|
BAKARA 258 |
أَلَمْ
تَرَ إِلَى
الَّذِي
حَآجَّ
إِبْرَاهِيمَ
فِي رِبِّهِ أَنْ
آتَاهُ
اللّهُ
الْمُلْكَ
إِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ
رَبِّيَ الَّذِي
يُحْيِـي وَيُمِيتُ
قَالَ أَنَا
أُحْيِـي
وَأُمِيتُ
قَالَ
إِبْرَاهِيمُ
فَإِنَّ
اللّهَ يَأْتِي بِالشَّمْسِ
مِنَ
الْمَشْرِقِ
فَأْتِ بِهَا
مِنَ
الْمَغْرِبِ
فَبُهِتَ
الَّذِي كَفَرَ
وَاللّهُ
لاَ يَهْدِي
الْقَوْمَ
الظَّالِمِينَ |
258. Allah kendisine
mülk verdi diye Rabbi hakkında İbrahim ile mücadele edeni görmedin mi? Hani
İbrahim: "Benim Rabbim dirilten ve öldürendir" deyince o: "Ben
diriltir ve öldürürüm" demişti. İbrahim: "Muhakkak Allah güneşi
doğudan getiriyor, haydi sen de batıdan getir" deyince; o kafir şaşırıp
kalmıştı. Allah zalimler topluluğuna hidayet vermez.
Bu buyruğa dair
açıklamalarımızı iki başlık halinde sunacağız:
1- Hz. ibrahim ile Tartışan Kimse ve
Bazı Olaylar:
2- Bu Ayet-i Kerimenin delil olduğu
Hususlar:
1- Hz. ibrahim ile
Tartışan Kimse ve Bazı Olaylar:
Yüce Allah'ın: "
... görmedin mi?" buyruğunda, anlatılanın hayret edilecek bir durum olduğu
anlamı vardır. Yani siz bu işe hayret ediniz. el-Ferra der ki: "Görmedin
mi?" buyruğu, gördün mü? anlamındadır. Yani sen İbrahim ile tartışanı
gördün mü? Sen (bir sonraki ayette geçen): Çatıları çökmüş kasabadan geçeni
gördün mü demektir.
Hz. İbrahim ile tartışan
kimse Numruz b. Küş b. Ken'an b. Sam b. Nuh'tur.
Zamanının hükümdarı, Hz.
İbrahim'i atmak üzere ateş yakan ve sivrisinek ile ölümü gerçekleşen kimsedir.
Bu, İbn Abbas, Katade, Mücahid, er-Rabi', es-Süddi:, İbn İshak, Zeyd b. Eslem
ve başkalarının da görüşüdür.
Onun ölümü, Yüce Allah'a
karşı savaşmayı kararlaştırınca şöyle olmuştu; Allah (kavminin) üzerlerine bir
bölük sivrisinek göndermiş, bu sivrisinekler ise güneşi kapatmış, Nemrud'un
beraberindeki askerleri yiyip bitirmiş ve geriye kemiklerinden başkasını
bırakmamıştı. Bu sineklerden bir tanesi de Nemrud'un beyninin içerisine girmiş,
beynini yeyip durmuş, sonunda bu sinek bir fare kadar büyümüştü. Artık bundan
sonra Nemrud'un nezdinde en değerli kimse kafasına bu iş için hazırlanmış bir
tokmak ile vuran kişi olmuştu. Bu musibeti kırk gün devam etti.
İbn Cüreyc der ki:
Nümruz (Nemrud) yeryüzünün ilk kralıdır. İbn Atiyye de der ki: Böyle bir iddia
reddedilmiştir. Katade der ki: İlk zorbalık taslayan kişi odur. Babil'deki
köşkün sahibi odur.
Denildiğine göre Nemrud,
bütün dünyayı eline geçirmişti. Ve o ( yeryüzüne egemen olan) iki kafirden
birisidir. Diğeri ise Buhtanassar'dır. Yine denildiğine göre Hz. İbrahim ile
tartışan kimse Numruz b. Falih b. Abir b. Şalih b. Erfehşed b. Sam'dır. Bütün
bunları İbn Atiyye nakletmiştir.
es-Süheyli'nin
naklettiğine göre ise Hz. İbrahim ile tartışan; Numrüz b. Küş b. Ken'an b. Ham
b. Nuh'dur. Bu kişi Sevad (Sevad-ı Irak)'ın hükümdarı idi. Buranın başına onu
"el-İzdihak" ile tanınan ed-Dahhak getirmişti. Bunun da adı Beyuraseb
b. Endraset idi. Bütün bölgelerin hükümdarı idi. Efridun b. Esfiya'nın
öldürdüğü de odur. İşte şair Habib (b. Evs Ebu Temmam) onun hakkında şöyle
demektedir: "Sanki o, alemler arasında öldürdüklerİnden ed-Dahhak'tır; Sen
de Efridun gibisin."
ed-Dehhak, oldukça azgın
ve zorba birisiydi. Naklettiklerine göre bin yıl hükümdarlık yapmıştır. İlk
çarmıha gererek asan, el ve ayakları kesen odur.
Nümrüz'un kendi
sülbunden gelen "Küşa" veya buna yakın bir isim taşıyan bir oğlu
vardır. Küçük Nümruz diye adlandırılan bir diğer oğlu daha vardı. Küçük
Nümruz'un hükümdarlık süresi bir yıl, büyük Nümruz'un hükümdarlık süresi ise
nakledildiğine göre dörtyüz yıl sürmüştü.
Nümruz'un Hz. İbrahim
ile tartışma kıssası ile ilgili iki rivayet vardır. Bu iki rivayetten birisine
göre Nemrud'un teb'ası bir bayramları dolayısıyla şehir dışına çıkmışlardı. Hz.
İbrahim, putlarının bulunduğu yere girip putları kırmıştı. Geri döndüklerinde
onlara: Yonttuğunuz şeylere nasıl ibadet edersiniz? Onlar: Ya sen kime ibadet
ediyorsun? diye sordular. Hz. İbrahim: Dirilten ve öldüren Rabbime ibadet
ediyorum dedi.
Kimileri şöyle demiştir:
Nümruz, yiyecek stok ediyordu. O bakımdan halkın yiyeceğe ihtiyacı oldu mu
ondan satın alırlardı. Bulunduğu yere girdiklerinde ona secde ederlerdi. Hz.
İbrahim onun yanına girdi, fakat ona secde etmedi. Bana ne diye secde etmiyorsun,
deyince Hz. İbrahim: Ben Rabbimden başkasına secde etmem, dedi. Nümruz ona:
Rabbin kimdir diye sorunca Hz. İbrahim: Rabbim dirilten ve öldürendir, dedi.
Zeyd b. Eslem'in
naklettiğine göre sözü geçen bu Nümruz oturup insanların yiyecek getirmelerini
emretti. Her bir topluluk geldikçe onlara: Rabbiniz ve ilahınız kimdir? diye
soruyor, onlar da: Sensin diyorlardı. Bunun üzerine memurlarına: Haydi bunlara
ihtiyaçları olan yiyeceği verin, derdi.
Hz. İbrahim, yiyecek
almak üzere gelince ona: Rabbin ve ilahın kimdir? diye sorunca Hz. İbrahim:
Rabbim dirilten ve öldürendir dedi. Nümruz bunu işitince: Ben de diriltir ve
öldürürüm, dedi. Hz. İbrahim de güneş ile ilgili isteğini söyleyerek ona
cevapverince o kafir olan şaşırıp kaldı ve: Buna yiyecek vermeyiniz, dedi. Hz.
İbrahim: Birşeyalmaksızın ailesine geri döndü. Unu andıran kumdan bir tepeciğin
yanından geçince kendi kendisine şöyle dedi: Ben bundan heybeme doldursam,
içeri girdiğim vakit çocuklar sevinir, ben de onları seyrederim. Kumu alıp
gidince evine vardığında çocuklar sevindiler. İki heybe üzerinde oynamaya
başladılar. Kendisi de yorgunluktan dolayı uyudu. Hanımı da: Uyandığı vakit
hazır bulacağı şekilde ona yiyecek birşey yapsam; diye düşündü. İki heybeden
birisini açınca en güzelinden has un ile karşılaştı. Hz. İbrahim uyanınca
hanımı (pişirdiğini) önüne koydu. Bu nereden geldi? deyince hanımı: Getirdiğin
undan yaptım, dedi. Böylelikle Hz. İbrahim, Yüce Allah'ın kendilerine bir
kolaylık ihsan ettiğini anladı.
Derim ki: Ebu Bekr b.
Ebi Şeybe, Ebu Salih'ten şunu nakletmektedir: Peygamber İbrahim (a.s) çoluk
çocuğuna yiyecek almak üzere gitti, fakat yiyecek almaya gücü yetmedi. O sırada
kırmızı renkli bir kum tepeciğinin yanından geçti. Ordan bir miktar alıp
ailesinin yanına geri döndü. Bu nedir? diye sordular. Kırmızı buğday dedi. Onu
açtıklarında gerçekten kırmızı buğday, olduğunu gördüler. (Ebu Salih) dedi ki:
O buğdaydan bir miktar ekti mi, başağı dibinden tepesine kadar üstüste
tanelerle dolup taşıyordu.
er-Rabi' ve başkaları bu
kıssa ile ilgili olarak dediler ki: Nümruz, ben diriltir ve öldürürüm deyince,
iki kişiyi huzuruna getirtti. Onlardan birisini öldürdü, ötekini serbest
bıraktı ve dedi ki: İşte ben bu şekilde bunu dirilttim, ötekini de öldürdüm.
Hz. İbrahim ona, güneş mes'elesini söyleyip cevap verince; bu sefer şaşırıp
kaldı.
Haberde rivayet
edildiğine göre: Yüce Allah: İzzetim ve celalim hakkı için Ben güneşi batıdan
doğdurmadıkça kıyamet kopmayacak. Böylelikle buna mutlak kadir olanın Ben
olduğum bilinsin" diye buyurdu.
Daha sonra Nümruz Hz.
İbrahim'in ateşe atılmasını emretti. İşte zorbaların adeti böyleydi. Herhangi
bir şekilde karşılarına çıkılıp da delil getirmekten acze düştükleri vakit onu
cezalandırmaya kalkışıyorlardı. Allah Hz. İbrahim'i ileride geleceği gibi
ateşten korudu. (bk. el-Enbiya 38-39. ayetlerin tefsiri).
es-Süddi der ki: İbrahim
(a.s) ateşten çıkınca onu hükümdarın huzuruna götürdüler. Daha önce hükümdarın
huzuruna çıkmamıştı. Hükümdar onunla konuştu ve ona: Rabbin kimdir? diye sordu.
Hz. İbrahim: Benim Rabbim dirilten ve öldürendir, deyince Nümruz: Ben de
diriltir ve öldürürüm, dedi. Ben dört kişi alırım. Onları bir eve koyarım,
hiçbir şey yemez ve içmezler. Acıktıkları vakit oradan çıkartırım ikisine yemek
yediririm, o iki kişi hayat bulur. Öbür ikisini de terkederim, onlar da
ölürler. Bu sefer Hz. İbrahim ona, güneşi batıdan doğurmasını söyleyip karşılık
verince, o da şaşırıp kaldı.
Usulcüler bu ayet-i
kerime ile ilgili olarak şunu kaydederler: İbrahim (a.s) Yüce Rabbini ona has
sıfatlardan olan diriltmek ve öldürmek ile nitelendirince -fakat bu hakikati de
mecazı da olan bir ifade olduğundan dolayı- İbrahim (a.s), bunların hakikat
anlamlarını kastetmekle birlikte Nümruz, mecazi anlamlarına sığındı ve kavminin
olayı gerçek şekilde görmesine imkan vermeyecek şekilde hakikati gizledi.
İbrahim onun bu karşı cevabını tartışma gereği kabul eder göründü, bu sefer ona
bir başka misal vererek mecazın sözkonusu olmayacağı bir hususu ondan istedi.
"O kafir de şaşırıp kalmıştı." Yani ileri sürecek delili kalmamış ve:
Güneşi doğudan doğuran asıl benim, demek imkanını bulamamıştı. Çünkü akıl
sahipleri onun bu iddiasını elbette ki yalanlar.
2- Bu Ayet-i Kerimenin
delil olduğu Hususlar:
Bu ayet-i kerime, Allah
dünyada kendisine hükümdarlık, güç, kuvvet ve üstünlük verdiği takdirde kafire
"hükümdar" demenin caiz olduğuna delildir. Aynı şekilde karşılıklı
münazara, tartışma ve delil getirmenin de müsbet bir davranış olduğuna
delildir. Kur'an-ı Kerim ve sünnette, bu kabilden düşünenler için pek çok
örnekler vardır. Nitekim Yüce Allah şöyle buyurmaktadır: "Eğer doğru
söyleyenler iseniz delilinizigetirin." (el-Bakara, 115); "Yanınızda
buna ait hiçbir delil de yoktur. "(Yunus, 68)
el-Enbiya Süresi'nde ve
diğer sürelerde olduğu gibi İbrahim (a.s)'ın kavmiyle putlara ibadet etmelerine
dair tartışmasını ve onlara verdiği cevapları bize anlatmış bulunmaktadır. Nuh
(a.s) kıssasında da şöyle buyurulmaktadır: "Ey Nuh dediler, bizimle
gerçekten çokça mücadele ettin .... Ben sizin işlediğiniz günahlardan tamamıyla
uzağım." (Hud, 32-35) Aynı şekilde Hz. Müsa'nın Firavun ile mücadelesini
ve buna benzer başka birtakım ayetlerden de bunu öğreniyoruz.
Bütün bunlarla Yüce
Allah bizlere din hususunda soru, cevap ve tartışmayı öğretmektedir. Çünkü hak
ile batıl arasındaki fark, ancak hakkın delilinin ortaya çıkması, batılın
delilinin de çürütülmesi ile açık seçik belli olur. Resulullah (s.a.v.) da
kitap ehli ile tartışmış ve onlara gerekli delilleri sunduktan sonra da
Mübahelede bulunmuştur. Nitekim ileride buna dair açıklamalar Al-i İmran
Suresi'nde (61. ayetin tefsirinde) gelecektir.
(Hadis-i şerifte de
belirtildiğine) Hz. Adem ile Hz. Musa birbirleriyle tartışmış ve Hz. Adem
getirdiği delil ile Hz. Musa'yı susturmuştur. Resulullah (s.a.v.)'ın ashabı da
Sakife günü birbirleriyle tartışmış, biri ötekinin delilini çürütmeye çalışmış,
bu konuda karşılıklı olarak gerekçelerini ileri sürmüş ve hak, ehli tarafından
ortaya konuluncaya kadar münazarada bulunmuşlardır. Hz. Ebu Bekir'e bey'at edilmesinden
sonra, da riddet ehli hakkında da birbirleriyle münazara etmişlerdir. Buna
benzer sayılıp dökülmesi gerçekten çok sürecek örnekler vardır. Yüce Allah'ın:
"Hiç bilginiz olmayan şeyler hakkın da hala niçin tartışıp durursunuz.
"(Al-i İmran, 66) buyruğunda bilgiye dayanılarak, delil getirip
tartışmanın mübah ve yaygın bir iş olduğuna dair -düşünenler için- bir delil
vardır.
Şafii'nin arkadaşı
el-Müzeni der ki: Münazarada uyulması gereken hususlardan birisi de Yüce
Allah'ın rızası için yapılması ve açık seçik ortaya çıkan hakkın da kabul
edilmesidir. İlim adamları derler ki: Tartışanlar din, akıl, kavrayış ve insaf
bakımlarından eşit bir mertebede veya birbirine yakın bir seviyede olmadıkça
münazara doğru değildir ve münazara yapanlar arasında da hak(lı) ortaya çıkmaz.
Bu şekilde olmadığı takdirde yapılan, münazara değil, boşu boşuna tartışmak ve
hakka karşı bile bile inatlaşmak olur.
Kıraatler:
Ali b. Ebi Talib
"Görmedin mi?" buyruğunu "ra" harfini sakin olarak
okumuştur. Cumhur ise buna hareke vererek okumuştur. Kelimenin sonundaki
"ya" harfi, cezm edatı sebebiyle hazfedilmiştir. "Allah
kendisine mülk verdi diye" buyruğu ise nasb mahallindedir. Yani Allah
kendisine mülk verdiği için veya Allah kendisine mülk verdiğinden dola yı..
demektir.
Kıraat alimlerinin
çoğunluğu (...): Ben" kelimesinin vasl ile okunması halinde
"nun"dan sonraki "elif"i atarak okumuşlardır. Buna karşılık
Nafi' ve İbn Ebi üveys arkasından hemze geldiği halde Kur'an-ı Kerim'in her
yerinde bu elifi tesbit ederek (uzatarak) okumuşlardır. Bundan tek istisna Yüce
Allah'ın: "Ben ancak azabın habercisiyim"(el-A'raf, 188) buyruğudur.
O böyle bir yerde az bir şekilde görüldüğünden dolayı sair kıraatlerde olduğu
gibi, bu yerlerde yerlerde "elif"i atar. Çünkü bu kabilden Kur'an-ı
Kerim'de yalnızca üç yerde görülmektedir. O da bunları az bir şekilde
görüldüğünden dolayı "elif"ten sonra hemze gelmiyormuş gibi okudu ve
burada vasıl halinde de "elif"i hazfederek okudu. Nahivciler der ki:
Birinci tekil şahıs olan (...): Ben kelimesi şayet (...) şeklinde söylenecek
olursa, "elif" ile "he" harfleri durak yapmak halinde
harekeyi açıklamak içindir. Şayet kelime herhangi bir başka kelimeye bitişik
olursa, bu ikisi de düşer. Çünkü kelimenin kendisi ile bitiştiği ses, elifin
yerini tutar. O bakımdan şiirde istisna dışında, "elif" okunarak
(...): Ben yaptım, denilmez. Şair burada bu kabil istisnadan olmak üzere şöyle
demektedir: "Ben aşiretin kılıcıyım, tanıyınız beni Humeyd'im ben; işte
zirvelere tırmandım!"
en-Nehhas der ki: Nafi'
her ne kadar "elif"i (meddetmek suretiyle) tesbit edip: "Ben de
diriltir ve öldürürüm" şeklinde okumuş ise de bunun açıklanabilir bir
tarafı yoktur. Mekkı der ki: Basralılara göre bu "elif" zaiddir.
Basralılara göre zamir olarak gelen isim, baştaki hemze ve "nün"dur.
"Elif" ise bunu takviye için ilave edilmiştir. Nun'un harekesi ortaya
çıksın diye vakıf sebebiyle eklendiği de söylenmiştir.
Küfelilere göre ise isim
bütünüyle (...) dir. O bakımdan Nafi' onların bu görüşlerine göre
"elif"i (med suretiyle) tesbit ederken, aslı esas almaktadır. Elifi
buna göre hazfedenler ise tahfif için hazfetmiş olurlar. Ayrıca fetha da ona
delalet ettiği içindir.
el-Cevherı der ki: (...)
ismin yerini tutar ve bu tek kişi mütekellim içindir. Fetha üzere mebni olması
ise bu zamiri fiili nasbedici harf olan (-en-) dan ayırdetmek içindir. Son
"elif" ise vakıf halinde harekeyi beyan etmek içindir. Şayet söz
ortasında gelirse oldukça bayağı bir şive dışında "elif" düşer.
Nitekim şair şöyle demiştir: "Ben aşiretin kılıcıyım, tanıyınız beni.
Humeyd'im ben; işte zirvelere tırmandım."
Söz söyleyemeyecek hale
gelip şaşkın bir şekilde susan bir kimse hakkında (...): Şaşırıp kaldı,
denilir. en-Nehhas ve başkalarından böyle nakledilmiştir. et-Taberı der ki: Bu
anlamda olmak üzere bazı Araplardan şeklinde de nakledilmiştir. İbn Cinnı dedi
ki: Ebu Hayve: ("o kafir şaşırıp kalmıştı.'' anlamına gelen buyruğu} (...)
şeklinde okumuştur. Bu ise (...) kelimesinde bir söyleyiş farkıdır. Devamla
dedi ki: İbn es-Sümeyka' ise bunu (...) şeklinde okumuştur. Yani İbrahim o
inkar eden kişiyi şaşırttı. Buna göre (...) nasb mahallinde olur.
Yine İbn Cinni dedi ki:
(...) kelimesinin (...) ın bir başka söyleyişi olması da mümkündür. Ebu'l Hasen
el-Ahfeş ise (...) şeklinde bir kıraati nakletmektedir. Ancak çoğunluk
"he" harfini ötreli olarak (...) şeklinde okumuşlardır. İbn Atiyye
dedi ki: Bazıları "he" harfini üstün olarak okuyanların kıraatini;
sövdü ve iftira etti, anlamında kabul etmişler ve ileri sürecek bir delili
kalmayıp çareleri tükenince, söven kişinin, Nümruz olduğunu söylerler.
SONRAKİ SAYFA İÇİN AŞAĞIDAKİ LİNK’E
TIKLAYIN