onun rivayetine göre Nebi
(s.a.v.) şöyle buyurdu: "İhramlı kimsenin kırdığı devekuşu yumurtası
dolayısıyla kıymeti ödenir."
[1233] Bize Said b.
Salim, Said b Beşir'den haber verdi. O Katade'den, o Abdullah b. el-
Hüseyn'den, o Ebu Musa el- Eşari'den rivayet ettiğine göre, ihramlının kırdığı
devekuşu yumurtası hakkında bir gün oruç ya da bir yoksula yemek yedirmek
vardır, demiştir.
[1234] Bize Said, Said
b. Beşir'den haber verdi. O Katade'den, o Ebu Ubeyde'den, o Abdullah b.
Mesud'dan aynısını rivayet etti.
Şafii'ye dedim ki:
- Peki eğer devekuşu
yumurtasında yavru varsa ne dersin? Bana dedi ki:
- ihramlı bir kimsenin
davarlardan bir benzeri olmayan ve uçan kuştan izler de taşımayan türden telef
ettiği her bir şeye karşılık, ona o varlığı telef ettiği yerdeki kıymetini
ödemek düşer. Biz bunu insan olarak telef etmiş gibi de- ( ğerlendiririz. Bu
sebeple içinde yavru bulunmayan yumurtaya, içinde (yavru) bulunmayan yumurta
olarak, içinde yavru bulunan yumurtaya ise içinde yavru bulunan bir yumurta
olarak kıymet biçilir. Bu ikincinin kıymeti ise içinde yavru bulunmayan
yumurtanın değerinden daha çoktur. Dedim ki:
- Eğer yumurta bozuk ise
ne olur? O:
- Eğer kıymeti varsa
bozuk olarak ona kıymet biçilir ve kıymet tasadduk
edilir. Şayet onun bir
değeri yoksa, bundan dolayı sana da bir şey düşmez.
Şafii'ye dedim ki:
- Peki ihramlı kimse o
yumurtayı yiyebilir mi? O:
- Hayır çünkü o da av
türündendir ve bazen ondan avlanılacak bir hayvan
çıkar, dedi.
Şafii'ye dedim ki:
- Av hayvanı dediğin
kendisini korur fakat o (yumurta) kendisini koruyamaz. Şafii dedi ki:
- Bazı hallerde
kanatları kesilmiş ve küçük av hayvanı da bulunabilir. Bu durumda kendisini
koruyamaz. ihramlı kimse bununla birlikte böyle bir av hayvanını öldürürse,
cezasını öder. Dedim ki:
- Böyle bir hayvan, bir
zamanlar kendisini koruyabiliyordu yahut da neticede kendisini koruyabilecek
hale gelecek. O dedi ki:
- Yumurta da neticede kendisinden
bir yavru çıkacak sonra da o yavru kendisini koruyacak bir hale varır.
DEVEKUŞU YUMURTASI
HAKKINDA GÖRÜŞ AYRILIKLARI
Şafii'ye dedim ki:
- Devekuşu yumurtası
hakkında sana muhalefet etmiş kimse var mı? o:
- Evet dedi. Ben:
- Peki bu kimse ne der,
dedim. Dedi ki:
- Kimileri şöyle
demiştir: Devekuşu dolayısıyla bir deve gerektiğine göre o zaman (yumurtası) da
deve gibi yorumlanır.
[1235] Bu husus Ali
(r.a.)'tan hadis ilim ehlinin benzerini sabit kabul etmedikleri bir yoldan
rivayet edilmiştir. Bundan dolayı biz de onu almadık. Bir diğer sebep de şudur:
Bir kimseye bir şey vacip olursa, onu olup olmayacağı belli olmayan gayptekil
bilinmeyen bir şey ile cezasını ödemez. Onun cezasını fiilen mevcut bir şey ile
öder. Şafii'ye dedim ki:
- Ondan başka sana
muhalefet eden var mı? o:
- Evet, sanki bu görüşü
işitip de onu takip etmiş gibi görünen bir adam var,
dedi. Ben:
- Bu hususta ne dedi,
dedim. Dedi ki:
- Ona annesinin
değerinin onda birini ödemek düşer. Tıpkı cariyenin cenininde cariyenin onda
birinin değerini ödemek gerektiği gibi. Dedim ki: - Peki bunun açıklanabilir
bir tarafı var mıdır? O:
- Hayır. Çünkü eğer
yumurta bir cenin ise, o bu görüşü ile bir şey yapmış sayılmaz. Çünkü yumurta
annesinden ayrıdır. Dolayısıyla onun hükmü de bağımsız olarak kendisine aittir.
Cenin ise annesinden çıktıktan sonra diri olduğu halde bir kimse onu öldürse,
onun karşılığında bizatihi kendi değeri ödenir. Ölü olarak çıksa ve bir insan
onu kesse, bundan dolayı ona bir şey düşmez. Sen arzu edersen, yumurtayı bir
ölü ya da bir carılı olarak kabul et. Her iki durumda da ikisi arasında fark
görülmüştür. Yumurtanın ceninle ne alakası var? Çünkü yumurtanın hükmü ancak
kendisinin hükmüdür. Bu sebeple kendisi davar türünden olmadığına göre onun
hakkında ancak kendi değeri ile hüküm verilir.
Şafii dedi ki: Biri bana
dedi ki:
- Bu yumurta sebebi ile
bir şey düşmez. Çünkü yumurta hayvan değildir, yenilen bir şeydir. İhramlı bir
kişinin de bunu yeme hakkı vardır. Fakat bu ilim ehlinin benimsediği görüşe
muhalifiir.
Sonraki için tıkla:
YABAN ÖKÜZÜ,
YABAN EŞEĞİ, GEYİK VE DAĞ KEÇİSİ