بَاب
فِيمَنْ
أَعْتَقَ
عَبْدًا
وَلَهُ مَالٌ
11. Malı Olan Bir
Köleyi Azad Eden Kimse Hakkında (Gelen Hadisler)
حَدَّثَنَا
أَحْمَدُ
بْنُ صَالِحٍ
حَدَّثَنَا
ابْنُ وَهْبٍ
أَخْبَرَنِي
ابْنُ لَهِيعَةَ
وَاللَّيْثُ
بْنُ سَعْدٍ
عَنْ عُبَيْدِ
اللَّهِ بْنِ
أَبِي
جَعْفَرٍ
عَنْ
بُكَيْرِ بْنِ
الْأَشَجِّ
عَنْ نَافِعٍ
عَنْ عَبْدِ
اللَّهِ بْنِ
عُمَرَ قَالَ
قَالَ
رَسُولُ اللَّهِ
صَلَّى
اللَّهُ
عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ مَنْ
أَعْتَقَ
عَبْدًا
وَلَهُ مَالٌ
فَمَالُ الْعَبْدِ
لَهُ إِلَّا
أَنْ
يَشْتَرِطَهُ
السَّيِّدُ
Abdullah b. Ömer'den rivayet olunduğuna göre; Resulullah
(s.a.v) şöyle buyurmuştur: "Her kim bir köleyi azad eder ve o kölenin de
malı olursa, kölenin malı onun (efendisinin) olur. Ancak efendinin o malı(n
köleye ait olmasını) şart koşması (bu hükümden) hariçtir."
Diğer tahric: Buhârî,
şurb; İbn-i Mace, ıtk
AÇIKLAMA:
Hadiste geçen
"kölenin malı" ifadesinin zahirine maj edinebilir. Fakat efendisi
bunu ondan cebren alma hakkına ve yetkisine sahiptir. Bu görüş Mâiik'in
kavlidir. Cumhura göre köle ma] edinemez. Hadiste geçen "kölenin
Mail" ifadesinden maksat, gerek kölenin elinde bulunan ve gerekse
çalışarak elde ettiği maldır. Gerek kölenin elinde bulunan ve gerekse
çalışarak elde ettiği mal, efendisinin malıdır, mülkiyetindedir. Bu mal kölenin
elinde olduğu veya köle elde ettiği için "kölenin malı" tabiri
kullanılmıştır. Hadisin; "kölenin malı onundur'7 cümlesindeki zamirin ait
olduğu şahıs konusunda ihtilaf vardır. Alimlerin ekserisine göre zamir köleyi
azadla-yanla ilgilidir. Bu takdirde cümlenin manası şöyle olur: "Kölenin
malı onu azadlayanmdır." Bir kısım ehli ilim ise zamirin köleye ait
olduğunu söylemişlerdir. Bu takdirde cümlenin manası şöyle olur: "Kölenin
malı köleyedir.”
Kölenin mal
edinemeyeceği görüşünde olan cumhur ulemaya göre; "Kölenin malı"
terkibinde malın köleye izafe edilmesi mecazidir. Efendisinin izniyle kölenin
o maldan tasarruf hakkına sahip olması ve o malı korumakla görevli olması gibi
sebeplerle mal köleye izafe edilmiştir.
Nitekim bazen güttüğü
koyunlar da mecazen çobana izafe edilerek onlara "çobanın koyunları"
denir. Kölenin efendisinin lütfü ve izniyle mal sahibi olabileceğini söyleyen
İmam Malik'e göre ise, buradaki kölenin malından maksat, efendinin kölesine
lütfen bağışladığı maldır.
Bütün bu açıklamalardan
anlaşılacağı üzere cumhur ulemaya göre, ''kölenin malı onundur."
cümlesindeki "hu" zamiri efendisiyle ilgilidir. Nitekim "Kim bir
köleyi satarsa o kölenin malı satana aittir.[Ebû Dâvûd, buyu'] " hadis-i
şerifi de buna delalet etmektedir.[Es-seharen fûrî Halil Ahmed, Bezl'il-mechûd
XVI 295.]
Metinde geçen
"Ancak efendinin, o malıfn köleye ait olmasını şart koşması (bu hükümden)
hariçtir."
Cümlesi, kölenin mal
sahibi olabileceğini savunan İmam Malik'e göre, "Ancak satın alan
efendinin şart koşması halinde kölenin malı sözü geçen efendisinin olur"
anlamına gelir. Cumhura göre ise bu cümle, "Satan efendinin, kölenin
elinde bulunan malın azaddan sonra köleye ait olmasını şart koşması halinde bu
mal kölenin olur" anlamına gelir.
Hattabi'nin dediği
gibi; bu durumda, mevzumuzu teşkil eden hadis-i şerif, efendinin azad ettiği
bir kölenin o anda elinde bulunan mallan ona bağışlamasının mendup olduğuna
delalet eder.