SAHİH-İ MÜSLİM

ZEKAT

TAAM (BUĞDAY) KEŞ VE KURU ÜZÜM FITR SADAKASI

حدثنا يحيى بن يحيى. قال: قرأت على مالك عن زيد بن أسلم، عن عياض بن عبدالله بن سعد بن أبي سرح ؛ أنه سمع أبا سعيد الخدري يقول:

كنا نخرج زكاة الفطر صاعا من طعام، أو صاعا من شعير، أو صاعا من تمر، أو صاعا من أقط، أو صاعا من زبيب.

2280- Bize Yahya b. Yahya tahdis edip dedi ki: Malik'e, Zeyd b. Eslem'den rivayetini okudum. O İyaz b. Abdullah b. Sa'd b. Ebu Serh'den Ebu Said el-Hudri'yi şöyle derken dinlediğini rivayet etti: Biz fıtır zekatını bir sa' taam (buğday), bir sa' arpa, bir sa' hurma, bir sa' keş ya da bir sa' kuru üzüm olarak verirdik.

Diğer tahric: Buhari, 1506, 1508, 1510 -buna yakın-, 1505; Ebu Davud, 1616, 1617, 1618; Tirmizi, 673; Nesai, 2510, 2511, 2512, 2513, 2516, 2517; İbn Mace, 1829

حدثنا عبدالله بن مسلمة بن قعنب. حدثنا داود (يعني ابن قيس) عن عياض بن عبدالله، عن أبي سعيد الخدري ؛ قال:

كنا نخرج، إذ كان فينا رسول الله صلى الله عليه وسلم، زكاة الفطر عن كل صغير وكبير. حر أو مملوك. صاعا من طعام، أو صاعا من أقط، أو صاعا من شعير، أو صاعا من تمر، أو صاعا من زبيب. فلم نزل نخرجه حتى قدم علينا معاوية بن أبي سفيان حاجا، أو معتمرا. فكلم الناس على المنبر. فكان فيما كلم به الناس أن قال: إني أرى أن مدين من سمراء الشام تعدل صاعا من تمر. فأخذ الناس بذلك.

قال أبو سعيد: فأما أنا فلا أزال أخرجه، كما كنت أخرجه أبدا، ما عشت.

2281- Bize Abdullah b. Mesleme b. Ka'neb tahdis etti, bize Davud -yani İbn Kays- İyaz b. Abdillah'tan tahdis etti. O, Ebu Said el-Hudri'den şöyle dediğini rivayet etti. Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) aramızda iken fıtır zekatını küçük, büyük; hür ya da köle herkes için birer sa' taam (buğday), birer sa' keş, birer sa' arpa, birer sa' hurma ya da birer sa' kuru üzüm olarak verirdik. Bizler Muaviye b. Ebu Süfyan hac ya da umre yapmak üzere gelişinde yanımıza gelinceye kadar bunu böylece çıkartıp vermeye devam ettik. O gelince minber üzerinde insanlara konuştu. İnsanlara söyledikleri arasında benim görüşüme göre iki mud Şam buğdayı, bir sa' hurmaya denktir, dedi. İnsanlar da onun bu söylediğini alıp uyguladı.

Ebu Said dedi ki: Bana gelince ben hala daha önce çıkartıp verdiğim gibi vermeye devam ediyorum, yaşadığım sürece de ebediyyen böylece vereceğim.

AÇIKLAMA: (2275) "Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) Ramazan ayı fıtır zekatını insanlara ... farz kıld!..." İnsanlar buradaki "farz kılma''nın anlamının ne olduğu hususunda ihtilaf etmişlerdir. Selef ve haleften büyük çoğunluk Bunun zorunlu kıldı, vacip kıldı anlamında olduğunu söylemişlerdir. Buna göre fıtır zekatı (sadakası) bunların kanaatince farz ve vaciptir. Çünkü fıtır sadakası da yüce Allah'ın: "Zekatı verin" (Bakara, 43,83 vs.) buyruğunun genel kapsamı içerisindedir. Ayrıca hadisteki: "Farz kıldı" tabiri de çoğunlukla şer'i bir terim olarak bu anlamda kullanılır.

İshak b. Rahuye (Raheveyh) dedi ki: Fıtır zekatının vacip (farz) olduğu hususunda adeta icma vardır.

Kimi Irak fukahası ile Maliki mezhebine mensup bazı kimselerle Şafii mezhebinden bazı kimseler ve son defasında Davud (ez-Zahiri) fıtır zekatı (sadakası)'nın vacip değil sünnet olduğunu söylemişlerdir. Bunlar farz kıldı ifadesi mendup olmak üzere bunu söyledi anlamındadır demişlerdir. Ebu Hanife ise kendi mezhebindeki vacip ile farz arasında gözettiği farka binaen fıtır sadakasının farz değil vacip olduğunu söylemiştir. Kadi İyaz dedi ki: Bazıları da fıtır sadakasının zekat emri ile nesh olduğunu söylemişlerdir. Derim ki: Bu apaçık bir hatadır, doğrusu onun yerine getirilmesi gereken bir farz olduğudur.

"Ramazan" demesi ise bu zekatın vacip olduğu zamana işarettir. Bu hususta ilim adamlarının görüş ayrılığl vardır. Şafii'nin sahih olan görüşü Bunun Ramazan Bayramı'nın son günü güneşin batımı ve bayramın birinci gününün ilk gecesinin ilk bölümünün girmesiyle vacip olduğudur. İkinci görüşe göre ise bayram gecesi tan yerinin doğmasıyla vacip olur. Mezhep alimlerimiz şöyle demektedir: Fıtır sadakası güneşin batışı ile (fecrin) doğuşu ile birlikte vacip olur. Dolayısıyla bir kimse güneşin batışından sonra doğsa yahut fecirden önce ölse ona fıtır sadakası vacip değildir. İmam Malik'ten ise zikrettiğimiz iki görüş gibi iki ayrı rivayet gelmiştir. Ebu Hanife'ye göre ise (bayramın birinci gününün) fecrinin doğması ile vacip olur.

el-Mazen dedi ki: Denildiğine göre bu görüş ayrılığının Esası hadisteki "el fıtri min Ramazan" tabiridir. Acaba bundan kasıt, ayın geri kalan diğer günlerinde alışılmış fıtır (oruç açmak) mıdır; o taktirde güneşin batımı ile vacip olması söz konusu olur yoksa bundan sonra söz konusu olan ve fecrin doğuşu ile başlayan fıtır (yani oruç tutmayıp bayram yapma) hali midir? el-Mazerı dedi ki: "el fıtri min Ramazan" ifadesinde Ramazan ayından bir gün dahi olsa oruç tutmayan kimseye vacip olmaz, diyenlerin görüşlerinin lehine de bir de- . !il vardır. (Devamla) dedi ki: Bunun sebebi de şudur: Uzayıp giden ve kemal mertebesinde yapılma imkanı bir takım hususlarda kaçırılarak bundan sakınmanın meşakkatli olduğu ibadetlerde şeriat koyucu o eksikliğin bedeli olarak malı bir keffaret tesbit etmiştir. Hac ve umrede hediyelik kurbanı kesmek gibi. İşte fıtır sadakası da böyledir. Çünkü oruç tutarken lüzumsuz konuşmalar, işler ve benzeri hususlar da olur. Bir başka hadiste de fıtır sadakasının anlamsız sözler, işler ve çirkin konuşmalprdan ötürü oruç tutan için bir temizlik sebebi olduğu ifade edilmiştir.

Aynı şekilde ilim adamları küçük çocuğun fıtır sadakasının verilip verilmeyeceği hususunda da ihtilaf etmişlerdir. Cumhurun dediğine göre bundan sonra sözü edilecek olan küçük ya da büyük için verileceğini dile getiren hadis dolayısıyla verilmesi gerekir. Küçük çocuk için vacip olmadığını söyleyenler ise fıtır sadakasının bir temizleme aracı olduğuna delil olarak yapışırlar. Küçük çocuğun ise günahı olmadığından ötürü ayrıca temizlenmeye ihtiyacı yoktur.

Cumhur buna şu şekilde cevap vermiştir: Temizleme illeti (gerekçesi) insanların çoğunluğu içindir. Ayrıca günahtan temizlenme özelliğinin bulunmaması buna engel değildir. Nitekim salih bir kimse olduğu muhakkak olarak bilinen günahsız salih bir kimseye de vaciptir. Güneşin batımından bir an önce müslüman olmuş kafir bir kimseye de günahı olmamakla birlikte vaciptir. Ayrıca seferde namazın kısaltılması meşakkat sebebi ile caiz kılınmış olmakla birlikte herhangi bir meşakkat ve zorlukla karşılaşmayan birisi bulunsa o dahi namazını kısaltabilir.

"Hür yahut köle" sözünü Davud, zahiri anlamını esas alarak kölenin bizzat kendisine vacip olduğunu, diğer taraftan efendinin de fıtır sadakasını kazanmasına imkan vermesinin vacip olduğunu söylemiştir. Tıpkı farz namaz için ona imkan vermek zorunda olduğu gibi. Cumhurun görüşüne göre ise kölenin fıtır sadakasını efendisi onun adına ödemekle yükümlüdür. Bizim mezhep alimlerimize göre ise bu hususta iki görüş bulunmaktadır. Birincisine göre fıtır sadakası ta baştan beri kölenin efendisine düşer. İkincisine göre esasen köleye vacip olmakla birlikte efendisi onun adına onu yüklenir. İkinci görüşü kabul edenlere göre "ald: e, a, üzerine" lafzını zahiri anlamı ile almış olur, birinci görüşü kabul edenlere göre bu lafız "an: onun adına, onun yerine, den, dan" anlamında olur.

"Hür ya da köle, erkek yahut dişi herkese olmak üzere insanlara." Hadisin bu ibaresi fıtır sadakasının köylerde, kasabalarda, şehirlerde, kırsal kesimlerde, dağ başlarında yaşayanlara nerede olursa olsun her müslümana vacip olduğuna delildir. Malik, Ebu Hanife, Şafii, Ahmed ve ilim adamlarının büyük çoğunluğu böyle demiştir. Ata, Zühri, Rabia ve Leys ise fıtır sadakası ancak şehirlerde köy ve kasabalarda yaşayanlara vaciptir. Çöllerde yaşayanlara değildir.

Ayrıca bu ibare fıtır sadakasının bayram günü kendisinin ve aile halkının temel gıdasından fazlasına malik olan kimselere vaciptir, diyen Şafii'nin ve cumhurun lehine bir delildir. Ebu Hanife ise zekat almak kendisine helal olan kimselere fıtır sadakası vacip değildir demiştir. Bizim mezhebimize göre ise bir kimse vaktinden önce verdiği fıtır sadakasından ayrı, bayram gecesi ve günü nafakasına yetecek kadarına sahip olan bir kimsenin hem kendisinin hem aile halkının fıtır sadakasını vermesi gerekir. Malik ve Maliki mezhebi alimlerinden bu hususta farklı görüşler nakledilmiştir.

Hadisdeki "erkek yahut dişi" ifadesi fıtır sadakasının zevcenin kendisi üzerine vacip olup zevcenin fıtır sadakasını kendi malından çıkartıp vermesi gerektiğini söyleyen KMeli fukahanın lehine bir delildir. Malik, Şafii ve cumhura göre koca zevcesinin fıtır sadakasını vermekle yükümlüdür. Çünkü nafaka hususunda kocasına tabidir. Hadise de daha önce kölenin fıtır sadakası hususunda Davud'a verilen cevabın aynısını cevap olarak vermişlerdir.

"Müslümanlardan" ifadesi fıtır sadakasının ancak müslüman kimse adına verileceği hususunda açık bir tabirdir. Buna göre müslüman bir kimsenin kafir olan kölesi, zevcesi, çocuğu ve babasının sadakasını vermekle yükümlü değildir. Bunların nafakasını sağlamak ona farz olsa bile. Bu Malik, Şafii ve ilim adamlarının büyük çoğunluğunun görüşüdür. KMeliler İshak ve seleften bazı kimseler ise şöyle demiştir: Kafir kölenin adına da fıtır sadakası vermek icab eder. Tahavi "müslümanlardan" ibaresini de bundan kastettiği köleleri dışarıda tutmak üzere efendileridir, diye yorumlamıştır. Ama hadisin zahiri onun bu açıklamasını reddetmektedir.

"Şundan bir sa', bundan bir sa' ... " bu ibarede fıtır sadakasında verilmesi icab eden miktarın kişi başına bir sa' olduğuna delildir. Eğer fıtır sadakası buğday ve kuru üzümden başka şeylerden verilecek olursa icma ile bir sa' vermek icab eder. Eğer buğday ve kuru üzüm verilecek ise aynı şekilde Şafii, Malik ve cumhura göre yine bir sa' vermek vaciptir. Ebu Hanife ve Ahmet ise bundan sonra zikredilecek Muaviye'nin hadisi sebebi ile yarım sa' gerekir demişlerdir. Cumhurun delili ise Ebu Said'in bundan sonra gelecek olan hadisteki: "Taamdan (buğday) bir sa', arpadan bir sa', hurmadan bir sa', keşden bir sa' yahut kuru üzümden bir sa'" ifadesidir.

Bunda delil olma yönü iki bakımdandır:

1. Hicazlıların örfüne göre taam (buğday) özellikle buğdayın adıdır. Bir de sözü geçen diğer yiyeceklerle birlikte bunu zikretmesi bilhassa bu anlama gelir.

2. Hadiste değerleri birbirinden farklı çeşitli yiyecekler sözkonusu edilmekle birlikte bunların her bir türünde bir sa' lık miktarı vacip kılmıştır. Bu ise asıl muteber olanın bir sa' olduğuna ve onun değerine bakılmayacağına delildir. Ebu Davud'daki bir rivayette de: "Yahut buğdaydan bir sa'" ifadesi yer almakta ve: Bu hıfzedilmiş değildir. Bununla birlikte yarım sa' verileceğini söyleyenlerin Muaviye'nin hadisi dışında bir delilleri yoktur, demiştir. Yüce Allah'ın izni ile biz buna dair cevabımızı da vereceğiz. Bu kanaat sahipleri ise hadis alimlerinin zayıf kabul ettikleri ve zayıf oldukları da açıkça ortada olan çeşitli zayıf hadislere dayanmışlardır.

Kadi İyaz dedi ki: Sadaka olarak verilecek tür hakkında ihtilaf edilmiştir.

Buğday, kuru üzüm, hurma ve arpa vermenin caiz olduğu üzerinde icma etmişlerdir. Ancak muhalefeti pek muteber olmayan bazı kimselerin buğday hakkında görüş ayrılıkları vardır. Bir de müteahhir alimlerden bazıları da kuru üzüm hususunda muhalefet etmişlerdir. Fakat bu her iki muhalif görüş sahiplerinden önce icma gerçekleşmiş ve bu görüşleri bu icma ile reddedilir. Keş'in, fıtır sadakası olarak verilmesini Malik ve cumhur caiz kabul etmekle Hasan(-ı Basri) bunu kabul etmemektedir. Şafii'nin onunla ilgili farklı görüşleri ulaşmıştır. Eşhed ise biz ancak bu beş şeyden fıtır sadakası veririz, demiştir. Malik ise bir belde ahalisinin geçiminde esası teşkil eden katani ve başka şeyleri de buna kıyas etmiştir.

Yine Malik'den bir başka görüş daha nakledilmiştir. Buna göre hadisde ismen zikredilen şeyler dışındakilerden ve bu manayı ihtiva eden şeylerin dışındakilerden fıtır sadakası verilmez.

Genel olarak fukaha kıymetin sadaka olarak verilmesini caiz kabul etmemekle birlikte Ebu Hanife bunu caiz görmüştür.

Derim ki: Mezhep alimlerimiz şöyle demektedir: Fıtır sadakası taneli her bir yiyecek türünden ve onda öşür olarak zekat düşen her taneliden verilebilir. Mezhebimizin kabul edilen görüşüne göre keş de verilebilir. Daha sahih olan görüş ise fıtır sadakası verecek olan kimseye yaşadığı beldede çoğunlukla kullanılan gıdadan muayyen olarak verilmelidir. ikincisine göre de kendisinin çoğunlukla gıdasını teşkil edenden muayyen olarak verilir. Üçüncü görüş ise bu ikisinden birisini seçmekte muhayyerdir. Eğer vermesi icab eden türden vermeyip daha üstün bir türden verecek olursa bu da onun için geçerli olur. Ama daha aşağısından vermeye kalkışacak olursa geçerli olmaz.

"Müslümanlardan" ibaresi ile ilgili olarak Ebu isa et-Tirmizi ve başkaları şöyle demektedir: Bu lafzı hadisi Rafi'den rivayet eden diğer kimseler arasında yalnızca Malik zikretmiştir. Ancak durum bunların dedikleri gibi değildir. Bunu yalnızca Malik tek başına zikretmiş olmayıp aksine bu hususta sika iki ravi daha ona muvafakat etmiştir. Bunlar ise Dahhak b. Osman ile Ömer b. Nafi'dir. Dahhak'ı Müslim bundan sonraki rivayette zikretmektedir. Ömer'in rivayeti ise Buhari'de yer almıştır.

(2281) "Muaviye'nin minber üzerine insanlara konuşma yapıp benim görüşüme göre Şam buğdayından iki mud bir sa' hurmaya'denktir dedi ve insanlar da bunu kabul etti. Ebu Said dedi ki: Bana gelince ben 'daha önce çıkarıp verdiğim gibi vermeye devam ediyorum, yaşadığım sürece de ebediyyen böyle yapacağım" ibaresinde geçen "semrauşşam"den kasıt buğdaydır. işte bu hadis yarım sa' buğday caizdir diyen Ebu Hanife ile ona uygun kanaat sahiplerinin dayanağını teşkil etmektedir. Cumhur ise buna, bu bir sahabi sözüdür. Ebu Said Ve onun dışında daha uzun bir süre sahabilik yapmış ve Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'in ahvalini daha iyi bilen kimseler bu hususta ona (Muaviye'ye) muhalefet etmişlerdir.

Ashab-ı Kiram arasında görüş ayrılığı olmuşsa onlardan herhangi birisinin görüşünü almak diğerininkine göre daha öncelikli değildir. Bundan dolayı başka bir delile başvuracak olursak diğer hadislerin zahirleri ile kıyasın buğdaydan da diğer mahsuller gibi bir sa' verilmesinin şart olduğunu ittifakla ortaya koyduklarını görürüz. O halde buna dayanmak gerekir. Ayrıca Muaviye Bunun kendisine ait bir görüş olduğunu, bunu Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'den işitmiş bir söz olarak söylemediğini de açıkça ifade etmiştir. Eğer meclisinde hazır bulunan çok sayıdaki kimseler arasından birisi o anda Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'den Muaviye'nin kanaatine uygun bir bilgi olmuş olsaydı -bu olaydan başka olaylarda onların yaptıklarını gördüğümüz şekildemutlaka bunu söylerdi.

(2280) Ebu Said'in hadisinde zikredilen "ya da bir sa' keş" ibaresi ise keşin de fıtır sadakası olarak verilebileceği hususunda açık bir ifadedir ve bunu kabul etmeyenlerin görüşlerini de açıkça çürütmektedir.

حدثنا محمد بن رافع. حدثنا عبدالرزاق عن معمر، عن إسماعيل بن أمية. قال: أخبرني عياض بن عبدالله بن سعد ابن أبي سرح ؛ أنه سمع أبا سعيد الخدري يقول:

كنا نخرج زكاة الفطر، ورسول الله صلى الله عليه وسلم فينا، عن كل صغير وكبير. حر ومملوك. من ثلاثة أصناف: صاعا من تمر. صاعا من أقط. صاعا من شعير. فلم نزل نخرجه كذلك حتى كان معاوية. فرأى أن مدين من بر تعدل صاعا من تمر. قال أبو سعيد: فأما أنا فلا أزال أخرجه كذلك.

2282- Bize Muhammed b. Rafi'de tahdis etti, bize Abdurrezzak Ma'mer'den tahdis etti, o İsmail b. Umeyye'den şöyle dediğini rivayet etti: Bana lyaz b. Abdullah b. Sa'd b. Selh'in haber verdiğine göre o Ebu Said el-Hudr'i'yi şöyle derken dinlemiştir: Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) aramızda iken biz fıtır zekatını küçük, büyük; hür, köle herkes için şu üç türden verirdik: Bir sa' hurma, bir sa' keş (yahut) bir sa' arpadan (verirdik). Biz bunu bu şekilde Muaviye zamanına kadar verip durduk. Ama o iki mud buğdayın bir sa' hurmaya'denk geldiği görüşünü ortaya attı.

Ebu Said dedi ki: Bana gelince ben hala o şekilde vermeye devam ediyorum.

وحدثني محمد بن رافع. حدثنا عبدالرزاق. أخبرنا ابن جريج عن الحارث بن عبدالرحمن بن أبي ذباب، عن عياض ابن عبدالله بن أبي سرح، عن أبي سعيد الخدري ؛ قال:

كنا نخرج زكاة الفطر من ثلاثة أصناف: الأقط، والتمر، والشعير.

2283- Bana Muhammed b. Rafi'de tahdis etti, bize Abdurrezzak tahdis etti, bize İbn Cüreyc, el-Haris b. Abdurrahman b. Ebu Zübab'dan haber verdi, o lyaz b. Abdullah b. Ebu Selh'den, o Ebu Said el-Hudri'den:şöyle dediğini rivayet etti: Bizfıtır zekatını üç türden keş, hurma ve arpadan çıkartıp verirdik.

وحدثني عمرو الناقد. حدثنا حاتم بن إسماعيل عن ابن عجلان، عن عياض بن عبدالله بن أبي سرح، عن أبي سعيد الخدري؛

أن معاوية، لما جعل نصف الصاع من الحنطة عدل صاع من تمر، أنكر ذلك أبو سعيد. وقال: لا أخرج فيها إلا الذي كنت أخرج في عهد رسول الله صلى الله عليه وسلم: صاعا من تمر أو صاعا من زبيب أو صاعا من شعير أو صاعا من أقط.

(5) باب الأمر بإخراج زكاة الفطر قبل الصلاة

2284- Bana Amr en-Nakid de tahdis etti, bize Hatim b. İsmail, İbn Aclan'dan tahdis etti, o lyaz b. Abdullah b. Ebu Selh'den, o Ebu Said el-Hudri'den rivayet ettiğine göre Muaviye yarım sa' buğdayı bir sa' hurmaya'denk olarak tesbit edince Ebu Said buna karşı gelerekşöyle dedi: Ben bu zekatı (fıtır sadakasını) ancak Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) hayatta iken ne olarak veriyorsam öyle vereceğim. (Ya) bir sa' hurma ya bir sa' kuru üzüm ya bir sa' arpa ya da bir sa' keş.

AÇIKLAMA: (2282) "Bize Muhammed b. Rafi' tahdis etti ... Ebu Said el-Hudrf'yi... " Bu hadis Darakutni'nin Müslim aleyhine istidrakte bulunduğu hadislerden birisidir. Darakutni dedi ki: Bu hadisin rivayetinde Said b. Mesleme, Ma'mer'e muhalefet ederek bunu İsmail b. Umeyye'den, o el Haris b. Abdurrahman Ebu Zübfıb'dan, o lyaz'dan diye rivayet etmiştir. Darakutni dedi ki: Bu hadis el-Haris'den rivayet ile hıfz edilmiştir.

Derim ki: Darakutni'nin bu istidraki bağlayıcı değildir. Çünkü İsmail b. Umeyye'nin lyaz'dan hadis dinleyişi sahih olarak sabittir. Allah en iyi bilendir.

"Küçük, büyük; hür ve köle herkes için" ifadesinde fıtır sadakasının köle adına efendisi üzerine vacip olup kölenin bizzat kendisi üzerine vacip olmadığına delildir. Bu hususta açıklama ve ilim adamlarının buna dair görüşleri delilleri ile daha önce geçmiş bulunmaktadır.

Sonraki sayfa için aşağıdaki link’i kullan:

6- FİTR ZEKATININ (BAYRAM) NAMAZIIN)DAN ÖNCE ÇIKARTILMASININ EMREDİLMESİ BABI