|
MARİFETU SUNEN VE’L-ASAR |
MÜDEBBER |
ANA SAYFA Kur’an Hadis Sözlük Biyografi
Müdebber Kölenin
Satılması
20577- Cabir b. Abdillah
der ki: Uzre oğullarından Ebu MezkOr'un Kıbti bir kölesi vardı ve onu müdebber
olarak azat etti. Allah Resulü (Sallallahu aleyhi ve Sellem) bundan haberdar olunca
köleyi sattı ve: ''İçinizden fakir olanlar ilk önce kendilerine harcama
yapsınlar. Bir şey artarsa kendileriyle birlikte ailelerine harcama yapsınlar.
Onlardan da bir şey arttığı zaman başkalarına dağıtsınlar'' buyurdu.(---
Buhari, buyu (2141, 2231) ve Müslim, zekat (2276, 2277).
20578- Şafii der ki:
"Müslim b. Halid, Leys b. Sa'd'ın anlatımı yönünde şöyle ziyadede
bulunmuştur."
20579- Cabİr b. Abdillah
der ki: Uzre oğullarından bir adam kendi kölesini müdebber olarak azat etti.
Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) bundan haberdar olunca ona: ''Başka
bir malın var mı?" diye sordu. Adam: "Hayır, yok" cevabını
verdi. Allah Resulü (Sallallahu aleyhi ve Sellem): ''Bu köleyi benden kim satın
alır?" diye sorunca, Nuaym b. en-Nehham sekiz yüz dirheme onu satın aldı.
Resulullah da (Sallallahu aleyhi ve Sellem) bu parayı adama getirip verdi ve:
''Bunu kendi harcamaların için kullan. Bir şey artarsa ailene harca. Yine
artarsa yakınlarına harca. Geriye artanı da (sadaka olarak) şuraya buraya
dağıt" buyurdu. Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Sellem) son sözünü
söylerken önünde, sağında ve solunda bulunan (muhtaç)ları kastetmekteydi
Müslim, Sahih'de Kuteybe
ve Muhammed b. Rumh kanalıyla Leys b. Sa'd'dan rivayet etmiştir.
20580- Eyyub
es-Sahtiyanı, Züheyr b. Muaviye ve başkası bunu Ebu'zZübeyr kanalıyla bu manada
rivayet etmiştir.
20581- Cabir b. Abdillah
bildiriyor: Bir adam kendi kölesini müdebber olarak azat etti. Allah Resulü
(Sallallahu aleyhi ve Sellem): ''Bu köleyi benden kim satın alır?" diye
sorunca, Nuaym b. en-Nehham sekiz yüz dirheme onu satın aldı Resulullah da
(Sallallahu aleyhi ve Sellem) bu parayı adama getirip verdi.
20582- Başka bir kanalla
bir öncekinin aynısı rivayet edilmiştir.
Buhari ve Müslim, Sahih'lerinde
Hammad b. Zeyd kanalıyla rivayet etmişlerdir.
20583- Cabir b. Abdillah
bildiriyor: Bizden bir adam kölesini müdebber olarak azat etti ve bu köleden
başka da malı yoktu. Allah Resulü'ne (Sallallahu aleyhi ve Sellem): "Onu
kim benden satın alır?" buyurdu. Bunun üzerine Nuaym b. en-Nehham onu
sekiz yüz dirheme satın aldı.
Amr der ki: Cabir'in:
"Bu köle KıbtI bir köle idi ve geçen yıl İbnu'z-Zübeyr'in hilafeti
zamanında ölmüştü" dediğini işittim.
Ebu'z-Zübeyr ise:
"Bu kişi Yakub adında biri idi" ziyadesinde bulunmuştur.
20584- Şafii der ki: O
zamanlar da bunu genelolarak kendisinden bu şekilde işitmiştim. Sonra bunu
kitabımda: "Bizden bir adam yanındaki kölesini müdebber olarak azat etti
ve öldü" şeklinde buldum. Bu ya benim kitabımdaki hatadır ya da Süfyan'dan
kaynaklanan bir hatadır. Eğer Süfyan'dan kaynaklanan bir hata ise İbn Cüreyc,
Ebu'z-Zübeyr'in hadisini Süfyan'dan daha iyi bilen biridir. İbn Cüreyc ile
birlikte bunu Leys ve başkaları rivayet etmiştir.
20585- Ebu'z-Zübeyr
olayın olduğu zamana yetişmiştir ve müdebber olarak azat eden kişinin hayatını
da bildirmektedir.
20586- Hammad b. Zeyd ve
Hammad b. Seleme, Amr'ın hadislerini tek başına Süfyan'dan daha iyi
bilmektedir.
20587- Bu da hadisin,
İbn Cüreyc, Leys ve Ebu'z-Zübeyr'den gelenler içinde en az hatayla olduğunu
gösterir.(--- Şafii, el-Ümm (8/15,16).
20588- Hammad b. Zeyd'in
hadisinde "Amr b. Dlnar" olarak zikredilirken Hammad'dan başkası bunu
Hammad'ın rivayeti gibi Amr'dan nakletmektedir.
20589- Süfyan b. Uyeyne
ile eskiden karşılaşan başka birinin bana bildirdiğine göre hadiste Süfyan b.
Uyeyne bunu rivayet ederken "Öldü" ifadesini zikretmezdi. Ancak bunu
kendisine aktardığım kişi elimdeki kitapta bu hadisi: "Öldü"
ifadesiyle bulmama çok şaşırdı. Belki de bu kendi hatası veya yanılgısıdır. Ben
de bunu kendisinden bu şekilde almışımdır.(--- Şafii, el-Ümm (8/16).
20590- Beyhaki der ki:
Buhari, Sahih'de Kuteybe kanalıyla Süfyan'dan rivayet etmiştir. Müslim de Ebu
Bekr b. Ebi Şeybe ve İshak b. Raheveyh kanalıyla Süfyan'dan rivayet etmiştir.
Ancak her ikisinin rivayetinde de bu lafız (öldü lafzı) yoktur. Ahmed b.
Hanbel, Ali b. el-Medını ve Humeydı de bunu bu şekilde rivayet etmişlerdir.
Bunlarında rivayetinde bu lafız yoktur. Ancak Buhari ve Müslim bunu Ata
kanalıyla Cabir'den: "Parasını adama verdi" lafzıyla tahric
etmişlerdir.
20591- Şerık bunu,
"Seleme b. Kuheyl - Ata ve Ebu'z-Zübeyr" kanalıyla Cabir'den:
"Bir adam öldü ve geriye bir müdebber köle ile borç bıraktı" şeklinde
rivayet etmiştir.
20592- Ravilerin bunu
Seleme b. Kuheyl, Hüseyn el-Muallim, Evzai, Abdulmecid b. Sehl kanalıyla
Ata'dan, o da Cabir'den: "Allah Resulü de (Sallallahu aleyhi ve Sellem)
parayı alıp efendisine verdi" şeklinde rivayet etmelerinden dolayı
Şerık'in hata ettiği konusunda icma edilmiştir.
20593- Bana göre bu
hatayı bu raviler de yapmıştır. Çünkü bu ravilerin kimisi bu hadisi Cabir'den:
"Bir adam başına bir şey gelip ölmesi halinde kölesini müdebber olarak
azat etti" şeklinde rivayet etmiştir.
20594- "Başına bir
şey gelip ölmesi halinde" ifadesi, azat edilmenin şartıdır, azat eden
kişinin ölüm haberi değildir. Bazı ravilerin kölenin satış anında adamın öldüğü
yönünde hata etmesi de bundan kaynaklanmaktadır.(--- Beyhaki, es-Sünenü'l-kübra
(10/311).
20595- Muhammed b.
el-Münkedir bunu Cabir'den çoğunluğun rivayeti yönünde aktarmıştır. Mücahid de
bunu Cabir'den bu manada rivayet etmiştir.
20596- İbn Tavus,
babasından bildiriyor: "Allah Resulü (Sallallahu aleyhi ve Sellem) efendisi
muhtaç duruma düşen bir müdebberi sattı (ve bedelini efendisine verdi).''(---
Şafii, el-Ümm (8/16) ve Beyhaki, es-Sünenü'l-kübra (10/313).
20597- Ümmü Amre
bildiriyor: "Hz. Aişe, müdebber olarak bir cariyesini azat ettikten sonra,
cariye ona sihir yaptı ve bunu itiraf etti. Bunun üzerine Hz. Aişe onun
bedevilerden kendisine kötü davranacak kişilere satılmasını emretti. Sonra da
dediği gibi kişilere satıldı."(--- Beyhaki, es-Sünenü'l-kübra (10/313).
20598- Malik, Muvatta'da
bunu bu isnadla şöyle aktarmıştır: Allah Resulü'nün (Sallallahu aleyhi ve
Sellem) eşi Hz. Aişe bir cariyesini müdebber olarak azat etmişti. Daha sonra
Allah Resulü'nün (Sallallahu aleyhi ve Sellem) eşi Hz. Aişe hastalandı ve bu
hastalığı uzun sürdü. Bu sırada yanına Sindli bir adam girdi ve kendisine:
"Sana büyü yapılmış" dedi. Hz. Aişe: "Bana kim büyü yapmış
olabilir ki?" deyince, adam: "Şu şu vasıflarda bir kadın yapmış"
diyerek Hz. Aişe'nin azat etmiş olduğu cariyeyi vasfetti. Sonra da: "Şu
anda bu kadının kucağında bir bebek vardır ve altına idrarını yapmıştır"
dedi. Hz. Aişe eskiden hizmetini gören cariyeyi kastederek: "Bana filan
kadını çağırın" dedi. Bu kadını komşularının yanında kucağında bir bebekle
buldular ve bebek idrarını yapmıştı. Kadın: "çocuğun idrarını yıkayana
kadar bekleyin" dedi. Yıkadıktan sonra da Hz. Aişe'nin yanına geldi. Hz.
Aişe: "Sen bana büyü mü yaptın?" diye sorunca, kadın:
"Evet" karşılığını verdi. Hz. Aişe: "Neden?" diye sorunca
da: "Azat olunmak istedim" dedi. Bunun üzerine Hz. Aişe: "Azat
olunmak istedin öyle mi? Vallah asla azat olunmayacaksın" dedi. Sonra da
kız kardeşinin oğluna onu Araplardan kölelerini çok sıkı tutan birilerine
satmasını söyledi. Sonra da: "Onun parasıyla bana bir köle al ve onu azat
et" dedi. Öyle de yaplldı.(--- Malik, el-ukul (2/871).
20599- Şafii,
el-Kadım'de bunu Malik kanalıyla bu manada rivayet etmiştir.
20600- Ümmü Amre
bildiriyor: "Hz. Aişe, müdebber olarak bir cariyesini azat etti."
Sonrasında ravi söz konusu hadisi zikretti.
20601- Mücahid der ki:
"Müdebberlik vasiyettir. Bundan dolayı kişi istediği zaman bundan
dönebilir.''(--- Şafii, el-Ümm (8/16) ve Beyhaki, es-Sünenü'l-kübra (10/213).
20602- Eyyub'un
bildirdiğine göre Ömer b. Abdilazız, efendisinin borcundan dolayı bir müdebberi
satmıştır.(--- Şafii, el-Ümm (8/16) ve Beyhaki, es-Sünenü'l-kübra (10/213).
20603- Tavus der ki:
"Kişi kölesini müdebber yaptıktan sonra bundan dönebilir.''(--- Şafii,
el-Ümm (8/16) ve Beyhaki, es-Sünenü'l-kübra (10/213).
20604- İbn Tavus der ki:
İbnu'l-Münkedir bana: "Baban müdebber köle konusunda ne derdi? Efendisinin
onu satabileceğini söyler miydi?" diye sorunca: "Evet! Efendisinin
ihtiyacı varsa satabileceğini söylerdi" karşılığını verdim.
20605- İbnu'l-Münkedir:
"İhtiyacı yoksa da satabilir" dedi.(--- Şafii, el-Ümm (8/16) ve
Beyhaki, es-Sünenü'l-kübra (10/213).
20606- Şafii der ki:
Müdebber konusunda bize muhalefet eden bir kişi bana: "Bu konuda neye
dayanarak böyle demektesin?" diye sorunca:
"Resulullah'ın
(Sallallahu aleyhi ve Sellem) sünnetine dayanarak söylemekteyim. Allah bununla
bunu bilenin özrünü ortadan kaldırdı" karşılığını verdim.
20607- "Bu konuda
bir huccetimiz vardır. Sizin rivayet ettiğiniz hadiste Allah Resulü'nün
(Sallallahu aleyhi ve Sellem) sahibine sormadan böylesi bir köleyi sattığını
görmez misin?" deyince: "Evet, bilinmektedir ki Resulullah
(Sallallahu aleyhi ve Sellem) kimsenin malını sahibinin ona ihtiyaç duyması
veya ondan izin alması dışında satmazdı" cevabını verdim.(--- Şafii,
el-Ümm (8/27).
20608- Bunun üzerine
bana: "Peki onu bu ikisinden hangisi ile sattı?" dedi.
20609- Bunun üzerine ona
şöyle dedim: Hadisin sonunda Allah Resulü'nün (Sallallahu aleyhi ve Sellem)
kölenin parasını onu müdebber yapan efendisine vermesi, ihtiyaç sahibi olsun
veya olmasın onu müdebber yapanın artık onu satamayacağı görüşünde olduğuna ve
bu durumun Allah Resulü'ne (Sallallahu aleyhi ve Sellem) bildirildiğinde Allah
Resulü'nün (Sallallahu aleyhi ve Sellem) onu sattığına delalet etmektedir. Bu
da böylesi bir durumda kişinin istemesi halinde müdebber kölesini satabileceğine
delalet etmektedir. Allah Resulü (Sallallahu aleyhi ve Sellem) ona muhtaç biri
olması halinde harcamaya kendi nefsinden başlamasını ve kalanı kendisi için
elinde tutmasını emretmiştir. Bunu da insanlara muhtaç olmaması için yaptığı
görüşündeyiz.(--- Şafii, el-Ümm (8/27).
20610- Şafii der ki: Bir
kişi: "Ebu Cafer Muhammed b. Ali'den bize bildirilene göre Allah Resulü
(Sallallahu aleyhi ve Sellem) müdebber kölenin hizmetini (işçiliğini efendisinin
içinde bulunduğu maddi sıkıntıdan dolayı) satmıştır" dedi. Şafii bunu
el-Kadım'de Haccac b. Ertat kanalıyla Ebu Cafer'den zikretmiştir.(--- Şafii,
el-Ümm (8/28) ve Beyhaki, es-Sünenü'l-kübra (10/212).
20611- Kendisine:
"Bildiğim kadarıyla bunu Ebu Cafer kanalıyla hadisleri sabit olan hiç
kimse rivayet etmemiştir. Bunu hadisleri sabit olan biri rivayet etmiş olsa
bile birkaç yönden huccet sayılmaz" karşılığını verdim.
20612- Bunun üzerine:
"Bunlar nedir?" diye sordu.
20613- Kendisine:
"Sen isnadında kopukluk bulunan bir hadisi başkasına muhalif olmasa bile
sabit bir hadis saymazsın. O zaman sabit ve muttasıl olan hadise muhalif olan
bir hadisi nasılolur da sabit bir hadis sayarsın?" dedim.
20614- Şafii der ki:
"Eğer sabit olsaydı Cabir'in dediği gibi: ''Allah Resulü (Sallallahu
aleyhi ve Sellem) müdebber olarak azat edilen bir köleyi sattı'' derdim.
Muhammed b. Ali'nin dediği gibi de: ''Müdebber kölenin hizmetini sattı''
derdim."
20615- Sonra sözlerine
devam ederek şöyle dedi: Sen: "Müdebber kölenin hizmetinin (işçiliğinin
efendisinin içinde bulunduğu maddi sıkıntıdan dolayı) satılmasının caiz
olduğunu söylüyorsun" dediğimde: "Hayır, çünkü bu, meçhulolan bir
şeydir" karşılığını verdi. Ona: "O zaman Allah Resulü'nden (Sallallahu
aleyhi ve Sellem) rivayet ettiğine muhalefet ediyorsun" dediğimde:
"Köle kendi özgürlüğünü satın almış olamaz mı?" karşılığını verdi.
Ona: "Cabir: "Nuaym b. en-Nehham onu sekiz yüz dirheme satın aldı, bu
köle KıbtI biridir ve adı Yakub'dur. Bir yıl önce de İbnu'z-Zübeyr'in hilafeti
zamanında öldü" demektedir. O zaman nasıloluyor da kölenin kendi
özgürlüğünü satın almış olabileceğini söylüyorsun?" dedim. Yine kendisine:
"Ebu Cafer'in
rivayet ettiğine göre Allah Resulü (Sallallahu aleyhi ve Sellem) yeminin, bir
şahitle yeterli olacağına hükmetmiştir. Bu hadis mürseldir ve kendisiyle
birlikte birçok kişi de bunu rivayet etmiştir. Kendisine de birçok kişinin
rivayeti muvafakat etmektedir. Bunlardan ikisi muttasıl veya üçü sahıh ve
sabittir. Kendisine de hiç kimse rivayetinde muhalefet etmemektedir"
dedim. Burada bununla Ebu Cafer'den rivayet ettiğim hadisin sabit olduğunu ve
Cabir'in, Allah Resulü'nden (Sallallahu aleyhi ve Sellem) olan rivayetiyle
kendisine muhalefet ettiğini bildirmek istemiştim. Bunun üzerine kendisine tek
olarak muhalif olan arkadaşlarından biri: "Hz. Aişe müdebber bir kölesini
satmıştır. O zaman nasıloluyor da Allah Resulü'nün (Sallallahu aleyhi ve
Sellem) hadisi ile birlikte kendisine muhalefet ediyorsun? Oysa sizde "Ebu
İshak - Ebu İshak'ın eşi" kanalıyla Hz. Aişe'den böylesi bir satış
hakkında rivayette bulunmaktasınız. Ancak kıyas böyle değildir. Sen, Hz.
Aişe'ye muhalefet etmediğini söylemekte ve ona muhalefet etmektesin. Oysa o,
Resulullah'ın (Sallallahu aleyhi ve Sellem) sünnetini ve kıyası iyi bilmektedir"
dedi.(--- Şafii, el-Ümm (8/28).
20616- Sonra sözlerine
devam ederek şöyle dedi: Bu kişi: "fakihlerin çoğu böyle demektedir"
deyince: "Hayır, fakihlerin çoğu satılabileceğini söylemektedir"
dedim.
20617- Bunun üzerine:
"Ne biz, ne de Medine ehli böyle dememektedir" karşılığını verdi.
20618- Ben de ona şöyle
dedim: "Cabİr b. Abdillah, Hz. Aişe, Ömer b. Abdilaziz, İbnu'l-Münkedir ve
başkaları Medine'de böylesi bir satışı yapmaktadır. Ata, Tavus, Mücahid ve
Mekke'den başkaları yine böylesi bir satışı yapmaktadır. Yanınızda ırak'ta da
böyle satış yapanlar vardır. O zaman nasıloluyor da çoğunluğun bunu kabul
etmediğini söylüyorsun? Bahsettiğin çoğunluk Resulullah'ın (Sallallahu aleyhi
ve Sellem) sünneti karşısında huccet değildir." Sonrasında Şafii bu konuda
ve kıyas konusunda açıklamalarda bulundu.(--- Şafii, el-Ümm (8/28).
20619- Şafii,
el-Kadim'de şöyle demiştir: Bu kişi: "Bazı arkadaşların da böyle
demektedir" deyince, ona şu karşılığı verdim: "Resulullah'ın
(Sallallahu aleyhi ve Sellem) sünnetine uyan kişiye muvafakat ederim. Hata edip
sünneti terk edene de muhalefet ederim. Kendisinden ayrılmayacağım kimse uzakta
olsa Resulullah'tan (Sallallahu aleyhi ve Sellem) sabit olarak rivayette
bulunan kimsedir. Kendisinden ayrılacağım kimse ise yakın da olsa Resulullah'ın
(Sallallahu aleyhi ve Sellem) sünnetini söylemeyen kimsedir."
20620- Şafii'nin
kalbindeki en büyük şey, Resulullah'ın (Sallallahu aleyhi ve Sellem) sünneti
idi. Ona muvafık olanı sever ve ona muhalif olana buğzederdi Mükellef olanlar
için gerekli ve farz olan da budur. Allah ihsanı ve fazlı ile bizi bunda
muvaffak etsin.
20621- Ata'nın
bildirdiğine göre Allah Resulü (-sav) "Müdebber kölenin hizmetinin
(işçiliğinin ifendisinin içinde bulunduğu maddi sıkıntıdan dolayı) satılmasında
bir sakınca yoktur" buyurmuştur.
20622- Müslim b.
el-Haccac sözünü uzatarak bu rivayetin hatalı olduğunu,
Abdulmelik'in, Ebu
Cafer'den naklettiği rivayetin de doğru rivayet olduğunu söyledi. Sonra Ebu
Cafer'in metinde hata ettiğini ve müdebber kölenin efendisinin ölümünden sonra
satıldığını rivayet edenlerin rivayetinin hatalı olduğunu söyledi. Bu
rivayetlerin hatalı olduğuna dair de burada ve Sünen kitabında hadis
hafızlarından zikrettiğimiz hadisleri delil gösterdi.
Sonraki sayfa için aşağıdaki
link’i kullan:
Müdebber Kölenin
Üçte Birden Olması