باب: بيع
الطعام قبل أن
يقبض، وبيع ما
ليس عندك.
55. YİYECEK MADDESİNİN TESLİM ALINMADAN ÖNCE SATIMI, KİŞİ'NİN
YANINDA BULUNMAYAN ŞEY'İ SATMASI
حدثنا
علي بن عبد
الله: حدثنا
سفيان قال:
الذي حفظناه
من عمرو بن
دينار: سمع
طاوسا يقول:
سمعت ابن عباس
رضي الله
عنهما يقول:
أما
الذي نهى عنه
النبي صلى
الله عليه
وسلم فهو
الطعام أن
يباع حتى
يقبض. قال ابن
عباس: ولا أحسب
كل شيء إلا
مثله.
[-2135-] İbn Abbas r.a. şöyle demiştir: Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem'in
yasakladığı şey, yiyecek maddesinin teslim alınmadan önce satılmasıdır.
İbn Abbas ekleyerek şöyle dedi: Bana göre diğer her şey de yiyecek
maddesi gibidir.
حدثنا
عبد الله بن
مسلمة: حدثنا
مالك، عن
نافع، عن ابن
عمر رضي الله
عنهما:
أن
النبي صلى
الله عليه
وسلم قال: (من
ابتاع طعاما
فلا يبعه حتى
يستوفيه). زاد
إسماعيل: (من
ابتاع طعاما
فلا يبعه حتى
يقبضه).
[-2136-] İbn Ömer r.a.'in rivayet ettiğine göre Nebi Sallallahu Aleyhi ve
Sellem şöyle buyurmuştur: "Yiyecek maddesi satın alan, teslim alıncaya
kadar onu satmasın."
AÇIKLAMA: Bu iki hadiste,
kişinin yanında bulunmayan şeyin satılmasından bahsedilmemiştir. Öyle
anlaşılıyor ki bu konu ile ilgili hadis Buharıinin şartlarına göre sahih olarak
sabit olmamış o bunu teslim almadan önce yiyecek maddesinin satım ı ile ilgili
yasaktan çıkarmıştır. Bunun delil olması "evleviyet yolu" ile
sabittir.
Kişinin yanında olmayan şeyi satmasının yasaklanması ile ilgili
hadisi Sünen yazarları Hakim bin Hizam'dan şu lafızIa rivayet etmişlerdir:
Hakim: Ey Allah'ın Resulü! Bazen biri bana gelerek yanımda bulunmayan bir şeyi
satmamı istiyor. Ben de bunu ona satıyorum, sonra kendim bunu pazardan satın
alıp ona devrediyorum.
Hz. Nebi: "Yanında olmayan şeyi satma" buyurdu.
Tirmizı bu hadisi özet olarak şu şekilde rivayet etmiştir:
"Hz. Nebi yanımda bulunmayan şeyi satmamı yasakladı."
İbnü'l-Münzir şöyle demiştir: Kişinin yanında bulunmayan şeyi
satması iki anlama gelebilir:
a. Kişinin gaip olan belirli bir köle veya evi satması. Bu,
satılan malın telef olması yahut satın alanın beğenmeme ihtimali sebebiyle
garar (aldatma) satımına benzemektedir.
b. Bir kimsenin diğerine "bu ev, benim sahibinden alarak
sana satmam şartıyla yahut sahibinin sana teslim etmesi şartıyla şu
kadaradır" demesi.
Yanında Bulunmayan
Şeyi Satma Yasağı Yalnızca Yiyecek Maddesine mi Özgüdür?
İbn Abbas'ın "Bana göre diğer her şey de yiyecek maddesi
gibidir" sözü, İbn Abbas'ın yaptığı fıkhi bir çıkarımdır.
İbnü'l-Münzir, yanında bulunmayan şeyin satılma yasağını yalnız
yiyecek maddelerine özgü kabul etmiş ve şunu delil göstermiştir: Bir köle satın
alıp teslim almadan önce onu azat eden kimsenin azadı ittifakla geçerlidir.
İbnü'l Münzir "satım akdi de böyledir" demiş ancak
onun bu görüşü aralarında fark bulunduğu gerekçesi ile eleştirilmiştir. Çünkü
Şari' köle azadına teşvik etmiştir.
Önceki konuda Tavus şöyle demiştir: İbn Abbas'a: "Bu niçin
yasaklandı?" diye sordum.
Şöyle cevap verdi: "Bu dirhemlerin dirhemler karşılığında,
yiyecek maddesinin de vadeli olarak satımıdır" dedi.
Tavus yasağın sebebini öğrenmek istemiş İbn Abbas da, yiyecek
maddesini teslim almadan önce satması halinde, satılan malın satıcının elinde
kalması durumunun söz konusu olacağını, bunun da dirhemlerin dirhemlerle
karşılıklı olarak vadeli satımına benzeyeceğini söyleyerek cevap vermiştir.
Müslim'de, Süfyan'ın, Tavus'un oğlundan yaptığı şu rivayet de
bunu açıklamaktadır: Tavus dedi ki: İbn Abbas'a "bu satım niçin yasaklandı?"
diye sordum.
İbn Abbas: "Bu durumda onların altın ve yiyecek maddesini
vadeli olarak satmış olacağını görmüyor musun?" diye cevap verdi.
Yani örneğin kişi yiyecek maddesini yüz dinara satın alıp da
parayı satıcıya verdiği halde yiyecek maddesini teslim almadan başkasına yüz
yirmi dinara sattığında, parayı da teslim aldığında yiyecek maddesi ilk
satıcının elinde olduğundan bu kişi sanki yüz dinarı yüz yirmi dinar
karşılığında satmış gibi olur. Bu yoruma göre satım yasağı yalnızca yiyecek
maddesine özgü değildir. İşte İbn Abbas bu sebeple "Bana göre diğer her
şey de yiyecek maddesi gibidir" demiştir.