|
TEVBE 120 / 121 |
مَا
كَانَ
لِأَهْلِ
الْمَدِينَةِ
وَمَنْ حَوْلَهُم مِّنَ
الأَعْرَابِ
أَن
يَتَخَلَّفُواْ
عَن
رَّسُولِ
اللّهِ
وَلاَ
يَرْغَبُواْ
بِأَنفُسِهِمْ عَن
نَّفْسِهِ
ذَلِكَ
بِأَنَّهُمْ
لاَ
يُصِيبُهُمْ
ظَمَأٌ
وَلاَ
نَصَبٌ وَلاَ
مَخْمَصَةٌ
فِي سَبِيلِ
اللّهِ وَلاَ
يَطَؤُونَ
مَوْطِئاً
يَغِيظُ الْكُفَّارَ
وَلاَ
يَنَالُونَ
مِنْ عَدُوٍّ
نَّيْلاً
إِلاَّ
كُتِبَ
لَهُم بِهِ
عَمَلٌ
صَالِحٌ
إِنَّ
اللّهَ لاَ
يُضِيعُ
أَجْرَ
الْمُحْسِنِينَ
{120} وَلاَ
يُنفِقُونَ
نَفَقَةً
صَغِيرَةً
وَلاَ كَبِيرَةً
وَلاَ
يَقْطَعُونَ وَادِياً
إِلاَّ
كُتِبَ
لَهُمْ
لِيَجْزِيَهُمُ
اللّهُ
أَحْسَنَ
مَا
كَانُواْ يَعْمَلُونَ
{121} |
120.
Gerek Medinelilerin, gerek çevresinde bulunan bedevilerin Allah'ın Resulünden
geri kalmaları, kendi nefislerini ona tercih etmeleri yaraşmaz. Çünkü Allah yolunda
susuzluk, yorgunluk, açlık çekmeleri, kafirleri kızdıracak bir yere ayak
basmaları, bir düşmana karşı zafere ulaşmaları karşılığında mutlaka kendilerine
salih bir amel yazılır. Şüphesiz Allah, iyi hareket edenleri mükafatsız
bırakmaz.
121.
Onlar, küçük büyük ne infak ederlerse, her bir vadiyi aştıklarında muhakkak bu
onlara yazılmıştır ki, Allah yapmakta olduklarının en güzeliyle kendilerini
mükafatlandırsın.
Bu buyruğa dair
açıklamalarımızı altı başlık halinde sunacağız:
1- Resulullah'tan Geri Kalmak:
2- Kimse Kendisini Allah Resulüne
Tercih Edemez:
3- Allah Yolundaki Her Sıkıntı Salih
Bir Amel Değerindedir:
4- Mücahidin Ganimete Hak Kazanması:
5- Ayet Muhkem midir, Mensuh mudur?
6- Cihada Çıkmanın Fazileti ve Mazereti
Dolayısıyla Çıkamayanların Mükafatı:
1- Resulullah 'tan
Geri Kalmak:
"Gerek
Medinelilerin, gerek çevresinde bulunan bedevilerin Allah'ın Resulünden geri
kalmaları ... yaraşmaz" buyruğu zahiri itibariyle haber, ancak emir
manasındadır. Yüce Allah'ın: "Sizin Allah'ın Resulüne eziyet vermeniz de
... olacak bir şey değıldir" (el-Ahzab, 53) buyruğu gibi. Daha önceden de
geçmişti. "Geri kalmaları" buyruğu; (...)'in ismi olarak ref'
mahallindedir.
Bu buyruk, Medineliler
ve onlara komşu bulunan Muzeyne, Cuheyne, Eşca', Gıfar ve Eslem gibi diğer Arap
kabilelerine mensup mü'minlere Tebuk gazvesinde Resulullah (s.a.v.)'dan geri
kalmaları dolayısıyla yöneltilmiş bir sitemdir.
Buyruğun anlamı şudur:
Sözü geçen bu kimselerin geri kalmaları uygun bir şey değildir. Çünkü,
özellikle bunların savaşa çıkmaları gerekirdi. Bunlar başkalarından farklı idi.
Başkalarının savaşa çıkmaları -kimisinin görüşüne göre- istenmemişti. Bununla
birlikte savaşa çıkma isteğinin, bütün müslümanlara yönelik olma ihtimali ile
birlikte özellikle yakın olmaları ve Medine'ye komşulukları dolayısıyla,
başkalarına göre bu emri öncelikle yerine getirmeleri gerektiğinden, özellikle
onlara sitem edilmiştir.
2- Kimse Kendisini
Allah Resulüne Tercih Edemez:
Yüce Allah'ın:
"Kendi nefislerini ona tercih etmeleri yaraşmaz." Yani, Resulullah
(s.a.v.) zorluk ve meşakkat içinde iken, kişi kendisi için rahatı ve kolaylığı
tercih edemez.
-Ayette geçen
"tercih etme" anlamını ifade eden fiilin kullanımına işaretle-;
"Şundan yüz çevirdim." Yani, kendimi ondan daha üstün gördüm, diye
kullanılır.
3- Allah Yolundaki Her
Sıkıntı Salih Bir Amel Değerindedir:
Yüce Allah'ın:
"Çünkü Allah yolunda" Allah'a itaat uğrunda "susuzluk"
yani, susamaları, susuzluk çekmeleri.
Ubeyd b. Umeyr
"susuzluk" anlamındaki (...) kelimesini med ile; (...) diye
okumuştur. Bu ikisi; (...): Hata, yanılma kelimesinde olduğu gibi iki ayrı
söyleyiştir.
"Yorgunluk" da
öncekine atfedilmiştir, buradaki (...) ise te'kid için fazladan gelmiştir. Aynı
şekilde "Açlık çekmeleri" kelimesinde de böyledir. Bu kelime aslında
karnın zayıflaması ve içe çekilmesi anlamındadır. Mesela, "Karnı zayıf,
küçük erkek, karnı zayıf, küçük kadın" ifadeleri de buradan gelmektedir
ki, bu konudaki açıklamalar daha önceden (el-Maide, 3. ayet, 26. başlıkta)
geçmiş bulunmaktadır.
"Kafirleri
kızdıracak bir yere" bir bölgeye, bir araziye "ayak basmaları"
yani, oraya ayak bastıkları için ayak basmalarından ötürü ... "Kafirleri
kızdıracak" anlamındaki buyruk, ayak basılan yere sıfat olduğundan dolayı
nasb mahallindedir. "Bir düşmana karşı zafere ulaşmaları." Yani,
düşmanı öldürerek veya yenik düşürmek suretiyle bir üstünlük elde etmeleri ...
Aslında; "Bir şeye nail oldum, nail olurum" ifadesi, onu elde ettim,
ele geçirdim manasınadır. (Mealde: Ulaşmak diye karşılanmıştır).
el-Kisai der ki: Bu
ifade Arapların "Bu, kendisinden bir şeyler elde edilen bir iştir,"
ifadelerinden alınmadır. Yoksa, elden ele almak, (tenavül)'den değildir. Çünkü
"tenavül" kelimesi, "Ona bağışı verdim," tabirinden gelmektedir.
Başkası şöyle demektedir: "Bağışı aldım, alırım" fiili
"vav"lıdır. (...) ise, "ya"lıdır. O bakımdan; "Onu
elde ettim, ben onu elde edenim," denilir.
"Her bir vadiyi
aştıklarında." Araplar, kıyasa uygun olmayarak "vadi"
kelimesinin tekil ve çoğulunu (...) diye kullanırlar. en-Nehhas der ki:
Bildiğim kadarıyla tekili "fail" vezninde olmakla birlikte, çoğulu
"ef'ile" şeklinde gelen başka bir kelime yoktur. Halbuki kıyasa göre
bu kelimenin çoğulunun; (...) şeklinde gelmeli idi. Onlar, tek bir vav'ı dahi
telaffuzu ağır bulduklarından, burada iki vav'ı bir arada zikretmeyi ağır
bulmuşlardır. O kadar ki onlar, "Belirli vakti geldiğinde"
kelimesindeki "hemze"yi "vav" yerine kullanmışlardır.
el-Halil ile Sibeveyh ise, bir erkek adı olan "Vasıl" ismini küçültme
isim olarak; "(...) diye kullanıldığını nakletmektedir ki, bunu başka bir
isimde kullanmazlar. el-Ferra ise, "vadi" kelimesinin çoğulunun;
(...) şeklinde kullanıldığını nakletmektedir.
Derim ki: Kelimenin,
(...) diye de çoğulu yapılmıştır. Nitekim şair Cerir şöyle demektedir:
"Vadilerin parlaklığı arasında artık kendisinden hayır gelmez (kısır) bir
harebeyi tanıdım.
Sen bu harabelerden
ayrılalı uzun bir zaman geçti."
"Mutlaka
kendilerine salih bir amel yazılır." İbn Abbas der ki: Allah yolunda
yaşadıkları her bir korku karşılığında yetmiş bin hasene mükafatları vardır.
Sahih hadiste de şöyle buyurulmaktadır: "At üç türlüdür ... -hadiste şu
ifadeler de yer almaktadır-: Sahibi için ecir olan ata gelince; bir kimse eğer
onu Allah yolunda ve İslam ehli için bir otlak veya bir bahçede bağlarsa, onun
o otlak yahut bahçeden yedikleri karşılığında yediklerinin sayısı kadar ona
hasenat yazılır. Onun pislikleri ve sidikleri sayısınca da ona hasenat
yazılır.''
Bu mükafat, atlar
yerinde iken böyle. Ya atlar sırtında düşman arazilerine girilecek olursa,
mücahidlerin ecri ne olur?
4- Mücahidin Ganimete
Hak Kazanması:
Kimi ilim adamı, bu
ayet-i kerimeyi düşman topraklarına girmekle ve düşman topraklarında bulunmakla
ganimete hak kazanılacağına delil göstermişlerdir. Artık bundan sonra vefat
ederse o ganimetteki payını alır. Bu, Eşheb ve Abdulmelik'in görüşüdür.
Şafii'nin iki görüşünden birisi de budur. Malik ve İbnü'l-Kasım ise şöyle
derler: Onun alacak bir payı olmaz. Çünkü Yüce Allah, bu ayet-i kerimede sadece
ecri sözkonusu etmekte, ganimetteki payı sözkonusu etmemektedir.
Derim ki: Birinci görüş
daha sahihtir. Çünkü Yüce Allah, kafirlerin arazilerine girmeyi, onların
mallarından birşeyler ele geçirmek ve onları yurtlarından çıkarmak ayarında
değerlendirmiştir. İşte, onları öfkelendiren ve onları zelil kılan da budur. O
bakımdan, böyle birşey bizzat ganimet elde etmek, düşmanı öldürmek ve esir
etmek ayarındadır. Durum böyle olduğuna göre ganimete, fiilen ele geçirmesiyle
değil de bizzat düşman topraklarına girmekle hak kazanılır. Bundan dolayı Ali
(r.a) şöyle demiştir: Bir kavim kendi yurtlarında iken yurtları çiğnenecek
olursa mutlaka zelil olurlar. Doğrusunu en iyi bilen Allah'tır.
5- Ayet Muhkem midir,
Mensuh mudur?
Bu ayet-i kerimenin,
Yüce Allah'ın: "Mü'minlerin topluca (savaşa) çıkmaları gerekmez"
(et-Tevbe, 122) buyruğu ile nesh olduğu ve bu hükmünün müslümanlar sayıca azken
sözkonusu olduğu, sayıları çoğaldığında ise hükmünün nesh edilip, Allah'ın,
dileyen kimseye geri kalmayı mübah kıldığı söylenmiştir ki, bu görüş İbn
Zeyd'in görüşüdür.
Mücahid dedi ki:
Peygamber (s.a.v.) bir grubu insanlara (dini) öğretmeleri için çöllere
göndermişti. Bu ayet-i kerime nazil olunca, korkup geri döndüler, bunun üzerine
Yüce Allah da: "Mü'minlerin topluca (savaşa) çıkmaları gerekmez"
buyruğunu indirdi.
Katade dedi ki: Bu
husus, Peygamber (s.a.v.)'e has idi. Hz. Peygamber bizzat gazaya çıktı mı,
herhangi bir kimsenin özürsüz olarak ondan geri kalma hakkı yoktur. Onun dışındaki
diğer yönetici ve devlet başkanlarına gelince; dileyen müslümanın, -eğer
insanların ona ihtiyaçları yoksa, bir zaruret de bulunmuyorsa- ondan geri kalma
hakkı vardır.
Üçüncü bir görüşe göre
ayet-i kerime muhkemdir. el-Velid b. Müslim dedi ki: Ben, el-Evzai,
İbnü'I-Mübarek, el-fezarı, es-Sebi'ı, Said b. Abdulaziz'i bu ayet-i kerime
hakkında onun bu ümmetin ilki için olduğu gibi, sonradan gelecekleri için de
böyle olduğunu söylerken dinlemişimdir.
Derim ki: Katade'nin
görüşü güzeldir. Buna delil de Tebuk gazvesidir. Doğrusunu en iyi bilen
Allah'tır.
6- Cihada Çıkmanın
Fazileti ve Mazereti Dolayısıyla Çıkamayanların Mükafatı:
Ebu Davüd'un, Enes b.
Malik'ten rivayetine göre, Rasülullah (s.a.v.) şöyle buyurmuştur:
"Andolsun, siz Medine'de öyle kimseleri geride bıraktınız ki, ne kadar yol
aldıysanız, ne kadar harcamanız olduysa ve hangi vadiyi katettiyseniz mutlaka
onlar da bunda sizinle birliktedirler." Ey Allah'ın Rasülü! Onlar
Medine'de oldukları halde nasıl olur da bizimle birlikte olabilirler? dediler.
Hz. Peygamber: "Mazeretleri onları alıkoydu" dedi.
Müslim de bunu Hz. Cabir
yoluyla rivayet etmiştir. Cabir dedi ki: Bir gazada Rasülullah (s.a.v.) ile
birlikte idik. Şöyle buyurdu: "Hiç şüphesiz Medine'de bir takım kimseler
vardır ki, ne kadar yol aldıysanız, hangi vadiyi katettiyseniz, mutlaka onlar
sizinle beraberdirler. Hastalıkları onları (sizinle birlikte) çıkmaktan
alıkoydu.''
Böylece Peygamber
(s.a.v.) mazereti bulunanlara, gücü yerinde ve fiilen amelde bulunanlara
hakkında sözkonusu olan ecrin benzeri ecir verileceğini bildirdi.
Kimisi de şöyle
demiştir: Özürü bulunan kimsenin mükafatı katlandırılmaz. Ancak, fiilen
katılanın ecri kat kat verilir.
İbnü'I-Arabı der ki: Bu,
Yüce Allah'a karşı delilsiz bir hüküm vermedir, onun geniş rahmetini
daraltmadır. Kimi insanlar ise, bu hususta şüpheli bir ifade kullanarak şöyle
demişlerdir; Bunlara da kat kat ecir verileceği kesindir. Ancak, bizler
herhangi bir yerde kat kat mükafat verileceğini kesin söyleyemeyiz. Çünkü bu,
niyetlerin miktarına bağlı bir husustur. Bu da ğaybi bir meseledir. Kat'i
olarak söylenebilen şu ki, ortada kat kat ecrin verileceği doğrudur, Yüce
Rabbimiz ise kimin bunu hakettiğini en iyi bilendir.
Derim ki; Hadis ve
ayetlerden zahiren anlaşılan, ecir bakımından eşitlik olduğudur. Bunlardan
birisi de Hz. Peygamber'in: "Her kim bir hayır gösterirse, ona da bizzat o
hayrı işleyenin ecri gibi ecir verilir" hadisi ile: "Kim abdest alır
da namaz kılmak üzere çıkar da, insanların namazı kılıp bitirmiş olduklarını
görürse, Allah o kimseye o namazı kılan ve cemaate katılanların ecrini
verir" buyrukları gibi.
Yüce Allah'ın: "Kim
Allaha ve Resulüne hicret maksadıyla evinden çıkar da sonra ölüm kendisine
erişirse) onun mükafatı Allah)a ait olur'' (en-Nisa, 100) buyruğunun zahiri de bunu
gerektirmektedir. Samimi niyetin amellerin esası oluşu da buna delildir. Eğer,
itaat olan bir işi yapmak için samimi bir niyete sahip olur da, bu niyet sahibi
herhangi bir engel dolayısıyla o itaati işlemekten acze düşerse, aciz düşen
kimsenin alacağı ecrin, bizzat o işi yapmaya gücü yeten ve yapanın ecrine eşit
olması ve hatta ondan da fazla olması uzak bir ihtimal değildir. Çünkü Hz.
Peygamber: "Mü'minin niyeti amelinden hayırlıdır" diye buyurmaktadır.
Doğrusunu en iyi bilen Allah'tır.
SONRAKİ SAYFA İÇİN AŞAĞIDAKİ LİNK’E
TIKLAYIN