DEVAM: 18. Cehmiyye
حَدَّثَنَا
عَلِيُّ بْنُ
نَصْرٍ
وَمُحَمَّدُ
بْنُ يُونُسَ
النَّسَائِيُّ
الْمَعْنَى
قَالَا
حَدَّثَنَا
عَبْدُ
اللَّهِ بْنُ يَزِيدَ
الْمُقْرِئُ
حَدَّثَنَا
حَرْمَلَةُ
يَعْنِي ابْنَ
عِمْرَانَ
حَدَّثَنِي
أَبُو
يُونُسَ سُلَيْمُ
بْنُ
جُبَيْرٍ
مَوْلَى
أَبِي هُرَيْرَةَ
قَالَ
سَمِعْتُ
أَبَا
هُرَيْرَةَ يَقْرَأُ
هَذِهِ
الْآيَةَ
إِنَّ
اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ
أَنْ
تُؤَدُّوا
الْأَمَانَاتِ
إِلَى
أَهْلِهَا
إِلَى
قَوْلِهِ
تَعَالَى
سَمِيعًا
بَصِيرًا
قَالَ
رَأَيْتُ
رَسُولَ
اللَّهِ
صَلَّى اللَّهُ
عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ
يَضَعُ إِبْهَامَهُ
عَلَى
أُذُنِهِ
وَالَّتِي
تَلِيهَا
عَلَى
عَيْنِهِ
قَالَ أَبُو
هُرَيْرَةَ رَأَيْتُ
رَسُولَ
اللَّهِ
صَلَّى
اللَّهُ عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ
يَقْرَؤُهَا
وَيَضَعُ إِصْبَعَيْهِ
قَالَ ابْنُ
يُونُسَ
قَالَ
الْمُقْرِئُ
يَعْنِي
إِنَّ
اللَّهَ
سَمِيعٌ
بَصِيرٌ
يَعْنِي أَنَّ
لِلَّهِ
سَمْعًا
وَبَصَرًا
قَالَ
أَبُو دَاوُد
وَهَذَا
رَدٌّ عَلَى
الْجَهْمِيَّةِ
Ebu Hureyre'nin azatlı
kölesi Ebu Yunus Süleym İbn Cübeyr dedi ki: Ben Ebu Hureyre'yi şu:
"Şüphesiz ki Allah size emanetleri ehline vermenizi emreder..."[Nisa
58] ayetini, yüce Allah'ın (bu ayetin sonunda yer alan) Semîan (= işitici)
Basîran (= görücü) sözüne kadar okurken gördüm. (Ayeti bitirince Hz. Ebu
Hureyre): "Ben Rasûlullah (s.a.v.)'i baş parmağını kulağının üzerine, onu
takibeden (şehadet parmağını) da gözünün üzerine koyarken gördüm. Yani Ben
Rasûlullah (bu) iki parmağını (gözü ve kulağı üzerine) koyarak bu ayeti okurken
gördüm." dedi. İbn Yûnus, el Mükri(nin şöyle) dediğini söyledi:
Hz. Nebi sözü geçen
parmaklarını bu şekilde gözünün ve kulağının üzerine koyarken:
"Allah işitici ve
görücüdür"
"Allah için işitme
ve görme (sıfatları) vardır" demek istemiştir.
Ehu Davud der ki: Bu
hadis Cehmiyye fırkasını (n Allah'ın sıfatları mevzuundaki görüşünü)
reddetmektedir.
İzah:
Hattabi (r.a.) bu
hadisle ilgili olarak yaptığı açıklamada şöyle diyor: "Hz. Nebiin, metinde
zikredilen âyet-i kerimede geçen es-Semî ve el-Basîr kelimelerim okurken
parmağının birini gözünün, diğerini de kulağının üzerine koymaktan maksadı,
Cenab-ı vacibü'l-viicud hazretlerine göz ve kulak isnad etmek değil, ona işitme
ve görme sıfatlarını isnad etmektir. Çünkü göz ve kulak, mahdud bir organdır.
Cenab-ı hak ise görmek ve işitmek için böyle organlara muhtaç değildir ve
yaratıklara mahsus böylesi organlarla muttasıf olmaktan, onlara benzemekten
münezzehtir. Nitekim Cenab-ı Zülcelal hazretleri zat-ı bârisini: "O'nun
(Hak Teâlâ'nın) benzeri yoktur. O herşeyi işiticidir ve görücüdür."[Şûra
11] mealindeki sözleriyle tavsif etmiştir.
Ancak bazı ilim
adamları ".... murakabem altında yetiştirilmen için..."[Tâha 39] ve:
"Öyle ki muhafazamız altında akıp gidiyordu..."[Kamer 14] ayet-i
kerimelerini delil getirerek Allahu Teâlâ'nın keyfiyyeti bizce meçhul gözü ve
kulağı olduğunu binaenaleyh, metinde geçen ayet-i kerimedeki göz ve kulak
kelimelerini te'vil etmenin Kitaba ve sünnete aykırı olduğunu ve selef-i
salihinden hiç bir alimin bu ve benzeri ayetleri bu şekilde te'vile
yeltenmediğini söylemişlerdir.
Nitekim İmam-ı Ebu
Hanife de bu gibi sıfatların keyfiyyeti erini ilm-i ilahiye havale etmiş ve
onları tevile yanaşmamıştır.[Bk. Aliyyü'l-Kari, Şerhu Fıkhi'l-Ekber, 33.]